Lingvist oxirgi shakl 1-son indd

Toza imon O‘zbegim (O‘zbegim).
Toza imon birikmasida ham metaforik ma’no ko‘chishi hosil 
bo‘lgan. Bunda toza bosh ma’noda “kir, iflosliklardan xoli, ozoda, sof, 
musaffo, pokiza. Toza ко‘ylak. Toza havo” [ Hojiyev 2001, 260] aniq 
tushunchalarga nisbatan qo‘llanadi. Bu o‘rinda esa ko‘chma ma’noda 
poklik yot narsalar aralashmagan kabi ma’nolarda imonga nisbatan 
qo‘llanib, metaforik obraz yaratishga asos bo‘lgan.
Qattiq qishdan chiqding zax tortib, horib, 
Yerdan chiqqan kabi boychechak yorib. 
Bag‘ringdan muz ketdi hamalga borib, 
Vatanim, muborak bo‘lsin navro‘zing ( Navro‘z nashidasi).
Qattiq qish birikmasi ham metaforik ma’no ko‘chishi orqali 
hosil qilingan. Bunda qattiq leksemasi asli “1. Sinish, buzilish, chi-
dam-bardoshi yaxshi; mahkam. Qattiq yog‘ochdan to‘sin qilmoq. 2. 
Suvi qochgan, yumshoqlik xususiyati yo‘qolgan; qotgan; qoq. Qattiq 
yеr. Qattiq non. 3. Mayin (yumshoq) bo‘lmagan. Qattiq o‘rindiq. Qat-
tiq olma. 4. Kuchi, darajasi yuqori; kuchli. Qattiq ovoz. Qattiq shamol. 
Qattiq jang. 5. Kchm. o‘ta pishiq; ziqna. Chiqimga qattiq odam. 6. О‘tа 
salbiy, yomon (hayot, tirikchilik haqida). Qattiq kunlarni boshdan ke-
chirmoq” [Hojiyev 2001, 186] ma’nosini bildiradi. Ushbu birikma-
da esa o‘z bosh ma’nosidan chekinib ko‘chma ma’noda qish faslining 
og‘ir qiyinchilik bilan o‘tgan kunlarini ifodalash uchun qo‘llangan. 
Xalqimizning milliy qadriyatlarga to‘la Navro‘z ayyomi ifodalangan 
ushbu she’rda metaforik obrazlar badiiy ifodaning to‘laqonli va is-
honarli ochib berilishiga xizmat qilgan.
E.Vohidovning “Sirdaryo o‘lani” she’rida o‘ziga xos tarzdagi 
metaforik obraz yaratilgan. Unda butun insoniyat uchun muqaddas 
ona timsoli daryoga ko‘chiriladi: 
Sen bizlarga axir mangu keraksan,
135
Milliy ruhiyat ifodasida metaforaning o‘rni

---

Oqib turgin, qurib qolma, onajon.
(Sirdaryo o‘lani)
Bu o‘rinda adib Sirdaryoning qurib qolmasligi yurt uchun 
naqadar katta ahamiyatga ega ekanligini insonlar uchun onaning 
o‘rni singari muhimligi bilan qiyoslaydi va yurt nomidan uni ona-
jon deb nomlaydi. Bu metafora vositasida yaratilgan nido muhabbati 
xalqning daryoga bo‘lgan mehri, g‘ururi va fidoyiligi kabi munosa-
batlari ifodasi sifatida yuzaga chiqadi Adib she’rlarilarida metafo-
ra asosiy tasvir vositasi ekanligi bir qarasgdayoq ko‘zga tashlanadi. 
“Bag‘ishlov” she’ridagi quyidagi misralar buning isbotidir:
Umrim agar bog‘ bo‘lsa, siz
Bog‘bonisiz, elim,
Tutdim, oling – o‘z bog‘ingiz
Sharbat, gulobidir. 
Yuqoridagi she’rda shoir an’anaviy metafora, ya’ni inson um-
rini bog‘ga qiyoslash asosida, shoir umrini ham bog‘ga o‘xshatadi, 
biroq bu bog‘ni yaratgan – bog‘bon shoir e’tirof etishicha el, u o‘z 
she’rlarini elga, “bog‘ingiz sharbat, gulobidir”, ya’ni “eng go‘zal gullar 
gul barglaridan yig‘ib olingan sharbat” deya taqdim qiladi.
Xulosa
Ijodkorning xalq tilini chuqur bilishi, cheksiz so‘z boyligi-
ga ega bo‘lishi, so‘zning ta’sir qudratini his eta olishi, har bir so‘zni 
ma’no noziklarigacha ilg‘ab olishi, so‘z o‘yinlaridan ustalik bilan foy-
dalana olishi alohida o‘rin tutadi. O‘zbek tili leksikasi juda boy. Unda 
serqirra ma’noga ega bo‘lgan til vositalari borki, ular nutqni obrazli 
va jozibador etishga xizmat qiladi. Ona tilimizning imkoniyatlaridan 
foydalanish, go‘zal badiiy tasvirlar yaratish ijodkorning so‘z qo‘llash 
mahoratiga bog‘liq.