Kvant sonlar haqida tushuncha bosh kvant son

Feruz Saparov Kvant sonlar va Yadro reaksiya General chemistry

Kvant sonlar va

Yadro reaksiya







KVANT SONLAR HAQIDA TUSHUNCHA
Bosh kvant son tushunchasi fanga dastlab 1913 – yilda N. Bor tomonidan kiritilgan. Bosh kvant soni ayni orbitaning energiyasi uning yadrodan uzoq yoki yaqinligiga qay tarzda bog’liqligini tavsiflaydi. ‘‘n’’ bilan belgilanadi. Davr raqamiga teng bo’lgan 1,2,3,4,5,6,7 …. kabi qiymatlarni qabul qiladi.
Bosh kvant soni elektronni yadro bilan bog’lanish masofasi, bog’lanish energiyasi va uning xususiy energiyasini belgilaydi. Bosh kvant soni qiymati ortgan sari elektron bilan yadro orasidagi masofa (atomning orbital radiusi) va elektronning xususiy energiyasi ortadi, elektronni yadro bilan bog’lanish energiyasi kamayadi. Bosh kvant soni qanchalik kichik bo’lsa uning yadro bilan bog’lanish energiyasi shunchlik katta, xususiy energiyasi va orbital radiusi esa shunchalik kichik bo’ladi yoki aksincha.
Har bir pog’ona uchun uning bosh kvant soni qiymatiga teng bo’lgan miqdorda pog’onacha, n² qiymatga teng orbitallar va 2n² qiymatga teng miqdorda elektronlar bo’ladi.


Orbital kvant soni tushunchasi fanga 1916 – yili A.I.Zommerfeld tomonidan kiritilgan bo’lib ‘‘l’’ bilan belgilanadi. Elektron bulut shaklini belgilaydi. U ko’pincha lotin alifbosining kichik harflari bilan belgilanadi. 0 dan n – 1 gacha bo’lgan qiymatlarni qabul qiladi.


Magnit kvant soni – elektron orbitallarning fazoviy holatini ifodalaydi. ‘‘m’’ bilan belgilanadi. Uning qabul qiladigan qiymatlar soni 2l + 1 ga teng ya’ni ayni pog’onachadagi orbitallar soniga teng bo’lib, –l va +l oralig’idagi butun sonlardan tashkil topgan.
Ular elektronlarga xos xususiyatlarni aks ettirmaydi. Bu xususiyatlar to’rtinchi kvant soni – spin kvant soni orqali ifodalanadi.

Spin kvant soni elektronning o’z o’qi atrofida aylanishini ifodalaydi. ‘‘s’’ bilan belgilanadi.

Elektronning shaxsiy harakat momenti miqdorining tanlangan o’qqa bo’lgan proeksiyasi spin kvant son deyiladi.

Uning qiymatlari faqat ikki xil, +0,5 ↑ va –0,5 ↓ bo’ladi.

Agar ikkita elektronning spini bir yo’nalishli bo’lsa, ular parallel spinli, qarama–qarshi yo’nalishga ega bo’lsa antiparallel spinli elektronlar deyiladi.