TO`XTAM -
- To`xtam (pauza) ovozning vaqtincha to`xtatish (to`xtab qolish, dam olish, oraliq) bo`lib, bu davrda nutq a’zolari artukulyatsiyadan to`xtaydi va nutq oqimi uziladi. To`xtam davrida nafas olinadi va nutqning navbatdagi qismini talaffuz etishga hozirlik ko`riladi.
- To`xtamdan turli maqsadlarda foydalaniladi. Shunga ko`ra u quyidagi turlarga bo`linadi:
(ohang). Intonatsiya og’zaki nutqning birgalikda harakat qiluvchi elementlari: urg’u, nutq tempi va ritmi, pauza, ovozning past-balandligining yig’indisidir. - (ohang). Intonatsiya og’zaki nutqning birgalikda harakat qiluvchi elementlari: urg’u, nutq tempi va ritmi, pauza, ovozning past-balandligining yig’indisidir.
- Asarning mazmuni va g’oyaviy yo’nalishini tahlil qilish ifodali o’qishga o’rgatish bilan bog’lab olib boriladi. Ifodali o’qishga o’rgatishda matn mazmunini tushunish, muallif hikoya qilgan voqealarga o’z munosabatini bildirish asosiy vazifa hisoblanadi. O’quvchilarda ifodali o’qish malakasini shakllantirish uchun asarni o’qituvchining ifodali o’qishi muhim ahamiyatga ega.
Boshlang’ich ta’lim tizimida mantiqiy o’qish (matnni to’g’ri, tushunib, tez (me’yorida) o’qish) va adabiy o’qish mukammal o’zlashtirilganidan so’ng ifodali o’qishga o’tiladi. - Boshlang’ich ta’lim tizimida mantiqiy o’qish (matnni to’g’ri, tushunib, tez (me’yorida) o’qish) va adabiy o’qish mukammal o’zlashtirilganidan so’ng ifodali o’qishga o’tiladi.
- Nasriy asarlarni ifodali o’qishdan oldin unda qanday g’oya ilgari surilayotganini aniqlash zarur. Masalan, 4-sinfda X. To’xtaboevning «Xatosini tushungan bola» hikoyasini ifodali o’qishdan oldin o’quvchilarga xatosini tushungan bola kim ekanligi, uning xatosi nimalardan iborat bo’lganligi, maqtanchoqlikning illat ekanligi to’g’risida tushuncha beriladi.
– bu intonatsiyaning turli vositalari yordamida asar mazmuni va unda ifoda etilgan his-tuyg‘ularni tushunib o‘qish demakdir. Ifodali o‘qishda ma’lum tezlik, mantiqiy pauza, tinish belgilariga rioya qilgan xolda o‘qish muhim. Buning uchun so‘zlarni aniq, ravon, to‘g‘ri talaffuz etib, asar mazmunini tushunib, ongli o‘qish, unda ifoda etilgan qahramonlarning ichki kechinmalari, his-tuyg‘ularini, ruxiy kayfiyatlarini - – bu intonatsiyaning turli vositalari yordamida asar mazmuni va unda ifoda etilgan his-tuyg‘ularni tushunib o‘qish demakdir. Ifodali o‘qishda ma’lum tezlik, mantiqiy pauza, tinish belgilariga rioya qilgan xolda o‘qish muhim. Buning uchun so‘zlarni aniq, ravon, to‘g‘ri talaffuz etib, asar mazmunini tushunib, ongli o‘qish, unda ifoda etilgan qahramonlarning ichki kechinmalari, his-tuyg‘ularini, ruxiy kayfiyatlarini
- anglab o‘qish demakdir.
- Ifodali o‘qishga o‘rgatish ish turlariga kuyidagilarni kiritish mumkin: to‘g‘ri nutqiy nafas olishni tarbiyalash; diksiyani ishlab chiqish;
- tovush, bo‘g‘in, so‘z, gap, she’riy asar, tez aytishlar bilan artikulyatsion mashqlar o‘tkazish; xor bo‘lib o‘qish; ko‘rsatilgan ifodali o‘qish namunasiga taqlid etish; rollar bilan o‘qish; drammatizatsiya, saxnalashtirish usullaridan foydalanish; ayrim intonatsiya turlaridan ongli foydalana olishga o‘rgatish mashqlari; ovoz ustida ishlash va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
