Lekciya №1 Tema: Peloponnes urisi. Joba

Bekkemlew ushın sorawlar
1. Afina hám Spartanıń rawajlanıwındaǵı ulıwma hám jeke belgiler nelerden ibarat?
2. Eki mámlekettiń arasındaǵı kelispewshiliklerdiń sebebi nelerden ibarat?
3. Peloponnes urısı waqtında xalıqaralıq ahwal qanday edi?
4. Pelopennes urısında Iran Ahamaniyleriniń mámleketi qanday rol oynadı?
5. Ne ushın hámme mámleketlerde de bir dinli hám bir tilli xalıqlardıń urısları uzaq dawam etedi?
6. Alkiadtıń iskerligine qanday baha beresiz?
8. Urıstıń juwmaqları hám onnan keyingi xalıqaralıq wazıypanı bayan etip beriń?


Tema: Aleksandr Makedonskiy saltanatı


Joba:
1. Makedoniyaniń rawajlaniwi. Greciyada makedon húkimranliǵiniń ornatiliwi
2. Iskanderdin shiǵisqa júrisleri
3. Iskender mámleketiniń bolshekleniwi.


Tayanısh sózler: Filipp II, Greciya, Fessaliya, Afina, Fiva, Korinf, Megara, Demosfen, Makedoniya, Xeroniya, Iran, Gelleopond qoltıǵı, Granik dáryası, Dara III, Milettars, Siriya, Iss, Kilikiya, Bess, Soǵdiuana, Navtaka, Marokand, Kiropol, Hindikush, Sind oazisi, Panjab, Gidasp, Vavilon.


1. Makedoniyanin rawajlaniwi. Greciyada makedon húkimranliǵiniń órnatiliwi. Makedoniya Balkan yarım atawınıń arqa tárepindegi áyyemgi úlkelerdiń biri. Ol geografiyalıq jaqtan qolaylı orınǵa iye bolıp, tawlıq hám tegislik bólimlerge bólinedi.
B.e.sh. VI asir aqırı - V asir baslarida Makedoniyada dáslepki tabaqalanishi hám erte mámleket qarar tapqan. Grestiya-Iran urislari dáwirinde Makedoniya patshalari Iran tásirine wtib qolgan edi. Eronliklar Yunonistondan quvilgach, Makedoniya 1-Afina ittifoqi safiga kiradi. Makedoniya Aleksandr va uning vorisi Arxelay davrida birmuncha mustahkamlanadi. U dengiz bwyidagi yangi poytaxt - Pellaga asos solgan. Arxelay Xalkidika yarim oroli va Fessaliyaning bázi joylarini Makedoniyaga qwshib olgan. Arxelay wldirilgach, vorislari uning ishini davom ettirgan. Bu sohada Filipp II ning xizmatlari kattadir. U Makedoniyani kuchli davlatga aylantirishga harakat qilgan.
Makedoniya grek qala mámleketlerine kóre tómen edi. Ol teńizge shiǵatuǵin jolǵa iye emes edi, sol sebepli teńiz sawdasi ham koloniyalar payda etiwge qatnasa almadi. Makedoniya diyxanshiliq mamleket edi.
Peloponnes urislarinan keyin Makedoniya grek sivilizatsiyasin tez ózlestire basladi. Ásirese grek áskeriy sańati ham áskeriy texnikasi jaqsi ózlestirildi.
Makedon patshasi Filipp II (b.e.sh. 359-336-jillar) áskeriy reforma ótkerip makedon falangasin dúzdi. Awir qurallanǵan piyadalar (goplitlar) 16-29 qatar saplanatugin askerler 5 metrge shekem uzunliqtaǵi sarissa (nayza) menen qurqllanip, arqa saptaǵilar sarissalarin aldingi qatardagilar jelkesine qoyar edi. Awir qurallangan askerler úlken qalqanlar menen qorǵanip sarissalardi tikendey shiǵarip qorqinishli kushti payda eter edi. Makedon armiyasinin maqtanishi aqsúyeklerden duzilgen awir quralli suvoriy getaryler (“patshani doslari”) edi. Bunnan tisqari túrli qamal qurallari bolǵan injener bolimleri bar edi.
B.e.sh. IV ásir ortalarinda Makedoniya kúshli armiya menen Epir ham Frakiyani iyeledi. sol waqittan ol grek mámleketleriniń islerine aralasa basladi. B.e.sh. 355-jilda Makedoniya Fiva ham Fokida ortasindagi urisqa aralasip, Fokidani jeńip shiqti. Nátiyjede Makedoniya uliwma arqa Greciyaga iyelik etdi. Tez arada Fessaliya Xaldika yarim atawiniń bir bólimi, Frakiyanin qubla boyilari, Bosforǵa shekem Makedoniyaǵa qarasli boldi. Makedoniya endi teńiz mámleketine aylandi, greklerdiń Qara teńizge shiqiw joli Makedoniya qólina ótti.
Grek mámleketlarinen tek Afina Filipp II ge qarsi tura aliwi mumkin edi. Biraq Afinada makedon ham antimakedon partiyasi bar edi. Makedon partiyasi grekler Filipp II bashshiliginda Iranǵa qarsi juris qilip úlken olja aliw mumkin, grekler ishindegi óz ara kelispewshiliklerge shek qóyiladi dep esaplar edi. Demosfen basshiliǵinda Antimakedon partiyasi Makedoniya menen awqam grek mámleketleriniń azatliǵin joǵaltiwǵa, qaramliqǵa, demokatiyani joǵaltiwǵa alip keledi dep esapladi. Demosfen Afina, Fiva, Korinf ham basqa grek qalalari birlesken kúshli antimakedon toparin duzdi.
B.e.sh. 337-jil avgust ayinda Beotiyada (Xiraneya) sheshiwshi sawash boldi. Makedon armiyalari greklerdi jeńdi. Sonnan keyin b.e.sh. 337-jilda Filipp II Korinf qalasinda uliwmagrek kongressin shaqirdi. Kongressda ahmietli qararlar qabillandi. Grek qalalarinin awqami duzildi, óz ara urislar sheklendi, grek mámleketleri makedon patshasi menen máńgilik qorganiw hám hújim awqamin dúzdi, Iran menen uris baslawǵa qarar etildi. Sparta bul kongressge qatnaspadi.