Лойиҳа Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Услубий кўрсатмалар.
―Умумий психология‖ фани талабаларни назарий билимлар, амалий 
кўникмалалар, фанининг мазмун - моҳиятини, психик тараққиѐтнинг ѐшга 
боғлиқ хусусиятларини ўрганилиши, илк гўдаклик даври, мактабгача ѐш 
даври, кичик мактаб ѐши даври, ўсмирлик ва илк ўспиринлик ѐши 
даврларининг ўзига хос хусусиятларини, онтогенезнинг турли босқичларида 
психик ривожланишнинг асосий хусусиятлари ва қонуниятларини ҳамда 
таълим-тарбия психологияси, педагогик жамоани бошқаришнингилмий-
амалийпсихологик билимларини шакллантириш вазифаларини бажаради. 
Фан бўйича талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларига қўйдаги 
талаблар қўйилади. Талаба: 
– Умумий психология назарий асослари, шахс, ѐш даврларининг ўзига 
хос хусусиятлари, уларни табақаланиши юзасидан тушунчалари тўғрисида 
тасаввурга эга бўлиши; 
– умумий психология 
фанининг мазмуни, моҳияти, психик 
тараққиѐтнинг ѐшга боғлиқлиги ва унинг омиллари, ушбу омилларнинг 
психик ривожланишга таъсир кўрсатиш механизмлари ва қонуниятларини, 
онтогенезнинг турли босқичларида психик ривожланишнинг асосий 
хусусиятларини билиши ва улардан фойдалана олиши; 
– талаба шахсдаги психологик жараѐн, ҳолатларни юзага келиш 
механизмлари, қонуниятлари, тузилиши, ташқи омиллар таъсирига 
берилишига доирҳамда шахс камолоти йўлида таълим-тарбия ишларини 
тўғри ташкил қилиш кўникмаларига эга бўлиши керак. 
 
 

---

272 
 
III
. ГЛОССАРИЙ 
 
Термин 
Ўзбек тилидаги шарҳи 
Хориж тилидаги 
шарҳи 
Ёш даврлари 
психологияси 
-Онтогенездаги турли ѐш даврлари 
психик тараққиѐтининг умумий 
қонуниятларини, психик 
ривожланишини ҳамда психологик 
хусусиятларини ўрганадиган фан 
Шахснинг ѐш 
даврларини 
ўрганувчи фан 
Онтогенез
-индивиднинг пайдо бўлишидан 
умрининг охиригача психик 
ривожланиш жараѐни. 
(юнонча,. ontos-
мавжуд, жон, зот; 
genezis-келиб 
чиқиш, пайдо 
бўлиш) 
Филогенез 
-муайян тирик мавжудот турининг 
ерда ҳаѐт бошланганидан кейинги 
эволюцион тараққиѐт жараѐни. 
юнонча, phyle - 
қабила, generis - 
келиб чиқиш, пайдо 
бўлиш
Ёш даврлари 
инқирози
-ҳар бир ѐшнинг ўзига хос 
қийинчилик билан ўтиладиган давр 
Шахс ўзини оғир 
сезиши 
Ёш даврларни 
табақалаштириш 
-шахснинг ҳар бир ѐш даврларини 
классификациялаш 
Даврларга ажратиш 
Сензитив ѐш 
-Психик жараѐн, хусусиятларнинг 
оптимал равишда ички ва ташқи 
шароитларга боғлиқ ривожланиши 
Аттракция 
- бир кишини бошқа киши кўриб 
қолганда, идрок этганда юз 
берадиган тафаккур тури. «Нима 
қилмоқ керак», «Бу ҳолатни қандай 
қилиб ўзгартирмоқ керак» деган 
саволларга жавоб топади. 
фр. attraktion - 
қизиқиб интилмоқ, 
талпинмоқ 
Акмеология 
– акмеология" йўналишида инсон 
ѐш даврларини таҳлил қиладиган, 
ишланмалар схемасини кенг 
маънода тушунтириб беришга 
қаратилганлигини 
акмеология грек 
сўзи «акме-чуққи, 
гуллаш» деган 

---

273 
Етуклик
-Онтогенез босқич, жисмоний ва 
интеллектуал ривожланишининг 
ўзига хос хусусиятларининг 
характер таснифи 
Ўрта ѐш даврлари 
(31-55 ѐш) 
Мотив 
- маълум эҳтиѐжларни қондириш 
билан боғлиқ фаолиятга ундовчи 
сабаб. 
лот. movere - 
ҳаракатга 
келтирмоқ 
Геронтология 
– психологиянинг бир йўналиши 
бўлиб, ѐши катта, қариш 
даврларининг ўзига хос 
хусусиятларини ўрганиш 
(греч geron – қари 
одам ва logos - 
слово, таълим) –
қари одамларни 
ўрганувчи фан. 
Эгоцентризм 
- ўзини ўзининг марказида кўриши, 
борлиғини устун қўйиши 
(лат ego - я и 
centrum - марказ)
Эгоцентрик 
эмпатия 
Қаришдан хавотирга тушуши, 
бошларнинг қувончига
хафогарчилик билан жавоб бериши. 
Андрогогика 
одамга кириш ѐки ѐши катталар 
ҳақида таълим, ѐши катталарга 
ѐрдам бериш, уларнинг психологик 
хусусиятларини ўрганувчи таълим
грекча сўз «андрос- 
одам» «гогос-олиб 
юрувчи» маънони 
билдиради 
Характер 
- кишидаги барқарор психик 
хусусиятларнинг индивндуал 
бирлиги. У шахснинг меҳнатга, 
атрофдаги нарса ва ҳодисаларга, 
бошқа кишиларга ва ўз -ўзига 
бўлган муносабатларида 
ифодаланади. Х. муайян шароит 
ҳатти - ҳаракатларни белгилаб 
берадиган индивидуал психологик 
хусусиятлар йиғиндисидир. 
юнон. charakter - 
хусусият, белги 
Педагогика фани 
- махсус институтларда (оила, 
таълим ва тарбия, маданият 
муассасалари) мақсадга мувофиқ 
ташкил этиладиган реал, яхлит педа-
гогик жараѐн. 
Pedogus -Юнонча- 
бола етакловчи 
Педагогик 
мулоқот 
- таълим олувчиларнинг мақсадлари 
хамда уларнинг биргаликдаги 
фаолиятлари мазмунидан келиб 
Таълим 
берувчининг тўғри 
муносабатини 

---

274 
чиқадиган ўзаро алоқаларни 
ўрнатиш ва ривожлантиришни, бир-
бирини англаш ва қўллаб-
қувватлашни ташкил этишнинг кўп 
қиррали жараѐни. 
белгилаб беради.
Прогноз 
- кутилаѐтган воқеа ѐки 
ҳодисаларнинг қандай кечиши, 
ривожланиши ва оқибатларини 
мавжуд далиллар, маълумотларга 
асосланиб, олдиндан айтиб бериш 
маъносини англатади 
«Прогноз» грекча 
сўз бўлиб, 
кутилаѐтган воқеа 
ѐки ҳодисаларнинг 
қандай кечиши 
Руҳий психологик 
тайѐргарлик - 
-психологиянинг методологик 
acocлари ва категорияларини, 
шахснииг ижтимоийлашуви ва 
тараққиѐти қонуниятлари, таълим ва 
тарбиянинг моҳияти, мақсади ва 
технологик ғояларини билиш. 
 
Ўз-ўзини руҳий 
тарбиялаш, ўз-
ўзини руҳий 
бошқариш 
Фасилитатор 
– дарсда кўмакчи, йўналтирувчи, 
жараѐнга жавоб бермайди, хулоса 
чиқармайди 
Fasilotor – (ing, 
тили) йўналтишир 
маъносини беради. 
Ўз-ўзини 
тарбиялаш 
I) шахсга хос бўлган маданиятнинг 
шаклланиши ва ривожланишига 
қаратилган изчил ва онгли 
фаолияти;
2) шахснинг ўз жисмоний, руҳий ва 
ахлоқий сифатларини тинмай амалга 
ошириш. 
Инсон ўзига бўлган 
муносабати