Laboratoriya jumısı №4 Sulfat kislota islep shıǵarıwda kúkirt dioksidiniń muǵdarın anıqlaw Teoriyaliq bo’limi

1.Nitroza usılı;
2. Kontakt usılı.
Nitroza usılı 2 túrge bólinedi:
a) Kamerali tu’r; b) Minarali tu’rge bólinedi.
Nitroza hám kontakt usıllarınıń bir-birinen tiykarǵı parqı tiykarınan SO₂ gazin SO₃ gazine qanday oksidlewine baylanıslı. Nitroza usılında oshaq gazi quramındaǵı SO₂ joqarı bolmaǵan temperaturada suyıq fazadan ibarat nitrozada absorbciyalanıp, usı waqıttıń ózinde ol, yaǵnıy SO₂ oksidlenip, suyıq fazada ónimlik sulfat kislotası payda etedi. Bul processti sxematik tárizde qısqasha tómendegi reakciyalar menen anıqlaw múmkin:
SO₂ + H₂O + NO₂ = H₂SO₄ + NO + Q₁₁ (12)
SO₂ + H₂O + N₂O₃ = H₂SO₄ + 2NO+ Q₁₂ (13)
2N₂ + O₂ = 2NO₂ + Q₁₃ (14)
NO₂ + NO = N₂O₃ + Q₁₄ (15)
2SO₂ + 2H₂O + O₂ = 2H₂SO₄ + Q₁₅ (16)

Bul reaksiyalar kompleksinen kórinip turıptı, azot oksidleri- NO, NO₂, N₂O₃ ler SO₂ gazin oksidlew ushın zárur bolǵan kislorodtı jetkerip beriwshi zatlar bolıp esaplanıwı mu’mkin. Basqasha etip aytqanda, bul azot oksidlerin, nitroza usılınıń katalizatorı dep atalıwı da múmkin.

Nitroza usılı sanaatda, dáslep medicina maqsetleri ushın XV ásir baslarında Angliyada kukirt menen ammoniy selitrasın qosıp qızdırılǵanda ajiralıp shıǵatuǵın gazlerdı ıdıs diywalındaǵı ıǵallıq arqalı jutıp, may tárizli zat, yaǵnıy sulfat kislotası alınǵan; bul jerlerde sanı júdá kóp muǵdarında, biraq ónimdarlıǵı júdá kem bolǵan, qorǵasınnan jasalǵan kameralar isletilgenligi ushın bul texnologiya kameralı sulfat kislota alıw dep ataladı. Bul waqıtta qoyılıwı 65% sulfat kislotadan ibarat, biraq quramında júdá kóp patas birikpeler, yaǵnıy azot oksidleri, mishyak, ftor birikpeleri, sulfat qaldıqları, qum hám t.b. ibarat bolǵan sulfat kislota alıwǵa erisilgen.
XVIII ásir baslarında Angliyada bunday qurılmalardı ónimdarlıǵın asırıw maqsetinde kameralar ornına Rashig xalqları salınǵan minaralar isletile baslandı; olardıń ónimdarlıǵı kameralarg’a qaraǵanda bir neshe on márte úlken edi. Solay etip, minarali usıl jaratılǵan. Rossiyada birinshi sulfat kislota qurılmaları 1803-jılǵa tuwrı keledi. Minarali usılda 75% shekem qoyıwlıqqa iye bolǵan sulfat kislota alınǵan. Nitroza usılı menen bunnan joqarı koncentraciyaǵa iye bolǵan sulfat kislota islep shıǵarıw mu’mkin emes, yaǵnıy oleum islep shıǵarıp bolmaydı. Bunday qoyıw hám taza sulfat kislota eritpesin tek kontakt usılı menen islep shıǵarıw mu’mkin. Kontakt usılında SO₂ ni SO₃ ke oksidlew tuwrıdan-tuwrı qattı katalizator qatnasıwında joqarı temperaturada (450 °C) gaz jaǵdayındaǵı tómendegi gomogen reakciya boyınsha ámelge asırıladı:
SO_2(Г) + 0,50_3(I) = SO_3(I) + Q₁₆
Bul jerde payda bolǵan SO₃ (g) ti suw menen juttırıp, sulfat kislotanıń qálegen qoyıwlıqtaǵısin islep shıǵarıw mumkin:
S0_3(I) + H₂O_(с) = H₂SO_4(C) + Q₁₇
Bul kontakt usılında tiykarınan dáslep Angliya, soń Germaniya alımları tárepinen tabılǵan. Házirgi waqıtta pútkil dún'ya júzinde islep shıǵarılǵan sulfat kislotasınıń 97-98% kontakt usılı menen islep shıǵarılsa, tek 2-3% i nitroza usılı menen islep shıǵarıladı.