Kutubxonachilikka oid tadqiqotlarni tashkil etish metodlari

Tayanch so’z va iboralar: kutubxonashunoslik, bibliografiya, tadqiqot metodlari, kutubxona tadqiqotlari, axborot manbalari.

Hozirgi kunda barcha sohalarda turli xil tadqiqot ishlari olib borilayotganligi barchamizga ma’lum,shu ma’noda kutubxonashunoslik faoliyatida ham tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Bunda olib borilayotgan tadqiqot ishining obyekti va predmeti muhim rol o’ynaydi, chunki kutubxonalar hajmidan qat’iy nazar, ularda ham sotsiologik, ham marketing tadqiqotlar olib borilishi mumkin.

Ushbu tadqiqotlar orasidagi farq esa natijalarning qo‘llanilishi va ma’lumotni izohlash usuli hisoblanadi. Har qanday sohadagi sotsiologik tadqiqotlar tendensiyalarni aniqlashga va ushbu faoliyat sohasiga xos bo‘lgan individual ijtimoiy hodisalar va jarayonlarning holatini baholashga qaratiladi. Kutubxonachilik uchun ushbu ijtimoiy hodisalar va jarayonlar quyidagilarni o‘z ichiga olishi mumkin.

• aholi toifalarining o‘qish faoliyatining tarkibi va mazmuni;

• o‘quvchi imtiyozlari va qiziqishlari;

• aholining bo‘sh vaqti tarkibidagi o‘qish joyi;

• turli kutubxonalar fondlari (axborot manbalari) tarkibi va tuzilishi;

• viloyat, uy yoki shaxsiy kutubxonalarning axborot resurslarini jamlaydi;

• 
  o‘qish, shaxsiy ongni rivojlantirish;
  

• aholining turli qatlamlarining axborot madaniyati darajasini baholash (umuman aholining yoki individual kategoriyalarning axborot qobiliyati) va boshqalar.

Bu xususiyatlar ijtimoiy hodisalarni yanada batafsil tahlil qilish uchun "zamin" yaratishga xizmat qiladi. Marketing va sotsiologik tadqiqotlar o‘rtasidagi farq shundan iboratki, menejment yo‘nalishi vaziyatni o‘zgartirish usullarini aniqlashga imkon beradigan metodologiya va ularni amalga oshirish vositalariga asoslanadi. Kutubxona ishida natijalarning qo‘llanilish xususiyati bo‘yicha asosan amaliy tadqiqotlar olib borilmoqda, natijada boshqaruv qarorlarining noaniqlik darajasini pasaytirish uchun yetarli ma’lumot olishga imkon beradi. Kutubxonachilik sohasidagi tadqiqotlar aniq marketing yo‘nalishiga ega bo‘lishi kerak, ya’ni ularning natijalari nafaqat o‘rganilayotgan sohaning holatini, balki qarama-qarshiliklarning namoyon bo‘lishini aniqlashda boshqaruv faoliyati jarayonidagi ziddiyatlarni bartaraf etish uchun asos shakllantirishga e’tibor qaratilishi kerak. O‘qish obyektiga qarab marketing tadqiqotlari quyidagilarga bo‘linadi.

• 
  iste’molchi (xizmatlarning ehtiyojlari va iste’molchilarini o‘rganish);
  
  • 
    bozor (ixtisoslashgan (kutubxona va axborot), yordamchi va tegishli xizmatlar bozorining tarkibi va tuzilishini o‘rganish);
    
  • 
    opportunistik (vaziyatni baholash);
    

Kerakli ma’lumotlarni olish uchun ishlatiladigan manbalarning xususiyatiga qarab, tadqiqotlar ikkinchi darajali ma’lumot manbalari asosida - nashrdagi maqolalar, kutubxona hisobotlari va boshqalar hamda ma’lum davr davomida olingan dastlabki ma’lumotlarni (anketalar, kuzatishlar, tajribalar va boshqalar) aniqlash, tahlil qilish va izohlash asosida o‘tkaziladi. Shu bilan birga, har qanday amaliy tadqiqotlar tanlangan fan sohasini o‘rganish, ushbu mavzu bo‘yicha sohaviy adabiyotlarni tahlil qilish, avvalgi tadqiqotlar natijalari va adabiyotlarda tavsiflash bilan boshlanishi kerak. Ushbu vaziyatda, tadqiqotchi nima va qanday tekshirish kerakligini tushunadi.

Tadqiqot maqsadlariga qarab, tadqiqotlar quyidagilarga bo‘linadi.

• 
  qidiruv - muammoni yoritib beradigan ma’lumot to‘plashdan iborat bo‘lib, keyingi tadqiqotlar uchun bir nechta farazlarni shakllantirishga yordam beradi. Maqsad natijani ko‘rsatgan holda shakllantirilgan bo‘lishi kerak
  
• 
  ta’riflovchi - individual faktlar va hodisalarni, shuningdek ularning munosabatlari va ta’sirlarini batafsil tavsiflashni o‘z ichiga oladi.
  
• 
  eksperimental – ushbu tadqiqot innovatsiyalarga bo‘lgan talab va o‘zgarish ob’ektlari, ularning iste’molchilari o‘rtasidagi sabab-oqibat munosabatlarining mavjudligi va shakllari to‘g‘risidagi farazlarni sinashdan iborat.
  
• 
  oqlash - ob’ektiv ma’lumot bilan ilgari shakllangan fikrni, ishonchni, rahbarning (madaniyat bo‘limi boshlig‘i, kutubxona direktori, bo‘lim boshlig‘i) pozitsiyasini yoki uning nuqtai nazarini tasdiqlash uchun mo‘ljallangan.
  

Yuqoridagilardan shuni xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, tadqiqot ishida muammoning yechimini muvaffaqiyatli amaliy faoliyatga halaqit beradigan mavjud qiyinchiliklarni yengib o‘tadigan vositalar, usullar va ularni tushuntirish hamda o‘rganilayotgan hodisalar to‘g‘risida yangi bilimlarni olishni anglatadi, bu esa kutubxona ishining sifat jihatidan yangi, yuqori darajasiga erishishga imkon beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1.Mirziyoyev Sh.M. “Erkin vafaravon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”. – T., “O’zbekiston”. 2016y

2.O‘zbekiston Respublikasi aholisiga Axborot-Kutubxona xizmati ko‘rsatishni yanada takomillashtirish to‘g‘risidagi farmoni. PQ-4354 sonli.07.06.2019y

3.“Elektron kutubxona menejmenti” moduli bo‘yicha o’quv-uslubiy majmua.2016y.

4. Nabiraeva G.”Kutubxona ishini zamon talabi asosida tashkil etish ishiga rahbarlik ma’ruzalar matni”.2011y