Kuzgi bug‘doyning biologik xususiyatlari va don sifati ko‘rsatkichlari

Mineral va organik o’g’itlarni kuzgi bug’doy tuplanishi va poyalar mahsuldorligiga tasiri

№	Variantlar	Bitta o’simlikdagi poyalar soni		1m^2 maydondagi poyalar sonni
		Umumiy	Mahsuldor	Umumiy	Mahsuldor
1	Nazorat	1.31	1.01	450.1	281.4
2	N160P120K80	2.42	1.78	900.2	662.2
3	N200P150K100	2.48	1.82	925.0	678.9
4	N160P120K80+20 t/ga go’ng	2.50	1.83	925.0	677.1
5	N200P150K100+20 t/ga go’ng	2.52	1.83	932.4	677.1

Kuzgi bug’doyning poyasini balandligi ham muhim biometrik ko’rsatkichlardan biri bo’lib hisoblanadi. O’simlik bo’yi qancha baland bo’lsa barglar soni shuncha ko’p bo’ladi va fotosintez jadal boradi.
3.3-§. Mineral va organik o’g’itlarni kuzgi bug’doy hosildorligiga ta’siri
Mineral va organik o’g’itlarni qo’llash natijasida tuproqda harakatchan oziq moddalar miqdorini ortishi, o’simlikning o’sish rivojlanishini jadallashishi kuzgi bug’doyning hosildorligiga ham o’z ta’sirini ko’rsatdi. Olingan ma’lumotlardan kuzgi bug’doydan hosilni o’simlikning bo’yi quruq modda to’plashi kabi ko’rstkichlarga bog’liqligi ma’lum bo’ldi. Shu bilan birga bu ko’rsatkichlarning barchasi tuproqdagi harakatchan oziq moddalar, ayniqsa mineral azot, fosfor va kaliy miqdoriga bog’liqligini tadqiqot natijalari ko’rsatdi. Masalan, nazorat variantida kuzgi bug’doy hosildorligi 13,8 s/ga ni tashkil etib eng past miqdorni qayd etdi. Bu holat kuzgi bug’doydan mineral o’g’itlarsiz yuqori hosil olib bo’lmasligini bildirdi.
Mineral o’g’itlar qo’llanilganda don hosili keskin ortdi. Shu bilan birga minerali va organik o’g’itlar birgalikda qo’llanilganda kuzgi bug’doy hosildorligi ortib boradi. Masalan, N₁₆₀P₁₂₀K₈₀ variantida o’rtacha 33,1 s/ga hosil olingan bo’lsa, N₂₀₀P₁₅₀K₁₀₀ variantida 41,6 s/ga, N₁₆₀P₁₂₀K₈₀+20 t/ga go’ng variantida 47,9 s/ga tashkil etib, N₂₀₀P₁₅₀K₁₀₀+20 t/ga go’ng variantida 54,6 s/ga hosildorlikka erishildi (3.3.1-jadval).
3.3.1-jadval
Mineral va organik o’g’itlarni kuzgi bug’doy doni hosiliga ta’siri, s/ga

№	Variantlar	Qaytariqlar				Jami	O’rtacha	Nazoratga nisbatan qo’shimcha hosil
		I	II	III	IV			s/ga	%
1	Nazorat	12.5	14.1	13.4	15.2	55,2	13,8	-	100
2	N160P120K80	31,1	32,5	34,6	32,7	132,4	33,1	19,3	225,3
3	N200P150K100	41,2	42,4	41,0	41,8	166,4	41,6	27,8	301,4
4	N160P120K80+20 t/ga go’ng	47,4	48,1	47,3	48,8	191,6	47,9	34,1	347,1
5	N200P150K100+20 t/ga go’ng	54,2	55,1	54,3	54,8	218,4	54,6	40,8	395,6

Mineral va organik o’g’itlar hisobiga olingan qo’shimcha hosil yuqoridagiga mos ravishda 19,3; 27,8; 34,1; 40,8 s/ga yoki 225,3;301,4;347,1;395,6 foizni tashkil etdi. Hosildorlikning bunday ortishi ishonarli bo’lib tajriba xatoligidan sezilarli yuqori. Demak, mineral o’g’itlar kuzgi bug’doy hosildorligini oshiruvchi radikal tadbir hisoblanadi. Tajriba ma’lumotlari bo’yicha eng yaxshi variant bo’lib N₂₀₀P₁₅₀K₁₀₀+20 t/ga go’ng kg/ga mineral o’g’it me’yori hisoblanadi. Mineral o’g’itlar fonida 20 t/ga go’ng qo’llanilganda kuzgi bug’doy don hosilini 13,0 s/ga oshirdi. Shunday qilib, Qiziriq tumani sug’oriladigan och tusli bo’z tuproqlari sharoitida kuzgi bug’doy uchun N₂₀₀P₁₅₀K₁₀₀+20 t/ga go’ng eng optimal hisoblanadi.
3.4-§. Mineral va organik o’g’itlarni kuzgi bug’doy hosili sifatiga ta’siri
Mineral va organik o’g’itlar don sifati ko’rsatkichlariga ham ta’sir qildi. Don sifatini belgilaydigan asosiy ko’rsatkichlarga oqsil miqdori, don naturasi, kleykovina miqdori, shishasimonligi, kraxmal miqdori, 1000 ta don massasi kiradi. Oqsil tarkibida azot ko’p bo’lganligi uchun uning dondagi miqori azotli o’g’itlar qo’llanilishiga bog’liq bo’ladi. Mineral va organik o’g’itlar qo’llanilishi natijasida dondagi oqsil miqdori sezilarli ortdi. Mineral o’g’itlar me’yorining ortishi bilan dondagi oqsil miqdori ishonarli ko’paydi. Masalan, nazorat variantida dondagi oqsil miqdori 12.55 % bo’lgan bo’lsa, ushbu ko’rsatkich N₁₆₀P₁₂₀K₈₀ variantida 13.80 % ni, N₂₀₀P₁₅₀K₁₀₀ variantida 14.25 % ni, N₁₆₀P₁₂₀K₈₀+20 t/ga go’ng variantida 14.50 % ni, N₂₀₀P₁₅₀K₁₀₀+20 t/ga go’ng variantida 14.82 % ni tashkil etdi (3.4.1-jadval).
Demak, mineral va organik o’g’itlar qo’llash natijasida dondagi oqsil miqdori keskin ortadi. Eng muhim sifat ko’rsatkichlardan biri don naturasi hisoblanadi. Don naturasi donning bo’liqligini ko’rsatadi. Tajribada mineral va organik o’g’itlar qo’llash natijasida don naturasining ortishi aniqlandi. Demak, kuzgi bug’doy oziqlanishi qancha yaxshi bo’lsa, don naturasi shuncha yuqori bo’ladi. Mineral o’g’itlar me’yori ortishi bilan don naturasi ham sezilarli ko’payadi. Masalan, nazorat variantida don naturasi 742 g/l bo’lgan bo’lsa, N₁₆₀P₁₂₀K₈₀ variantida 760 g/l, N₂₀₀P₁₅₀K₁₀₀ variantida 768 g/l, N₁₆₀P₁₂₀K₈₀+20 t/ga go’ng variantida 771 g/l, N₍₂₅₀₎, N₂₀₀P₁₅₀K₁₀₀+20 t/ga go’ng variantida 774 g/l ni tashkil etdi (3.4.1-jadval).