Логистика

Xalqaro transport koridori (XTK) – bu umumiy foydalanishdagi transport 
(temir yo‘l, avtomobil, dengiz, quvur liniyasi) va telekommunikatsiyalarni umumiy 
yo‘nalishlarga jamlaydigan yuqori texnologiyali transport vositasi. XTK imtiyozli 
rejim sharoitida, shu jumladan yagona bojxona yoki iqtisodiy makonda eng samarali 
ishlaydi. Moddiy, moliyaviy va axborot oqimlarining kontsentratsiyasi ekspeditorlik 
xizmatlarining yuqori sifati bilan birgalikda kapital aylanmasining tezlashishini va 
tovarlar va to‘lov va boshqa hujjatlarning o‘tishini sinxronlashtirishni ta’minlaydi. 
Pan-Yevropa transport yo‘laklari eng keng rivojlandi. Yagona texnologik va tijorat-
huquqiy makonni tashkil etishning yana bir misoli-xalqaro XDMAY dengiz magistral 
avtomobil yo‘llari (Motorways of The Seas). Bu Yevropa Ittifoqining dengiz 
transportini rivojlantirish bo‘yicha transport loyihasi bo‘lib, avtomobil yo‘llari va 
parom o‘tish joylarining kombinatsiyasini ta’minlaydi. Skandinaviya, Boltiqbo‘yi 
davlatlari, Irlandiya, Buyuk Britaniya, Iberiya yarim oroli, Italiya, Malta va Kiprning 
kontinental Yevropaning asosiy qismi bilan aloqasini yaxshilashga imkon beradi. 
Yuklar, masalan, Germaniyada og‘ir transport vositalarining tranzitida cheklovlar 
mavjud bo‘lgan kontinental Yevropaning asosiy qismini chetlab o‘tish uchun 
yuboriladi. Loyihani amalga oshirish avtomobil yo‘llaridagi yuklarni, transport 
"Tirbandliklari" sonini kamaytirishga, tabiiy muhitning ekologik holatini yaxshilashga 
va ko‘p hollarda transport samaradorligini oshirishga imkon beradi. To‘rtta potentsial 
dengiz hududlari (Boltiq, Shimoliy, O‘rta yer dengizi va Irlandiya dengizlari) ajralib 
turadi. 

---

217 
Haydovchilarning kuniga 9 soat davomida majburiy nazorat ostida dam olishlari 
joriy etilishi munosabati bilan "Dengiz magistrallari" transport tashish samaradorligini 
oshirishga imkon beradi. Og‘ir yuk mashinalari haydovchilarining tungi dam olishlari 
bilan tushlik yoki kechki ovqat va nonushta dengiz paromida bo‘lishga to‘g‘ri 
kelganda. Ushbu sxema, ayniqsa, parom tun bo‘yi harakatlanayotganda samarali 
ishlaydi. Muvaffaqiyatli dengiz avtomagistralining misoli Belfast/Dublin – 
Shotlandiya / Liverpul – Nyukasl — Daniya — Shvetsiya. Xalqaro transport bozori 
subyektlari va transchegaraviy tashishlarni tashkil etish o‘rtasidagi munosabatlar 
yo‘nalishida BMTning ixtisoslashtirilgan muassasalari: xalqaro dengiz tashkiloti 
(IMO); xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti (ICAO), shuningdek boshqa xalqaro 
tashkilotlar: BMT ITQ ichki transport qo‘mitasi, BMTning savdo va taraqqiyot 
bo‘yicha konferensiyasi (UNICTAD), Xalqaro ekspeditor uyushmalar federatsiyasi 
(International Federation of Freight Forwarders Associations FIATA). Xalqaro 
konventsiyalar va shartnomalarga asoslangan yagona tijorat va huquqiy yondashuvlar 
transport bozorining barcha ishtirokchilari manfaati uchun turli xil MTSlarning 
muvozanatli kombinatsiyasini topishga imkon beradi. Bunday yondashuvlarning 
birligi xalqaro transportni huquqiy tartibga solish bilan ta’minlanadi. 
Incoterms-bu shartnomalar tuzishda ishlatiladigan xalqaro savdo qoidalari. 
Incoterms qoidalari yetkazib beruvchi va import qiluvchi o‘rtasida xavf va xarajatlarni 
taqsimlashni belgilaydi. Shartnomada Incoterms-ning o‘n bitta qoidalaridan birini 
ko‘rsatib, sotuvchi va xaridor tovarlarni yetkazib berishda uning shartlariga rioya 
qilishga rozi bo‘lishadi. Inkoterms qoidalaridan foydalanish global savdo jarayonini 
sezilarli darajada osonlashtiradi, chunki ular barcha mamlakatlar uchun universaldir. 
Incoterms qoidalarini ishlab chiqish va yangilash xalqaro savdo palatasi 
tomonidan amalga oshiriladi. Incoterms qoidalari birinchi marta 1936 yilda ishlab 
chiqilgan. Incoterms – ning eng dolzarb nashri to‘qqizinchi bo‘lib, u 2020 yil 1 
yanvardan kuchga kirgan.