Laboratoriya jumisi 4 Tema: Suwdin` oksidleniwshen`ligin aniqlaw

Xlorlaw usili.

Ha`zirgi waqitta suwdi za`lelsizlendiriwde – xlorlaw usilida ken` paydalanilmaqta. Suwdi xlorlawda suyiq ha`m gazsiyaqli xlordan, gipoxloridlerden, xlorli ha`k eritpesinen isletiledi. Suwdi za`lelsizlendiriw ushin xlorli ha`kten 1%li eritpe tayarlanip, suwdi xlorlaw ushin isletiledi. Xlorli ha`k – qurg`aq ha`kke xlordi ta`sir ettiriw na`tiyjesinde alinadi:
Sa(ON)₂ + Sl = CaOCl₂ + H₂O
Jan`a xlorli ha`k quraminda 35-36% aktiv xlor boladi. Xlorli ha`ktin` aktivligin saklaw 7aqtinda ha`r oyda 0,25% ten 1% ke deyin pa`seyip baradi. Xlorli ha`ktin` aktivligi 25% den to`men bolsa, suwdi za`lelsizlendiriw ushin isletilmeydi.
Xlorlaw o`z maqsetine ko`re to`mendegi tu`rlerge bo`linedi:

1. 
   Perxlorlaw –suwdi tazalaw maqsetinde ha`m za`ha`rli zatlardi za`lelsizlendiriwdin` ekonomikaliq paydali usili bolip esaplanadi. Perxlorlaw ko`p mug`dardag`i xlor menen o`tkiziledi. Artiqsha xlor suw quramindag`i ha`r tu`rli qosimshalardi oksidlew ushin sarplanadi, koagulyant bo`leksheleri menen soriladi ha`m mikroorganizmlardi oksidleydi.
   

2. Postxlorlaw – bul suwdi basqa usillari menen tazalawdan son` o`tkiziletug`in aqirg`i za`lelsizlendiriw jarayani esaplanadi. Suwdi tazalawdin` aqirg`i bo`limi boladi. Suwdi tazalaw ta`jriybesinde 2 ta`repleme xlorlawdan da paydalaniladi. Bul usil suwdin` ren`i ha`m quramindag`i organik zatlari mug`dari joqari bolg`anda isletiledi. Postxlorlaw normal pere ha`m superxlorlaw usillari menen o`tkiziliwi mumkin.
Xlorli ha`ktegi aktiv xlor mug`darin aniqlaw - Kolbag`a 1 % li xlorli ha`k eritpesinen 1 ml qoyib, u`stine 50 ml distillengen suw qosiladi son` og`an 2 ml 10 % li kaliy yod, 1 ml 5% li sulfat kislota (N<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>) eritpesi qosiladi. Jaqsilap aralastirip, 3 minut qaran`g`i jerde saqlanadi. Xlor kislotali ortaliqta yodti qisip shig`aradi. Sl₂+ 2KI = 2KCl + I₂
Keyin kolbadag`i eritpe aqshil saban ren`ge kirgenshe byuretkadag`i giposulfit eritpesi menen titrlanadi. Son` usi eritpege 1 ml kraxmal eritpesi qosiladi. Eritpe ko`kshil ren`ge kiredi. Usi ren` jog`alg`ansha giposulfit eritpesi menen titrlanadi. Xlorli ha`ktegi aktiv xlor mug`dar to`mendegi formula boyinsha esaplanadi.
X_%= a x 0,355 x 100 x 100 / 1000
X_% - xlorli ha`ktegi aktiv xlor mug`dari, %
A = titrlaw ushin sarplang`an giposulfit mug`dari, ml.
0,355 = 1 ml 0,01 N giposulfit eritpesine birikken aktiv xlor mug`dari
100 = 100 ml eritpedegi aktiv zat mug`dari
100 = 100 gr qurg`aq zattag`i aktiv zat mug`dari
1000 = ml.di gr g`a aylandiriw koefitsienti
X_% = 8 x 0,355 x 100 x 100 / 1000 = 28400 / 1000 = 28,4%
Suwdin` xlor talabshan`lig`in aniqlaw - Tekseriletug`in suwdan 3 ta kolbag`a 200 ml den salinadi. Son` 1 - kolbag`a 1 tamshi, ekinshisine 2 tamshi, u`shinshisine 3 tamshi 1% li xlorli ha`k eritpesi tamiziladi. Kolbalar 30 minut sonday qaldiriladi. Keyin ha`r bir kolbag`a 5 tamshidan xlorid kislota, 1 ml kaliy yod ha`m 1 ml.den kraxmal eritpesi qosiladi. Kolbadag`i suwlar ko`k ren`ge kiredi. Suwdi xlorlaw ushin en` aqshil ko`k ren`ge iye bolg`an kolbadag`i xlor mug`dari tan`lap alinadi. Suwdin` xlor talapshan`lig`i to`mendegi formula boyinsha esaplap shig`ariladi.
X = A x 5 / B
X = suwdin` xlor talapshan`lig`i, ml
A = kolbag`a tamizilg`an 1 % li xlorli ha`k eritpesinin` mug`dari
B = 1 ml eritpedegi tamshilar sani
5 = suwdi litrge aylantiriw koefitsienti.
X = A x 5 / B = 1 x 5 / 20 = 5 / 20 = 0,25 ml.
Normada 1 l suw quraminda 0,3 – 0,5 mg aktiv xlor boliwi kerek.
Suwdag`i qaldiq xlordi aniqlaw - Kolbag`a 200 ml xlorlang`an suwdan alinadi. U`stine 200 ml xlorid kislota, 1 ml kaliy yod ha`m 0,5 ml kraxmal eritpesi qosiladi. Suw ko`k ren`ge kiredi. Son` usi ren` jog`algansha giposulfit eritpesi menen titrlanadi. Suwdag`i qaldiq xlor mug`dari to`mendegi formula boyinsha esaplanadi:
X = A x 5 x 0,355 = 10 x 5 x 0,355 = 17,75 mg
Suwdi dexlorlaw yag`niy xlorsizlantiriw - Eger suw quraminda qaldiq xlor mug`dari 0,5 mg nan ko`p bolsa, suw xlorsizlantiriladi. Suwdi dixlorlaw ushin qurg`aq giposulfittan yaki margantsovkadan paydalaniladi. Suw quramindag`i qaldiq xlordi jo2altiw ushin suw dixlorlanadi yag`niy xlorsizlantiraladi. Suwdi xlorsizlantiriw ushin sarplang`an giposulfit mug`dari titrlaw tiykarinda to`mendegi formula boyinsha esaplanadi:
X = (A x 5 x 0,355) - 0,5 / 0,355 x 2,48
X = suwdi dixlorlaw ushin za`ru`r bolg`an giposulfit mug`dari, mg
0,5 = suwdag`i qaldiq xlor normasi, mg
2,48 = 1 ml 0,01 n giposulfit eritpesindegi qurg`aq zat mug`dari, mg
X = ( 10 x 5 x 0,355 ) - 0,5 / 0,355 x 2,48 = 17,75 – 0,5 / 0,355 = 123,6
Tapsirma № 1 – Tu`rli suw u`lgilerinin` sipatin bahalaw.

№	Ko`rsetkishlar	kran	da`rya	qudiq	salma
1	Temperatura, ^0S
2	Ren`i, ^0
3	Da`mi, ball
4	İyisi, ball
5	Tiniqlig`i, sm
6	Ammiak, mg/l
7	Nitrit, mg/l
8	Nitrat, mg/l
9	Sulfat, mg/l
10	Xlorid, mg/l
11	Temir, mg/l
12	Qattilig`i, mg/ekv
13	Suwdin` rN
14	Oksidleniwshen`ligi, mg/l

Qadag`alaw sorawlara

1. 
   Suwdi tazalaw usillarin aytin`?
   
2. 
   Suwdi za`lelsizlendiriw usillarin aytin`?
   
3. 
   Suwdag`i qaldiqlar qalay aniqlanadi?
   
4. 
   Suwdi xlorlaw usilin tu`sindirin`?
   
5. 
   Qanday xlorlaw usillarin bilesiz?
   

6. Suw qashan dixlorlanadi?