M a ' r u z a №9 Metallarni bosim bilan ishlash asoslari. Metallarni bolg‘alash

7.1-rasm. Metallni bosim bilan ishlash usullarining asosiy turlari: 
a-bo'ylama prokatlash, b-kiryalash, v-presslash, g-bolg'alash, d-shtamplash, ye-list shtamplash.
Metallarni bosim bilan ishlash usullari materialning plastikligiga asoslangan. Malumki, turli 
metallarning plastikligi har xil bo'lib, u metallning ichki tuzilishiga, ximiyaviy tarkibiga, 
strukturasiga va boshqa ko'rsatkichlariga bog'liq, Sof metallarning, plastikligi, qattiq 
eritmalarnikidan, qattiq eritmalarniki esa ximiyaviy birikmalarnikidan yuqori. Metallarning 
temperaturasi ko'tarilgan sari (o'ta qizdirilmasa) plastikligini ortadi (7.2-rasm). Zagatovkaga tasir 
etuvchi kuch qiymatiga, quyilish xarakteriga tezligiga va boshka faktorlarga ko'ra uning plastik 
deformasiyalanish tezligi turlicha bo'ladi. Kuzatishlar shuni ko'rsatdiki, agar zagotovka siquvchi 
kuchlar tasiridagina ishlansa, plastik deformasiya oson kechadi.
7.2-rasm. Yumshatilgan uglerodli po'latni qizdirish tempraturasiga ko'ra mexanik 
xossalarining o'zgarish grafigi. 
Deformasiya tezligi ortganda zarur kuch ham ortishi lozim. Yukoridagi malumotlardan 
malumki, zagotovkaning plastiklik darajasiga ko'ra, metallarni optimal rejimlarda ishlash tehnika-
iktisodiy talablarga to'la javob beradi. 
Metallarning 
plastik 
deformasiyalanish 
mexanizmi 
nihoyatda 
murakkab. 
Bunda
zagotovkaning shakli, o'lchamlarigina o'zgarib qolmasdan, balki uning xossalari ham o'zgaradi. 

---

Metallarni bosim bilan ishlashda ularning plastik darajasiga qarab qizdirib va bazan 
sovuqlayin ishlanadi. 
Deformasiyalanish darajasining orta borishida donlar, keyin esa donlar oralig'idagi metallma 
qo'shimchalar deformasiyaga berila boradi (7.3-rasm). 
7.3-rasm. Quyma metall zagotovkalarni qizdirib bosim bilan ishlashgacha (a) va ishlashdan