Laboratoriya jumisi 4 Tema: Suwdin` oksidleniwshen`ligin aniqlaw

Laboratoriya -8:Dán hám un sıyaqlı azıqlardı gigienalıq bahalaw.


Sabaqtıń maqseti: Dán, un hám unsıyaqlı azıqlardı organoleptik hám laboratoriya usılı menen bahalawdı úyreniw.
Sabaqqa kerekli kórgizbeli qurallar ásbap hám reaktivler: Kórgizbeli qurallar, dán, un hám unsıyaqlı azıqlar, kerekli ásbaplar, purka tárezisi, stakan, ıssı suw, O,I n NaOH yamasa O, I n KOH eritpesi, 1% fenolftalein indikatorı, benzin.
Sabaqtıń mazmunı - Dán, un hám unsıyaqlı azıqlar sıpatı sezgi organları hámde laboratoriya analizleri járdeminde tekseriledi.
Ortasha úlgi alıw - analiz ushın úlgi alıwda arnawlı ásbap (shup) isletiledi. Egerde dán qaplarda bolsa, onda har 10 – qapdan yaǵnıy joqarısı, ortası hám tómengi bóliminen ortasha úlgi alıp aralastırıladı. Keyin stol ústine jayılıp ortasınan diaganalina tórt bólimge bólinedi. Eki bólimi shıǵarıp taslanıp, qalǵan eki bólimi jáne tórtmúyesh formada jayılıp diaganalına bólinedi. Usı halda bóliw qalǵan eki bólimde 2 kg dán qalǵansha dawam ettiriledi. Alınǵan ortasha úlgi shiyshe ıdısqa salınıp jollanma qaǵazı menen birgelikte laboratoriyaǵa jiberiledi.
Reńi – ǵálle tuqımları túrine qarap ózine tán tábiyiy reńge iye. Dáninde jıltıraqlıqtıń bolmawı, onıń qolaysız hawa rayı sharayatında jıynap alınǵanlıǵınan derek beredi. Kógis bolsa, onıń múddetinen aldın orılǵanlıǵın bildiredi. Bunday dánniń toyımlılıǵı tómen boladı.
İyisi - sıpatlı dán ózine tán iyiske iye. Jaman sharayatta saqlansa, shiritiwshi bakteriyalar rawajlanıp, onnan shirik iyisi keledi. Dánniń iyisin anıqlaw ushın azıraq dán alıp, stakandaǵı ıssı suwǵa salınıp, awzı shiyshe menen jabıladı hám 2-3 minuttan keyin ústi ashılıp iyiskelenedi.
Dámi - sıpatlı dán shaynap kórilgende sút dámin beredi. Buzılǵan ǵalleniń dámi ashshı boladı (awızdı kúshsiz kaliy permanganat eritpesi menen shayqaw kerek).
Iǵallıǵı - dán ıǵallıǵı tislep yaki kesip kóriw jolı menen anıqlanadı. Shatirlap sınsa qurǵaq, jaqsı sınsa ıǵal hám tisler arasında ıǵallıq anıq sezilse ızǵar dán delinedi. Qurǵaq dánniń ıǵallıǵı 15%, ortasha ıǵallıǵı 17%, ıǵal dándiki 20% hám onnan joqarı boladı.
Dánniń natural awırlıǵın anıqlaw - dánli azıqlardıń natural awırlıǵın Purka tárezisi menen anıqlanadı. Tárezi 1 l sıpatlı dánniń awırlıǵın (g) kórsetedi. Har bir úlgi 2 márte ólshenip, ortasha awırlıǵı alınadı. Sıpatlı dán azıqlarınıń 1 litri tómendegishe awırlıqqa iye. Máselen: sulıniki 320-510 g, arpaniki 515-625 g, biydaydiki 700-800 g, javdardiki 650-750 g boladı hám basqa.
Dánniń absolyut awırlıǵın anıqlaw - dánniń toyımlılıǵın 1000 dánesiniń awırlıǵına qarap anıqlaw mumkin. Máselen: eń jaqsı sortlı sulınıń absolyut awırlıǵı 33 g, ortashası 28,5 g, jaqsı arpaniki 44, ortashası 30 g yaki tómen sıpatlısıniki 23,6 g bolıwı kerek. Dánniń absolyut awırlıǵın anıqlawda saralamastan 300 dáne úlgi dán alınıp tartıladı hám 10 ǵa kóbeytip 3 ke bólinedi, yaǵnıy 1000 dep esap qılınadı.
Dán, un hám unsıyaqlı azıqlardıń tazalıǵın anıqlaw - laboratoriyada kislotalılıǵın tekseriw menen dánniń eski yaki tazalıǵı anıqlanadı. Dán qansha patas yaki eski bolsa, onda erkin kislotalar muǵdarı sonsha kóp boladı. Dánniń 1⁰ kislotalıǵı 100 gr dánniń kislotalılıǵın neytrallaw ushın sarp bolǵan 0,1 n silti eritpesine tuwrı keledi. Kislotalıǵı 3,3–4,5⁰ bolsa dán buzıla baslaǵan, 5,5 bolsa saqlaw qáwipli, 7,5 bolsa saqlaw múmkin emes, 9,5⁰ bolsa bunday dánlerdi haywanlarǵa beriw múmkin emes.
Kislotalıqtı anıqlaw ushın 5 gr dán alınıp jaqsılap maydalap stakanǵa salınadı, ústine 40 ml distillengen suw quyılıp, 2-3 minut shayqaladı hám shiyshe tayaqsha menen aralastırıladı. Keyin 3-5 tamshı 1 % li fenoftalin indikatorı tamızılıp, 0,1 natriy yaki kaliy gidroksidi menen aqshıl binafsha reńge kirgenshe titrlanadı. Siltiniń saqlanǵan muǵdarın 20 ǵa kóbeytip, oǵan bólinse gradusı kelip shıǵadı.
Unsıyaqlı azıqlardıń tazalıǵın anıqlawda probirkaǵa 2 g úlgi salınıp, ústine 5 ml 10% li uyıvshı silti eritpesi quyıladı 20 minuttan keyin payda bolǵan kleysıyaqlı suyıqlıq +30⁰S qa deyin qızdırıladı hám 1:2 salıstırmadaǵı eritilgen sul`fat kislota tamızıladı. Eger un buzılǵan bolsa, vodorod sul`fit yaki ashıǵan mayek iyisin beredi.
Unsıyaqlı azıqlardaǵı plislerdi anıqlaw - kishkene konussıyaqlı kolbaǵa 50 ml suw salıp awzı paxtalı tıǵın menen jabılıp qaynatıladı yaki +130⁰S li avtoklavda 30 minut saqlanadı. Suwıtılǵannan keyin kolbaǵa zálelsizlendirilgen shpatel` yaki qasıq penen azıqtan qoyıw jarmasıyaqlı zat payda bolǵansha salınadı. Kolbanıń awzı paxtalı tıǵın menen jabılıp, úy temperaturasında qaldırıladı. Eger azıqta zamarrıqlar hám plisler kóp muǵdarda bolsa 24 saat ótkennen keyin jaǵımsız iyis yaki ashshı iyis basadı. Sıpatlı unsıyaqlı azıqlarda bolsa iyis hám plis talaları keshirek, yaǵnıy 3 - 4 sútkadan keyin payda boladı.
Un hám unsıyaqlı azıqlardı kemiriwshi násekomalar menen pataslanǵanlıǵın anıqlaw - unsıyaqlı azıqlarda un kenesi, un pitesi, un kúyesi, tarakan, qızıl gúbelek hám basqalar ushıraydı. Sklad kemiriwshileri menen záhárlengen azıqlar, haywanlardıń salamatlıǵına keri tásir etedi. Bunnan tısqarı saqlaw dáwirinde olardıń toyımlılıǵı 5-8 % ke deyin kemeyedi. Unsıyaqlı azıqlardaǵı keneler tómendegi jollar menen anıqlanadı:
1. Azıq tegis qara qaǵaz ústine juqa jayılıp, lupa járdeminde tiri yaki óli keneler sanaladı.
2. Qandayda bir ıdısqa 300-400 g tekseriletuǵın unsıyaqlı azıqtan salınıp, jaylastıramız hám ústin tegislep qoyamız. 24 saattan keyin onıń tegis betinde mayda salmalar, izler payda bolsa keneler barlıǵın bildiredi.

2. 
   200 - 300 ml kólemdegi stakanǵa 5g un yaki unsıyaqlı azıqtan bastırıp salamız, 1 sútkadan keyin stakan diywallarında kenelerdiń júrgenligin kóremiz.
   

Un yaki unsıyaqlı azıqlardıń keneler menen hádden tısqarı zárerlengenligin skladlarda saqlanıp qalǵan azıqlarda anıq kóriw mumkin. Hátte olardan jaǵımsız iyis kelip un kúl reńge kiredi. Un hám unsıyaqlı azıqlardıń jasırın zálellengenligi tómendegishe anıqlanadı: 15-17 sm uzınlıqtaǵı probirkaǵa tekseriletuǵın unnıń ortasınan 1-1,5 g alıp salınadı hám ústine 8-10 ml 4–6 salıstırmadaǵı benzin menen xloroform aralaspasınan quyıladı. (Salıstırma awırlıǵı 0,68-0,70 bolǵan benzinnen hám salıstırma awırlıǵı 1,48 bolǵan xloroform). Aralaspanıń 4 ten 1 bólimi probirka diywalları boylap quyıladı. Eger azıq zálellengen bolsa, suyıqlıqtıń ústińgi bóliminde kenelerdiń máyegi hám mayda izleri kórinedi.

Tapsırma № 1 – Dánli azıqlardı gigienalıq bahalaw nátiyjeleri.

№	Kórsetkishleri	Azıq úlgileri
		№ 1	№ 2	№ 3
1	İyisi
2	Reńi
3	Iǵallıǵı
4	Absolyut awırlıǵı
5	Natural awırlıǵı
6	Zamarrıq penen pataslanıwı
7	Mexanik aralaspaları
8	Kislotalıǵı

Qadaǵalaw sorawları.

1. 
   Dán hám unsıyaqlı azıqlardıń bahalaw usılları?
   
2. 
   Tekseriw ushın ortasha úlgi alıw qaǵıydaları?
   

3. Dán hám unsıyaqlı azıqlardı saqlaw qaǵıydası?