Laboratoriya № Mavzu: Keramik materiallar va buyumlar tarkibi va xossalari

O‘tga chidamlilik - giltuproqning yuqori harorat ta’sirida deformatsiyalanmasdan bardosh berish xossasidir. O‘tga chidamliligiga ko‘ra giltuproq uch guruhga bo‘linadi: o‘tga chidamli (erish harorati 1580 dan yuqori), qiyin eriydigan (1350-1580⁰S) va oson eriydigan (1350⁰ S dan past) giltuproq.
Pishirish davomida giltuproqning toshsimon holatga o‘tishi. Keramik buyumlarni yuqori haroratlarda pishirish jarayonida giltuproqda bir qator fizikaviy-kimyoviy o‘zgarishlar ro‘y beradi. Avvalo, erkin birikkan suv bug‘lanadi, keyin organik moddalar yonib ketadi. Hararat 450-600⁰S bo‘lganda kaolinit degidratlanib metakaolinit AL₂O₃2SiO₂ hosil bo‘ladi. Harorat 700-800⁰S ga etganda suvsiz metakaolinit parchalanadi. Keyinchalik, harorat 900⁰S va undan yuqori bo‘lganda parchalanish natijasida hosil bo‘lgan AL₂O₃ vaSiO₂ o‘zaro birikib sun’iy mineral – mullit - 3AL₂O₃2SiO₂ hosil qiladi. Mullit pishirilgan keramik buyumlarga mustahkamlik, suvga chidamlilik, termik chidamlilik xossalarini beradi. Mullit hosil bo‘lishi bilan birga giltuproq tarkibidagi oson eriydigan birikmalar suyuqlanib, ashyoning mustahkamligini oshiradi, Keramik materiallar toshsimon holatga o‘tadi.
G‘isht va boshqa g‘ovak keramik buyumlarni pishirish odatda 950-1000⁰S da olib boriladi. Harorat bundan yuqori bo‘lganda ashyoda suyuq silikat eritma hosil bo‘lib, keramik ashyoning zichligi oshadi. Natijada suv shimuvchanligi kichik (5% gacha) bo‘lgan zich Keramik buyumlar olinadi.
Giltuproq tarkibida kvars qum bo‘ladi, ba’zi hollarda qum yuqori plastik giltuproqlarga plastiklikni kamaytiradigan qo‘shimcha sifatida qo‘shiladi. Harorat o‘zgarishi bilan kvarsda poliamorf o‘zgarishlar ro‘y beradi. Tabiatda eng ko‘p uchraydigan -kvars harorat 573⁰S bo‘lganda -kvarsga o‘tadi va bunda uning hajmi 0,82% ga oshadi. Kvarsning bu shakli 1050⁰S gacha chidamli. SHuning uchun 1050⁰S gacha haroratda pishirilgan Keramik buyumlar sovutilganda -kvars yana -kvarsga aylanadi va hajmi kichrayadi.
Harorat 1050⁰S dan yuqori bo‘lganda -kvars -kristabolit­ga, 1400-1450⁰S bo‘lganda -tridimitga o‘tadi va hajmi 0,6% ga o‘zgaradi. 1723⁰S haroratda kvars eriydi. Pishirish jarayonida kvars zarrachalari hajmining o‘zgarishi keramik buyumlarning mustahkamligiga ta’sir qiladi.
Copol buyumlar ishlab chiqarishning umumiy tizimi