Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

Pmax ^N
	MC
Pm	M
Pe	E
	A
	D
	MR

Q	m	Qe	Q

15.2-rasm. Iste′molchi ortiqchaligining narx va ishlab chiqarish hajmiga bog`liqligi
U foydasini maksimallashtirish uchun narx P<sub>m</sub> ni unga mos keluvchi ishlab chiqarish hajmi Q<sub>m</sub> ni chekli xarajat chizig`i bilan chekli daromad chizig`i kesishgan nuqtaga ko`ra belgilaydi. Firma Q_m ishlab chiqarish
258
hajmida maksimal foyda bilan ishlaydi, lekin firma rahbarlari foydani yanada oshirish to`g`risida o`ylaydi. Iste′molchi ortiqchaligi sohasida ko`rish mumkinki (NM oraliqda) ba`zi bir iste′molchilar tovarni P<sub>m</sub>
narxdan yuqori narxda ham sotib olishi mumkin. Lekin, narx P<sub>m</sub> dan yuqori qilib qo`yilsa, sotish hajmi kamayadi, bir qator iste′molchilar
yo`qotiladi va olinadigan foyda kamayadi. Narx monopol P<sub>m</sub> bo`lganda ham iste′molchilarning bir qismi tovarni sotib olaolmaydi, lekin ular narx P_m dan kichik (ammo chekli xarajatdan yuqori bo`lgan) bo`lgan holda tovarni sotib oladilar. Bunday xaridorlar ME sohaga qarashli bo`lib, ularning ortiqchaligi DME soha yuzasiga teng. Firma narxni tushirsa, u ME oraliqqa qarashli xaridorlarga ham tovarni sotishi mumkin. Biroq, bu holda uning daromadi va shu bilan birga foydasi ham kamayib ketadi.

Firma NM oraliqqa qarashli iste′molchilar ortiqchaligini (P_mMN yuzaga teng ortiqchalikni) va ME oraliqdagi iste′molchilar ortiqchaligini (DME yuzaga teng ortiqchalikni) qo`lga kiritish uchun har xil guruhdagi iste′molchilarning talab chizig`ida joylashuviga qarab har xil narx belgilashi mumkin. Yuqorida ko`rdikki, bu ortiqchaliklarni bir xil narx belgilash orqali egallash mumkin emas.

Masalan, firma NM oraliqdagi iste′molchilar uchun P₁ P₁  P_m narx, ME oraliqdagilar uchun P2 P2 Pm va ikkala guruh orasidagilar
uchun P_m narxni belgilashi mumkin. Narxlarni bunday qo`yilishiga, ya`ni har xil guruhdagi iste′molchilar uchun har xil darajadagi narxlarning
qo`yilishiga narx diversifikatsiyasi (differentsiatsiyasi yoki diskriminatsiyasi) deyiladi. Masalaning muhim tomoni shundaki, xaridorlarni topib, ularni har xil narxlarda xaridorlar guruhiga bo`lib chiqish, ya`ni bozorni segmentlashtirish kerak bo`ladi.