Laboratoriya jumisi 4 Tema: Suwdin` oksidleniwshen`ligin aniqlaw

Laboratoriya jumısı-7:İri ot-shóp azıqların gigienalıq bahalaw.


Sabaqtıń maqseti: İri ot-shóp azıqların sanitariya-gigienaliq tárepten bahalaw usıli menen tanısıw.
Kerekli kórgizbeli qurallar: Kesteler, diametri 3 mm elek, lupa, shiyshe buyım aynashası, mikroskop.
Sabaqtıń mazmunı - Azıqtıń sıpatlılıǵı hám toyımlılıǵın tekseriw veterinar vrach hám zootexniktiń wazıypası esaplanadı. Sıpatlı azıq bolsa asqazan – ishek kesellikleriniń aldın alıwdı támiyinleydi hám olardan alınatuǵın ónimdi kóbeytedi. Kóp tájiriybelerde hám sharwashılıq ámeliyatında fermalarda ushıraytuǵın juǵımsız keselliklerdiń tiykarǵı bólimi (50–70%) toyımlılıǵı tómen hám sıpatsız azıqlardı isletiwden kelip shıǵıwı anıqlanǵan.
Azıqlar sıpatsızlıǵı sebepli kelip shıǵatuǵın tiykarǵı keselliklerge tómendegiler sebep boladı: azıqlardıń mexanikaliq aralaspalar menen pataslanıwı, záhárli zatlar, pesticidler, zamarrıqlar hám mikroorganizmlerdiń toksinleri, alkaloidlar, nitridler hám basqalardıń bolıwı. Házirgi kúnde sharwashılıqtıń intensiv rawajlanıwında, hár túrli keselliklerdiń aldın alıwda xojalıqtaǵı azıqlardı gigienaliq tárepten qadaǵalap barıw tiykarǵı rol` oynaydı.
Daǵal azıqlardıń sıpatı olar saqlanıp atırǵan jayda organoleptik jol menen anıqlanadı, bunda olardıń botanikaliq quramın, reńi, iyisi, mexanikaliq aralaspalar menen pataslanǵanlıq, plisleniw, shiriw sıyaqlı sıpatlarına áhmiyet beriledi. Daǵal azıqlar organoleptik yaǵnıy kóz benen kórip, qol menen uslap tekseriw hám laboratoriya usıllarında bahalanadı.
Ortasha úlgi alıw - Paqal pishenlerdiń úlgisi hár 25 tonnasına 5 kg esabında gramnıń keminde 20 jerinen alınadı. Azıqlar ezilgen bolsa hár 50 tonnadan 3% hám 50 tonnadan kóp bolsa, 1% esabında alınadı, yaǵnıy úlgi hár bir bawdan bir tutamnan alınadı. Alınǵan úlgi brezint ústine jayılıp jaqsılap aralastırıladı. Hár túrli jerinen (keminde on jerden) aziraqtan – botanikaliq quramın úyreniw ushın 500 g hám laboratoriyada ıǵallıǵın anıqlaw ushın 300 g alınadı. Úlgi awzı bekkem jabılatuǵın shiyshe bankaǵa salınıp, baqlaw hújjeti menen laboratoriyaǵa jiberiledi.
Bir qıylı – Kóbinshe bir jerdiń ózinde hár túrli jerden jıyılǵan sıpatı da, ulgige túrlishe bolǵan ot–jem saqlanadı. Bunday pishenge bunday baha beriw qıyın. Joqarıdaǵı halda hár bir ulgige basqa – basqa baha beriledi.
İyisi - Jaqsı pishen ózine tán jaǵımlı iyiske iye. Arasında jaǵımlı iyis pishen arasındaǵı basqa ósimliklerdiki bolıwı múmkin. Eger pishen uzaq muddet saqlanǵan bolsa, onıń iyisi joǵaladı. Pishen kúshli ızǵarlanǵan bolsa, onnan bawır iyisi keledi, egerde iyisin anıqlawǵa imkan bolmasa, biraz pishen alıp 60⁰S daǵı ıssı suwlı stakanǵa salınıp, ústi ayna menen jabıladı. 2-3 minuttan keyin ústi ashılıp iyiskelenedi hám iyisi anıqlanadı.
Reńi - Pishenniń reńi onıń jıyıp alınǵan waqtina, saqlanıw jerine hám ósimlikler quramına baylanıslı. Jaqsı pishenniń reńi kók yaki sál kókshil reńde boladı. İntensiv jasıl reń ashshı otlarǵa, qońır jasıl dánli eginlerge tán. Aqshıl jasıl bolsa bede pishenine, sarı dánli azıqlar paqalına tán. Aqshıl bolsa bul pishenlerdiń uzaq waqıt quyashta turıp qalǵanlıǵın kórsetedi. Aqshıl sarı hám aqshıl jasıl bolsa pishenniń waqtında jıyıp alınǵanlıǵın, qońır sarı, qońır qara reńde bolsa pishen sıpatı buzılǵanlıǵın kórsetedi.
Iǵallıǵı - Pishen hám paqallardıń ıǵallıǵı 15% ke deyin bolsa qurǵaq esaplanadı. 17% - ortasha ıǵallıqta, 17 - 20 % - ızǵar hám 20% dan joqarı bolsa ıǵal pishen esaplanadı. Organoleptik jol menen azıqlardıń ıǵallıǵı tómendegishe anıqlanadı: bir tutam pishen alınıp sındırıp kóriledi, shirt etip sınsa qurǵaq, tolıq sınbasa ortasha qurǵaqlıqta, burǵanda qolǵa ızǵar urılsa ıǵal pishen esaplanadı.
Orıw dáwiri - Pishendi orıw dáwiri ósimliklerdiń gúllew hám baslaw dáwirine qarap anıqlanadı. Waqtında orılǵan pishenniń tuqımı tolıq hám japıraqları bolıp, paqalı sarıraq reńde boladı. Erte orılsa pishen qum–kók hám ashshı boladı. Kesh orılsa paqalı qatıp japıraqları túsip ketedi.
Pishenniń ıǵallıǵın anıqlaw - ushın qurıtıw shkafında qurıtılıp, aldıńǵı awırlıǵınan keyingi awırlıqtıń parqı anıqlanıp, procenti shıǵarıladı. Iǵallıqtı tuwrı esaplaw ushın úsh úlgi tekserilip, ortashası alınadı.
Har qıylı aralaspalar - Pishen úlgisi ástelik penen tárezide tartılıp, keyin brezint yaki kardon qaǵaz ústine jaqsılap qaǵıladı. Astına túsken maydası – diametri 3 mm bolǵan elekten ótkiziledi. Elekten ótken topıraq, qum hám ósimliklerdiń mayda bóleksheleri 0,1 g ǵa deyin anıqlıqta tartılıp aldıńǵı awırlıǵına qaraǵanda procenti anıqlanadı. Birinshi klass pishenlerdiń pataslıǵı 2% ke deyin, ekinshi hám úshinshi klass – 3% ke deyin hám klassız – 3 – 10% ke deyin boladı. Eger pataslıqlar 10 % ten joqarı bolsa, bunday pishenler jaramsız esaplanadı.
Botanikaliq quramın tekseriw ushın pishennen 100–300 g ortasha úlgi alınıp gruppalarǵa bólinedi: 1) sobıqlı ósimlikler; 2) dánli ósimlikler 3) basqa jelinetuǵın ósimlikler; 4) jelinbeytuǵın ósimlikler; 5) záhárli hám záhársiz ósimlikler.
Har bir gruppa ósimlikleri ayırıp alınıp, alınǵan úlginiń aldıńǵı awırlıǵına salıstıp procenti anıqlanadı. Pishenlerdıń hámme gruppası hám klassları quramında záhárli hám záhársiz ósimlikler 1% ten aspawı kerek. Ayırıp alınǵan ósimlik jaylawlarda bolsa záhárli ósimlikler 500 g nan, záhársiz ósimlikler 200 g dan aspawı kerek.
Ósip kiyatırǵan ósimliklerde parazitliq qılatuǵın zamarrıqlardı anıqlaw - qatar zamarrıqlar: tat zamarrıq tuqım, qarakúye, sporinyalar, fuzarium semeystvasındaǵı zamarrıqlar hám basqalar dánli hám sobıqlı ósimliklerdiń vegetaciya dáwirinde záhárleydi.Tat zamarrıqları ósimlikler paqalın, japıraǵın, basın, qarakúye gúllerin záhárleydi; sporinyalar, fuzariumlar bolsa dánli azıqlardıń dánlew dáwirinde rawajlanadı. Ósimliktiń hámme bólimlerinen: paqal, japıraq, gúl, dáninen alınǵan úlgi keminde 100 gr bolıwı kerek. Alınǵan úlgi qaǵaz ústinde qurıtıladı hám sezgi organları járdeminde tekseriledi. Bunda paqalında, japıraǵında, baslarında záńler izi, baslardıń qarayıwı, gúllerinen jaman iyis keliwi, alaqanda ısqalaǵanda toq bawırreń yaki qara shań qalıwı, dáneleri mayda hám qızǵısh, qońır reńde bolıwı hám basqalarǵa itibar beriledi. Úlgini mikroskop járdeminde de tekseriledi.
Anıqlaw tartibi - qaǵaz ústine ósimliktiń gúli, paqalı qaǵıladı yaki dáni eziledi. Qaǵazǵa túsken shańlardan shiyshe buyım ústine azıraq alıp, oǵan bir neshe tamshı distillengen suw yaki glicerin tamızıp, jawǵısh aynasha menen jawıp mikroskoptıń kishkene kórsetkishinde kóriledi hám zamarrıqlar túri anıqlanadı.

Tapsırma № 1 – Daǵal azıqlardı gigienalıq bahalaw nátiyjeleri.

№	Kórsetkishleri	Azıq úlgileri
		№ 1	№ 2	№ 3
1	Botanik quramı
2	İyisi
3	Reńi
4	Iǵallıǵı
5	Záhárli ósimlikleri
6	Mayda aralaspaları
7	Zamarrıq penen pataslanıwı
8	Mexanikalıq aralaspaları

Qadaǵalaw sorawları.

1. 
   Daǵal azıqlardı bahalaw usılları?
   
2. 
   Azıqlardıń sıpatına tásir etiwshi sebeplerdi aytıń?
   
3. 
   Záhárli ósimliklerdiń túrlerin aytıp beriń?
   
4. 
   Daǵal azıqlardı tasıwǵa bolǵan gigienalıq talaplar?