Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 
HAKAMLIK MUHOKAMASI 
beradi.  Xalqaro  tijorat  nizolarni  hal  etishning  samarali  usuli  sifatida 
mediatsiyaga tez-tez murojaat qilib kelinmoqda.   
Mediatsiya jamiyat a’zolari o‘rtasidagi nizolarni tartibga solish usuli 
sifatida  qadimdan  beri  mavjud.  Ushbu  yarashtirish  jarayoni  qadimgi 
Yunonistonda qo‘llanilganligi to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud. Mediatsiya 
xalqaro munosabatlarda nizolarni tinch hal qilish vositasi sifatida samarali 
qo‘llanib kelingan va “xayrli xizmatlar taklifi” nomi bilan ma’lum.  
Mediatsiya  zamonaviy  ko‘rinishida  1960  yillarda  AQShda  paydo 
bo‘lib, keyinchalik Avstraliya va Angliyada, 1980 yillarning oxiri – 1990 
yillarning  boshlarida  esa  kontinental  huquq  tizimiga  mansub  davlatlar  – 
Fransiya, 
Belgiya, 
Niderlandiya, 
Germaniya, 
Avstriya, 
Italiya, 
Shveysariyada rivojlandi. 
AQShda  mediatsiya  va  NMHning  boshqa  usullarini  rivojlanishi  va 
keng  tarqalishi  Paund  konferensiyasi  (1976  y.)  bilan  bog‘liq  bo‘lib,  unda 
ishtirokchilar asosan ikkita masalani muhokama qilishdi: nizolarni suddan 
tashqari hal qilish va sud ish yuritishi uchun tez va arzon taomillar. Ushbu 
konferensiyada  professor  Frenk  Sander  birinchi  marotaba  AQShda  sud 
tizimiga nisbatan jamoatchilik noroziligini kamaytirish uslubi sifatida ko‘p 
eshikli sud (multi-door courthouse) konsepsiyasini bayon qildi.   
Ushbu  konsepsiyaga  muvofiq,  sud  nizolashayotgan  tomonlarga 
ularning nizolarini hal qilishning rasmiy sud ish yurituvidan farq qiluvchi 
turli yo‘llarini taklif qilishi mumkin edi. Bunda sudlar qoshidagi nizolarni 
muqobil  hal  qilish  bo‘yicha  mutaxassislar  nizo  bilan  tanishib  chiqadi  va 
uni  hal  qilishning  maqbul  usulini  belgilaydi.  Bunday  usullar  jumlasiga 
dastlabki  betaraf  baholash,  mediatsiya,  arbitraj,  mini  (kichik)-sud, 
prisyajniylarning soddalashtirilgan sudi va boshqalar kiradi. 
Mediatsiyaga ko‘plab ta’rif va izohlar berilgan. Mediatsiya inglizcha 
“mediation” so‘zidan olingan bo‘lib, vositachilik deb tarjima qilinadi. Bu 
atama  lotincha  medius  o‘zagidan  olingan  bo‘lib,  ikki  xil  qarash  yoki  ikki 
tomon  o‘rtasini  egallash,  o‘rtadagi  yo‘lni  tavsiya  etish,  betaraf,  xolis 
bo‘lish degan ma’nolarni bildiradi.   
Ilmiy  adabiyotlar  va  xorijiy  davlatlar  qonunchiligini  tahlil  qilib, 
mediatsiya tushunchasini quyidagicha ta’riflash mumkin: mediatsiya  – bu 
taraflar o‘rtasidagi nizoni xolis mediator yordamida hal etish usuli bo‘lib, 
unda qaror qabul qilish huquqiga ega bo‘lmagan mediator taraflarga o‘zaro 
maqbul bitimga erishishga ko‘maklashadi.