«Ўлчаш хатоликлари»

5.Ўлчаш натижаси аниқлигини баҳолаш
Ўлчаш аниқлигини баҳолашда эхтимолий хатоликдан фойдаланилади. Бунинг учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:



Мисол. Ўлчаш аниқлигини ошириш учун ҳарорат бир неча марта такрор ўлчанган. Ўлчаш натижалари қуйидагича бўлган

№	Ҳарорат, ^0С	№	Харотар
1	31	6	31
2	32	7	32
3	34	8	33
4	33	9	35
5	31	10	34

Ечиш. 1. Ўлчаш натижаларининг уртача арифметик қиймати:

Ўртача квадратик хато:

ҳароратнинг чинакам қиймати этиб ни яъни 32,6⁰С ни қабул қилишимиз мумкин. Ушбу қийматни ишончлилигини баҳолаш учун эхтимолни ишончлилигини Р=0,997 деб қабул қилиб… жадвалдан z=3,00 ни анкилаймиз.

3. 
   Z σ қийматини топамиз
   

х_u = 32,6 ± 1,35⁰С


6. Ўлчаш хатоликларни ҳисобга олиш

Ўлчамларни универсал ўлчаш асбоблари билан ўлчашда хатоликлар нормал таксимланиш қонуни асосида таксимланилади. Шунга кура ўлчаш аниқлигини баҳолашда метрологик характеристика яъни ўлчаш воситаларини-нг чакка хатолиги (∆_ℓim) қўлланилади: ∆_ℓim=3σ.

Универсал ўлчаш асбоблари билан бир марта ўлчангандаги натижа, масалан вал диаметри ўлчаш қуйидагича кайд килади: d = d_u ± ∆_ℓim.
Кўп марта такрорий ўлчанганда, аввало ултача арифметик ўлчам ҳисобланиб топилади, сунгра ўлчаш натижаси қуйидагича ёзилади.
Мунтазам ва тусодифий хатоликлар мавжуд бўлганда йигинди хатолик қуйидагича аниқланади.
Бунда -мунтазам хатоликларни алгебраик йигиндиси.
,…чакка тасодифий хатоликлар.
7. Ўлчаш асбобларининг аниқлик класси

Асбоб кўрсатишининг стандартлар йул куядиган энг катта хатолик дейилади. йул куйиладиган асосий хатоликлар чегаралари келтирилган хатоликлар куринида берилган ўлчаш асбоблари учун қуйидаги сонлар қаторидан олинган аниқлик класси берилади.

(1; 1,5; 12,0; 2,5; 3; 4; 5; 6;)∙10ⁿ, бунда n=1.0; -1; -2 ва х.
ўлчаш асбобининг аниқлик классифоизларда ҳисобланган энг катта хатоликка тенг.
бунда δ-келтирилган хатолик;
К-асбобнинг аниқлик класси;
∆х_max - асбобнинг энг катта абсолют асосий;
XN- асбобнинг ўлчаш чораси.
Масалан. Шкаласи 0-100⁰С дан иборат бўлган логометр (ҳароратни улчайдиган асбоб) ни даражаланиш натижасида абсолют асосий хатолик қуйидаги қийматларини олган.
Шкала белгиси: ⁰С…… 0 20 40 60 80 100
Абсолют хатолик: ⁰С….0,4 1,6 1,0 0,4 0 -0,6
Бунда логометрнинг келтирилган хатоси



юқорида келтирилган маълумотларга кура аниқлик классини 2,0 га тенг деб оламиз (яхлитланиш катталаштириш ҳисобига олиб борилади).

11.