L. B. Okun Elementar bóleksheler
Download 2.39 Mb. Pdf ko'rish
|
okunlat
|
Neytral toqlar
Ázzi tásiprlesiw ushın joqarıda ótkerilgen barlıq tallawlar zaryadlanǵan toqlar keltirip shıǵarǵan processlerge tiyisli. 1973-jılı neytral toqlar dep atalatuǵın toqlardıń óz-ara tásirlesiwiniń saldarınan júzege keletuǵın myuonsız ótetuǵın neytrinolıq reakciyalar tabıldı. Bunday reakciyalarda myuonlıq neytrino nuklonlar menen soqlıǵısıp hám olarǵa óziniń energiyasınıń bir bólegin berip myuonǵa aylanbay, kórinip turǵanınday, myuonlıq neytrino bolıp qala beredi. Bunday reakciyaǵa mısal retinde 𝜈 𝜇 + 𝑝 → 𝜈 𝜇 + 𝑝 + 𝜋 + + 𝜋 − reakciyasın kórsetiwge boladı. Bul reakciyalardı baqlawlardan neytral neytrinolıq 𝜈̅ 𝜇 𝜈 𝜇 toǵı menen 𝑢̅𝑢 hám 𝑑̅𝑑 tipindegi neytral kvarklıq toqlardıń arasında óz-ara tásirlesiw orın aladı dep juwmaq shıǵarıldı. Bul óz-ara tásirlesiwdiń konstantasınıń zaryadlanǵan toqlardıń konstantasınday ekenligi, yaǵnıy 𝐺 𝐹 shamasınday ekenligi belgili boldı. Basqa neytral toqlardı izlew 1978-jılı elektronlıq 𝑒̅𝑒 toǵınıń bar ekenligin kórsetti. Bul ázzi P- taq toq atom túrindegi vismuttıń jubı arqalı ótetuǵın lazer nurınıń polyarizaciya tegisliginiń burılıwında birinshi ret kórindi. Bul effektti Barkov penen Zolotarev Novosibirsk qalasındaǵı akademqalada ótkerilgen eksperimentte taptı. Vismuttıń puwlarınıń optikalıq aktivligi atomdaǵı elektronlardıń yadrolar, yaǵnıy u jáne d kvarklar menen óz-ara tásirlesiwinde ázzi saqlanbaytuǵın juptıń bar ekenligin ańǵartadı. Azmaz waqıttan keyin 𝑒̅𝑒 toǵınıń 𝑢̅𝑢 hám 𝑑̅𝑑 toqları menen tásirlesiwi Stanford sızıqlı tezletkishinde boylıq polyarizaciyalanǵan elektronlardıń deytronlardaǵı shashırawında baqlandı. Eń aqırında, 1982-jılı 𝑒̅𝑒 toǵınıń 𝜇̅𝜇 hám 𝜏̅𝜏 toqları menen tásirlesiwi tabıldı. Gáp PETRA kollayderindegi 𝑒 + 𝑒 − → 𝜇 + 𝜇 − hám 𝑒 + 𝑒 − → 𝜏 + 𝜏 − reakciyalarındaǵı ázzi zaryadlıq asimmetriyanıń baqlanǵanlıǵı haqqında júrip atır. Usı waqıtqa shekem anıqlanǵan neytral toqlar olarǵa qatnasatuǵın bólekshelerdiń aromatların ózgertpeydi, olar diagonallıq, yaǵnıy bóleksheni ózine ótkeredi: elektrondı elektronǵa, myuondı myuonǵa hám menen eki procent dállikke jetti ("Modeller... Modeller..." dep atalatuǵın paragraftaǵı tallawlarǵa qarańız). 43 t. b. 𝑒̅𝜇 yamasa 𝑑̅𝑠 tipindegi toqlar tabılmadı. Bizler keyinirek bul jaǵdaydıń 12 diagonallıq toqlardıń bar ekenligin boljaytuǵın teoriyaǵa sáykes keletuǵınlıǵın kóremiz. Bul toqlar bılayınsha jazıladı: 𝑒̅𝑒, 𝜇̅𝜇, 𝜏̅𝜏, 𝜈̅ 𝑒 𝜈 𝑒 , 𝜈̅ 𝜇 𝜈 𝜇 , 𝜈̅ 𝜏 𝜈 𝜏 , 𝑢̅𝑢, 𝑑̅𝑑, 𝑠̅𝑠, 𝑐̅𝑐, 𝑏̅𝑏, 𝑡̅𝑡. Neytral toqlardıń spirallıq strukturası zaryadlanǵan toqlardıń strukturasına salıstırǵanda ádewir quramalı. Tájiriybeler qosındı neytral toqtıń (𝑗 𝛼 𝑛 ) eki tiptegi qosılıwshılardan turatuǵınlıǵın kórsetedi: shep 𝜓̅ 𝐿 𝛾 𝛼 𝜓 𝐿 hám oń 𝜓̅ 𝑅 𝛾 𝛼 𝜓 𝑅 . "Joqarǵı" 𝜈 𝑒 , 𝜈 𝜇 , 𝜈 𝜏 , 𝑢, 𝑐, 𝑡 bólekshelerdiń shep toqları (+ 1 2 − 𝑄 sin 2 𝜃 𝑊 ) koefficienti menen kiredi (𝑄 - bólekshelerdiń zaryadı, 𝜃 𝑊 - Vaynberg múyeshi dep atalatuǵın múyesh, bul haqqında tómende aytıladı). "Tómengi" 𝑒, 𝜇, 𝜏, 𝑑, 𝑠, 𝑏 bóleksheleriniń shep toqları (− 𝑥 2 − 𝑄 sin 2 𝜃 𝑊 ) koefficienti menen kiredi. Oń toqlardıń aldındaǵı koefficientler joqarǵı hám tómengi bóleksheler ushın birdey hám −𝑄 sin 2 𝜃 𝑊 shamasına teń. Kelesi bapta bizler toqtıń usınday strukturasınıń shep bólekshelerdiń ázzi spin gruppasına qarata (𝜈 𝑒𝐿 , 𝑒 𝐿 ), (𝑢 𝐿 , 𝑑 𝐿 ) h.t.b. dubletlerdi payda etetuǵınlıǵın, al sonıń menen bir waqıtta 𝜈 𝑒𝑅 , 𝑒 𝑅 , 𝑢 𝑅 , 𝑑 𝑅 h.t.b. oń bólekshelerdiń izotoplıq singletler bolıwına juwap beretuǵınlıǵın kóremiz (payda bolıwı múmkin gúmannan qutılıw ushın usı jerde gáp etilip atırǵan ázzi izospinniń biz III bapta qarap ótken adronlardıń ádettegi izospinine hesh qanday qatnasınıń joq ekenligin atap ótiw kerek). 𝜃 𝑊 múyeshi boyınsha biz onıń eksperimentallıq mánisiniń sin 2 𝜃 𝑊 ≈ 0,22 ekenligin atap ótemiz (este saqlaw ushın sin 2 𝜃 𝑊 ≈ sin 𝜃 𝑐 ≈ 0,22 "mnemonlıq qatnas" qolaylı. 𝜃 𝑊 ≠ 𝜃 𝑐 teńsizliginiń orınlanatuǵınlıǵına itibar beriń). Neytral toqlardıń óz-ara tásirlesiwiniń Lagranjianı ℒ 𝑛 = 𝐺 𝐹 √2 𝑗 𝑛 𝑗 𝑛 túrine iye boladı. Neytral toqlardıń bar ekenligi elektromagnitlik hám ázzi tásirlesiwlerdiń birden-bir teoriyası tárepinen boljandı. Geypara waqıtları qısqalıq ushın bul teoriyanı elektr-ázzi teoriya dep te ataydı. Neytral toqlardıń ashılıwı bul teoriyanıń jeńisi bolıp tabıladı Kelesi bapta biz strukturası menen tanısatuǵın joqarıda táriyiplengen struktura túsiniklirek boladı. Biraq, onnan burın biz neytrinolıq massalar máselesine toqtaymız. Sońǵı jılları bul másele úlken qızıǵıwshılıqtı payda ete basladı. Óziniń mazmunı boyınsha ol "burılǵan kvarklar" máselesine usaydı hám sonlıqtan onı "Zaryadlanǵan toqtıń qosılıwshıları" paragrafınan keyin dárhál tallaǵan aqılǵa muwapıq kelgen bolar edi. Biz onı usı baptıń aqırına jaylastırdıq. Sebebi aldıńǵı paragraflarda gáp etilgen jaǵdaylarǵa salıstırǵanda eksperimentallıq situaciya házirinshe anıq emes bolıp qalmaqta. Download 2.39 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|