Laboratoriya ishi №8 Mavzu: Oraliq birikmalar va kardan uzatmalar tuzilishi. I. Ishning maqsadi

---

 
Laboratoriya ishi № 8 
 Mavzu: Oraliq birikmalar va kardan uzatmalar tuzilishi. 
 
I. Ishning maqsadi: Oraliq birikmalar va kardan uzatmalar vazifasi, tuzilishi, 
qismlarga ajtatish va yig’ish hamda ishlash prinsipini o’rganish. 
 
II. Umumiy ma’lumotlar:
 
Kardanli uzatmaning konstruktsiyasi. 
 
Avtomobillarda uzatmalar qutisidan yetakchi ko`prikning asosiy uzatmasiga 
burovchi momentni uzatish uchun burchak tezliklari bir xil bo`lmagan kardani 
sharnirlarga ega bo`lgan bir yoki ikki vali kardani uzatmalardan foydalaniladi. 
Bunday kardani uzatmalar konstruksiyasi bo`yicha bir – biriga o`xshash bo`lib, eng 
katta burchak tezliklarda harakatlanganda ham uncha katta bo`lmagan burama 
tabranishkarsiz ravon aylaish lozim.
Agar avtomobilda bitta kardanli uzatma o`rnatilsa kardanning old tomoniga 
biriktirilgan vilka (1 va 2) kardanli sharnirning bitta vilka uzatmalar qutisining 
ikklamchi vilkasi shlitsli uchlik (5)ga payvandlangan. Shlitsli uchlik kardarning 
shlitsli vtulksi (4)ga kiritib, o`q bo`ylab siljuvchi birikma hosil qiladi. Shlitsli vtulka 
kardan vali (8)ning old qismiga, valning orqa uchi esa kardan valning old qismiga 
va valning orqa uchi esa shu kardan sharnirning vilkasi (9)ga payvandlangan. 
Rezinadan tayyorlangan g`ilop (7) shlitsli birikmani tashqi muhitdan kiradigan iflos 
zarrachalardan saqlaydi. 
122-rasm. Avtomobillarning kardanli uzagmasi: 
a- bitta valli; 1 va 2- vilkalar; 3- moydon; 4- shlitsli vtulka; 5- shlits; 6- manjeta; 
7-rezinali galof; 8- kardan vali; 9-sharnirning vilkasi. b- ikkita valli: 1-flanets; 2, 
7 va 5 kardan sharnirlari; 3-rezinali yostiqcha; 4- sharikli podshipnik; 6 va 14 
vallar; 8-g’ilof ; 9- manjeta; 10-oraliq, tayanch; 11-shlitsli vtulka; 12-shlits; 13 -
tiqn. 

---

Bu birikmani muntazam moylash uchun moydan (3)da saqlanadigan moy 
kiritiladi va u oqib kardan trubasiga o`tmasligi uchun manjeta (6) mo`ljallangan. Bu 
turdagi kardanli uzatma MAZ avtomobillarida o`rnatilgan. Uzatmalar qutisi va 
asosiy uzatmalar orasidagi masofa katta bo`lgan hollarda oraliq tayanchi kardanli 
uzatma qo`llaniladi. Bu markazdan qochma kuch ta`siridagi vallarning ko`ndalang 
ezilishini kamaytiradi va burama tebranishlarni kamaytiriradi va burama 
tebranishlarni kanaytirishga olib keladi.
Bu turdagi kardanli uzatmalarda valning ikkala tomonidan kardan sharniri 
biriktirilgan bo`lsa, bunday kardani uzatma ikki yoqlama uzatma konstruksiyasi 
bilan tanishib chiqamiz. U ikkala val, oraliq (14) va orqa kardanli val (6)dan hamda 
uchta kardan sharnirlar (2,7 va 5)dan, shunungdek oraliq tayanchi metall korpusi 
rezina yostiqcha (3)ga joylashtirilgan sharikli podshipnik (4)dan tarkib topgan. 
Kardani uzatmaning vallari (14 va 6) yupqa devori po`lat trubalaridan 
tayyorlangan. Oralaiq kardan valining uchlariga kardanli sharnir hosil qiluvchi 
ikkita (2 va 7) vilkalar payvandlangan. Shlitsli sirpancha uchlik (12) shlitsli vtulka 
(11) ichiga joylashgan. Bu sirpanuvchi shlitsli birikma kardan valining uzayishi va 
qisqarishini ta`minlab, orqa ko`prikning holatini barqarorlashtirib turadi. Oraliq val 
(14)ning old uchidagi vilkasi (2) uzatmalar qutisining ikkilamchi validagi flanes 
(1)ga tutashgan vilka bilan sharnir ravishda bog`langan. Valning orqa qismi oraliq 
tayanchini tashkil qiluvchi sharikli podshipnik (4) ga o`tkazilgan sharikli podshipnik 
oraliq tayanch (10) ning rezina yostiqchasi (3)ga o`rnatilgan bo`lib, bularning jami 
ko`ndalang joylashgan ramaga mahkamlanadi. Podshpnik ikki tomondan salnikli 
qopqoqlar bilan yopilgan. Shlitsli birikmaning kamroq yeyilishi uchun va ishlash 
muddatini oshrish maqsadida unung ichiga bosim ostida moy to`ldiradi. Undagi moy 
truba ichidan sizib ketmasligi uchun tiqin (13) va manjeta (9) mo`ljallangan. 
Shuningdek, shlitsli birikmada moy ifloslanmasligini ko`zda tutib rezidan yasalgan 
g`ilof (8) yordamida tashqi muhitdan muhofazalanadi. Yengil avtomobillarda shlitsli 
birikma, ko`pincha, uzatmalar qutisining uzaytirgichida joylashtirib, u karterdagi 
moy bilan moylanadi. Kardani uzatmaning silkinmasdan aylanishini ta`minlash 
maqsadida u muvozanatlashtirilgan bo`lishi lozim. Aks holda vilkaga ta`sir etuvchi 
ko`ndalang yo`nalishdagi kuchlar burilma tebranishlari vijudga keltiriladi. Bu holat 
kardanli sharnirlarning tez aylanisi sabab bo`ladi. Shu sababdan kardan valning 
uchlariga 
muvozanatlanuvchi 
plastinalar 
payvandlanadi. 
Ba`zan 
muvozanatlashtirish jarayonini kardanli podshipnigining qopqog`i tagiga maxsus 
plastinalar quyish bilan bajariladi. Undan tashqari podshipnikning tayanch korpusi 
(10) ichidagi rezidan yasalgan yostiqcha (3) o`rnatilishi ham kardanli uzatmada hosil 
bo`ladigan ko`ndalang tebranishlarni qisman so`ndiradi.