Laboratoriya ishlarini bajarishda ishlatiladigan

 
Mashg’ulotdan maqsad: tuproqning gigroskopik nam
miqdorini aniqlash. Tabiiy sharoitda yuqorida aytilganidek, mutlaqo quruq tuproq 
bo’lmasligi ma’lum. Ho’l yoki nam tuproq laboratoriyaga keltirilib, soyada va 
quyoshda uzoq vaqt quritilsa ham unda ma’lum miqdorda nam saqlanadi.Mexanik 
tarkibi, strukturasi, chirindining miqdori va muhit sharoitiga karab tuproqdagi 
zarrachalar yuzasiga singan gigroskopik namning miqdori o’zgarib turadi.  
Kerakli asboblar va reaktivlar: shisha byukslar, eksikator, quritish pechi. 
Ishlash tartibi . Gigroskopik nam aniqlanmoqchi bo’lgan maydalangan 
quruq tuproqdan 3-4 gramm olinadi. Tuproq termostatda quritilgan, ogzi 
yopiladigan quritgich stakanga solinadi va analitik tarozida massasi aniqlanadi. 
Stakan (qopqogi ochilgan holda) termostatga qo’yilib, 105-110 
0 
S da 3 – 4 soat 
quritiladi. So’ngra quyi qismiga kaliy sulfatning to’yingan eritmasi va tuzi 
solingan eksikatorda sovutilib, analitik tarozida tortiladi. Quritish, sovutish va 
o’lchash ishlari o’zgarmas massa hosil bo’lguncha takrorlanadi.
Quruq tuproqdagi gigroskopik suvning foiz miqdori quyidagi formula bilan 
hisoblanadi va jadval tuziladi: 
X – gigroskopik suvning foiz miqdori, %
a – stakanning quritilmagan tuproq bilan birga og’irligi (g hisobida),
b – stakanning quritilgan tuproq bilan birga og’irligi (g hisobida),
H – tuproqning og’irligi (g hisobida).
Masalan, a – 25,33g, b – 25,23 g, N – 4 g bo’lsa, tuproqdagi gigroskopik 
namlik miqdori 2,5% ga teng. 
Gigroskopik namlikni aniqlash tuproqning bir qancha fizik xossalarini 
o’rganish, ayniksa kimyoviy analizlar natijasini aniq hisoblashga yordam beradi.
Gigroskopik namlik koeffistenti (K) ni aniqlash gigroskopik namlik foizi 
ma’lum bo’lganidan keyin quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
H
b
a
X
100
*
)
(
%


%
5
,
2
4
100
*
10
,
0
4
100
*
)
23
,
25
33
,
25
(




X

---

K – tuproqning gigroskopik namlik koeffistienti, 100 – foizga aylantirish 
koeffistenti, a – gigroskopik namlik (foiz hisobida). 
Masalan, gigroskopik namlik a – 2,5 bo’lganda:
Bu gigroskopik namlik koeffistienti namlikning quruq tuproqqa bo’lgan 
foizini aniqlashda kerak bo’ladi.