Логистика

 
3. O‘zbekiston transport logistikasi 
Ikki yoki undan ortiq davlat hududlari boʻyicha xalqaro dengiz yoʻllaridan 
uzoqda joylashgan Oʻzbekiston uchun eksport va import yuklarini tashish xarajatlari 
raqobatbardoshlikning hal qiluvchi omiliga aylanib bormoqda. Binobarin, butun 
mamlakat bo‘ylab va xalqaro tashishlarda transportning barqaror va samarali faoliyat 
ko‘rsatishi iqtisodiy makon birligi, aholi, tovarlar va xizmatlarning erkin 
harakatlanishi, raqobat va tadbirkorlikni rivojlantirish, shart-sharoitlar va turmush 
darajasini oshirish aholining yaxlitligi va milliy xavfsizligini ta’minlash, jahon 
iqtisodiy makoniga integratsiyalashuv garovidir. 
Mustaqillik yillarida respublikada transport sohasida keng ko‘lamli tarkibiy va 
institutsional o‘zgarishlar amalga oshirildi. Transport vositalarini davlat tasarrufidan 
chiqarish va xususiylashtirish bo‘yicha davlat dasturlari bosqichma-bosqich amalga 
oshirilmoqda, bozor subyektlarini bevosita ma’muriy nazoratdan davlat tomonidan 
tartibga solishga izchil o‘tish davom etmoqda. Bugungi kunga kelib bozor sharoitida 
transport faoliyatining huquqiy asoslari asosan yaratilgan. 
Dastlabki maʼlumotlarga koʻra, 2020-yilning yanvar-dekabriga nisbatan yuk 

---

50 
tashish hajmi 10,6 foizga oshgan. 2020-yilning shu davriga nisbatan havo transportida 
yuk tashish hajmi 58,4 foizga, quvurlar orqali 14,7 foizga o‘sdi. 
Transport yo‘lagini faol rivojlantirish siyosati tovarlarni eksporti va importi 
uchun xalqaro transport yo‘nalishlari sxemalarini kengaytirdi va diversifikatsiya qildi. 
Shunday qilib, 2019-yilda mamlakatimiz tashqi savdo aylanmasi 42,2 milliard dollarni 
tashkil etdi va 2010-yilga nisbatan 1,9 barobar o‘sdi, shu jumladan eksport hajmi – 
17,9 milliard dollar (o‘sish 37,5 foiz), import – 24,3 milliard dollar (o‘sish 2,6 barobar). 
Xitoy O‘zbekistonning asosiy tashqi savdo sherigi bo‘lib qolmoqda, uning umumiy 
savdo aylanmasidagi ulushi 18,1 foizni tashkil etadi (2019-yil). 
O‘zbekistonning asosiy tashqi savdo hamkorlari qatorida Rossiya Federatsiyasi 
(15,7 foiz), Qozog‘iston (8,0 foiz), Janubiy Koreya (6,5 foiz) va Turkiya (6,0 foiz) ham 
bor. Yevropa Ittifoqi davlatlari bilan savdoga keladigan boʻlsak, bugungi kunda 
Oʻzbekistonning ushbu davlatlar bilan tashqi savdo yuklari asosan Riga, Liepaja, 
Ventspils (Latviya) portlari yoʻnalishlarida Qozogʻiston va Rossiya orqali tranzit holda 
amalga oshirilmoqda. 
O‘zbekistonning tashqi savdo aylanmasi 2022-yilning besh oyida 37,4 foizga 
yoki 5,58 milliard dollarga o‘sib, 20,53 milliard dollarga yetdi, deya xabar beradi 
Davlat statistika qo‘mitasi hisobotida. 
2022-yilning yanvar-dekabr oylari yakunlariga ko‘ra, O‘zbekistonning tashqi 
savdo aylanmasi (JST) 50 milliard dollarga yetdi va 2021-yilning shu davriga nisbatan 
7,83 milliard dollarga (o‘sish 18,6 foizga) oshdi. 
JST umumiy hajmidan eksport 19,31 mlrd dollarni (2021-yil yanvar-dekabriga 
nisbatan 15,9 foizga o‘sgan), import esa 30,69 milliard dollarni (o‘sish 20,4 foiz) 
tashkil etdi. 
Natijada tashqi savdo aylanmasi saldosi passiv saldoni -11,39 milliard dollarni 
tashkil etdi. 2022-yilning yanvar-dekabr oylarida O‘zbekiston eksporti 19,31 milliard 
dollarni tashkil etdi, bu 2019-yilning shu davriga nisbatan 10,6 foizga ko‘pdir. 
Boshqa xorijiy davlatlarga eksport hajmining o‘sishi hisobiga MDH 
mamlakatlariga eksport ulushi ortib, uning umumiy hajmidagi ulushi 40,7 foizni 
tashkil etdi. 2020-2021 yillarga nisbatan 2022-yilning yanvar-dekabr oylarida tashqi 
savdo aylanmasida mahsulot va xizmatlar eksporti bo‘yicha Rossiya Federatsiyasi, 
Xitoy, Turkiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Afg‘oniston va Tojikiston kabi davlatlar 
bizning asosiy hamkorlarimiz bo‘ldi. Ularning umumiy eksportdagi ulushi 55,5 foizga 
yetdi. 
2022-yilning yanvar-dekabr oylarida meva-sabzavot mahsulotlarining umumiy 
eksportdagi ulushi 5,9 foizni tashkil etdi. Meva va sabzavotlarning asosiy eksport 
bozorlari Rossiya Federatsiyasi, Qozog‘iston, Xitoy va Pokiston hisoblanadi. 
Transport logistikasi quyidagi asosiy vazifalarni hal qiladi: 
- transport tizimlarini yaratish, shu jumladan transport koridorlari va transport 
zanjirlarini yaratish; 
- turli transport turlari uchun transport jarayonlarini birgalikda rejalashtirish 
(multimodal transportda); 
- tashish va saqlash jarayonining texnologik birligini ta’minlash; 
- tashish jarayonini ombor va ishlab chiqarish bilan birgalikda rejalashtirish; 
- transport vositasining turi va turini tanlash; 

---

51 
- Ratsional yetkazib berish yo‘llarini aniqlash. 
Muayyan transport uchun optimal transport turini tanlash uchun dastlabki 
ma’lumotlar quyidagilardan iborat: 
- turli transport turlarining xarakterli xususiyatlari, ularning ijobiy va salbiy 
tomonlari haqida; 
- mahsulotlarni tashish bilan bog‘liq boshqa logistika vazifalari haqida, masalan, 
zaxiralarning maqbul darajasini yaratish va saqlash, qadoqlash turini tanlash va 
boshqalar. 
Transport turini tanlashda oltita asosiy omil mavjud: 
1. yetkazib berish muddati; 
2. jo‘natish chastotasi; 
3. yetkazib berish jadvaliga rioya qilishning ishonchliligi; 
4. turli yuklarni ko‘tarish qobiliyati; 
5. hududning istalgan nuqtasiga yukni yetkazib berish imkoniyati; 
6. transport xarajatlari. 
Shunday qilib, quyidagi asosiy transport turlari mavjud: 
- temir yo‘l 
- dengiz 
- ichki suv (daryo) 
- avtomobilsozlik 
- havo 
- quvur liniyasi 
Transport turlarining har biri logistika boshqaruvi nuqtayi nazaridan o‘ziga xos 
xususiyatlarga, logistika tizimida foydalanish imkoniyatini belgilaydigan afzalliklarga 
va kamchiliklarga ega. Turli transport turlari transport kompleksini tashkil qiladi.