M. A. Sovuq Kognitiv Uslublar

O. Xarvi, D. Xant va G. Shroderning fikricha, vaziyat ta'siri va shaxsan po'lat xususiyatlari o'rtasidagi vositachi sifatida "konsepsiya" (konsepsiya) (Harvey, Hunt, Schroder, 1961) asos bo'lib xizmat qiladi. Operatsion nuqtai nazardan, kontseptsiya kategorik sxema sifatida qaraladi, uning yordamida har qanday post taassurotlari kodlanadi, o'zgartiriladi yoki baholanadi. Shunday qilib, kontseptsiya — bu который предопределяет характерshaxsning sodir bo'layotgan narsalarga kognitiv munosabatining xususiyatini oldindan belgilab beradigan ba'zi bir sub'ektiv standart . Boshqacha qilib aytganda, bu tajribani filtrlaydigan qurilma, buning natijasida atrof-muhit haqidagi g'oyalar farqlanadi va birlashadi; natijada стает перед , dunyo inson oldida o'zining ko'plab tegishli qirralarida paydo bo'ladi. Alohida tushunchalar tushunchalar tizimini tashkil qiladi. турной организации Opre individual kontseptual tizimining tur tashkilotlarining siqilish darajasi деляется соотношением differentsiatsiya va integratsiya jarayonlarining nisbati bilan bo'linadi, bu esa o'z navbatida проявляется в sodir bo'layotgan voqealarni kontseptsiyalashning o'ziga xos yoki mavhum ном uslublarida namoyon bo'ladi. Полюс Konkret qutb tushunchalarning differentsiatsiyasi минимальной выраженностью процессов дифференциации va integratsiyasi jarayonlarining minimal zo'ravonligi , mavhumlik — ularning MAK simal ifodasi bilan tavsiflanadi . В зависимости от степени диффе­ Kontseptsiyalarning tarqalishi va integratsiyalashuv darajasiga qarab и интеграции понятий выделяются четыре уровня структурной , kontseptual tizimning tarkibiy tashkil etilishining to'rt darajasi ajralib системы, принадлежность turadi, ularga tegishli bo'lish предопределяет sposodagi individual farqlarni oldindan belgilab beradi
бах sodir bo'layotgan voqealarni idrok etish, tushunish va talqin qilish Baxi.
Психологическое описание четырех групп лиц в зависимости Ularning kontseptual tizimlarining tarkibiy tashkil etish darajasiga (kontseptual jihatdan murakkab) qarab to'rt guruh shaxslarning psixologik tavsifi сти) их понятийных систем выглядит quyidagicha .
Первы й Birinchi daraja . Diffe renziatsiyasining minimal namoyon bo'lishi va интеграции tushunchalarni birlashtirish: изолированность individual tushunchalarning izolyatsiyasi жесткие фиксированные правила , ularning kombinatsiyasining qat'iy belgilangan qoidalari , Liu boy ob'ekt интерпретируется bir xil tarzda talqin qilinadi.
Характерен Nisbiylik rejimida fikrlash qobiliyatining pasayishi tufayli narsalarga kategorik, "qora va oq" qarash xarakterlidir счет снижения способности думать в режиме . Mojaroni uning e'tiborsizligiga qadar minimallashtirish istagi vania; agar mojaro hali ham muhokama qilinadigan bo'lsa, unda qaror juda tez qabul qilinadi. контролируемость Vaziyatning haqiqiy xususiyatlari bilan xatti-harakatlarning yuqori darajada boshqarilishi, noaniqlikdan qochish istagi.
Второ й Ikkinchi daraja . No^j nati farqlanishining ba'zi o'sishi, ularning etarli darajada integratsiyalashmaganligi bilan birga: способность muqobil baholash va qoidalardan foydalanish qobiliyati paydo bo'ladi (masalan, bir и тот xil ob'ekt может оцениваться и положитель­ ijobiy, ammo salbiy baholanishi mumkin), ularning taassurotlarini bog'lash va umumlashtirish tendentsiyasi свои mavjud.
Глава 1-bob Истоки uslubiy yondashuvning kelib chiqishi 35


Tanlov qilish qobiliyati paydo bo'ladi, chunki stanoning "men" xatti-harakatlarni tartibga solish omillaridan biriga aylanadi. Неустойчивость Fikrlar va e'tiqodlarning beqarorligi va ixtiyoriyligi. нерешительность Qaror qabul qilishda ikkilanish va принятии qat'iyatsizlik, qat'iylik, энергичное сопротивление tartibga soluvchi cheklovlarga kuchli qarshilik.
Uchinchi й daraja . Tushunchalarning o'rtacha darajada yuqori farqlanishi va integratsiyasi: ta ob'ektlarining ko'plab xususiyatlari hisobga olinadi, idrok ko'p qirrali bo'ladi, muqobil talqinlar maydoni интерпретаций sezilarli darajada kengayadi.
Формируется способность наблюдать O'z xatti с -harakatlarini turli nuqtai nazardan kuzatish qobiliyati shakllanadi, aks ettirish rivojlanadi. батывается Qaror qabul qilinishidan oldin ko'plab ma'lumotlar buziladi . как будет принято решение. Характерна от­ крытость Bu yangi, shu jumladan qarama-qarshi tajribalar bilan ajralib turadi. Kabinalarni bezovta элементы qiling kelajakka yo'naltirilgan elementlar .
Четверты й To'rtinchi daraja . Kontseptsiyalarning maksimal darajada tarqalishi va integratsiyasi: eng xilma-xil ma'lumotlarni o'zaro bog'lash, bog'lash va umumlashtirish qobiliyati самой разнородной .
Переход Nima bo'layotganini tushunishning nazariy (sababiy, kategorik, noaniq ) darajasiga o'tish, yuqori bilim yo'nalishi, kiruvchi ma'lumotlarni talqin qilish qoidalari va sxemalarini mustaqil ravishda yaratish развернутая концептуализация , kelajakni batafsil kontseptualizatsiya qilish ( chegaradan chiqish пределы
"bu erda va hozir"), гибкость и адаптивность поведения favqulodda vaziyatlarda xatti-harakatlarning moslashuvchanligi va moslashuvchanligi экстре­ мальных ситуациях (Schroder, Driver, Streufert, 1970).
В Ontogenetik rivojlanish jarayonidaразвития, как отмечают , O. Xarvi va hammualliflar ta'kidlaganidekабстрактно­ сти понятийной системы, что обусловлено ростом количества , tushunchalar sonining ko'payishi, ularning progressiv differentsiatsiyasi, количества альтернативных bir xil ob'ektni idrok etish uchun muqobil sxemalar sonining ko'payishi же объекта, , taqqoslash, bog'lash va mustaqil ravishda yaratish uchun ko'plab turli xil qoidalarning shakllanishi bilan bog'liq bo'lgan mavhum kontseptual tizimning asta-sekin o'sishi mavjud.yangi tushunchalar.
Kontseptual tizimlar nazariyasidan bitta muhim xulosa kelib chiqadi. Insonning xulq-atvori va организации uning kontseptual tizimini tashkil etish xususiyatlari o'rtasidagi bog'liqlik системы становится все более не­ однозначной по uning murakkabligi darajasi oshgani sayin tobora bir xil emas роста степени ее . Чем сложнее Kontseptual tizim qanchalik murakkab bo'lsa, тем более независимым оказывается акту­ to'g'ridan-to'g'ri tashqi sharoitlardan ham, sub'ektning o'tmishdagi holatidan ham aqliy faoliyat shunchalik mustaqil bo'ladi ных внешних условий, так и от прошлого состояния самого . Muayyan vaziyatdagi yagona harakatni tahlil qilish asosida individual xatti — harakatlarni bashorat qilishga urinish, shaxsning harakatini oldindan aytib bo'lmaydigan haqiqatga duch kelishni anglatadi . "Xulq-atvorni haqiqatan ham bashorat qilish uchun важно понять внутренние strukturaning ichki jarayonlarini tushunish muhimdir " (Schroder, Driver, Streufert, 1970, 184-bet). O'z navbatida, individual kontseptual tizimni to'g'ri baholash uchun во внимание множество измерений, которые учитывают uning differentsiatsiyasi va integratsiya darajasini hisobga oladigan ko'plab o'lchovlarni hisobga olish kerak ее дифференциации .
Shuni ta'kidlash что термин «когнитивный стиль» kerakki, ushbu mualliflarning ra botlarida "kognitiv uslub" atamasi ра­ topilmaydi. ность/абстрактность, Dastlab individual kontseptual tizimlarning tarkibiy tashkil etilishi darajasidagi farqlarni anglatadigan aniqlik/mavhumlik o'lchovlari понятийных систем, стали интерпретироваться как конкретный/абстракт­ keyinchalik uslubiy yondashuvni ishlab chiqish bilan shug'ullanadigan boshqa avtoulovlarning ishlarida kontseptualizatsiya uslublarining o'ziga xos/mavhumligi sifatida talqin etila boshlandi ров, занимавшихся .
Qaysi asosda kontseptual tizimlarni pasaytirish organi turidagi individual farqlar низации понятийных систем стали отождествляться с когнитив­ kognitiv uslublar bilan aniqlana boshladi? Ko'rinibturibdiki, sig rala O. Xarvi, D. Xant va G. природы Shroderning kontseptsiya (tushuncha) tabiatini talqin qilishida muhim rol o'ynaydi. Ular uchun kontseptsiya-bu shaxsga xos bo'lgan baholash tendentsiyasi, склонность выстраивать образ своего окружения соответственно o'z ehtiyojlari va xarakter omboriga mos ravishda atrof-muhit tasvirini yaratish tendentsiyasi . Konkretlik/ mavhumlik kognitiv sohaning rasmiy tarkibiy xarakteristikasi bo'lib, aniq adaptiv funktsiyalarga ega bo'lganligi sababliконкрет­ , sodir bo'layotgan voqealarni kontseptsiyalashning aniq/mavhum usullari boshqa tadqiqotchilar tomonidan tegishli kognitiv uslubning qutblari sifatida ko'rib chiqila boshlandi.
Аналогично обстоят дела с когнитивным стилем Kognitiv oddiylik/kognitiv murakkablik kognitiv uslub bilan bir xil. Своим теоретическим исто­ Ushbu uslub parametri o'zining nazariy asoslari bilan J. Kelli, garchi в uning ishida проблема kognitiv muammo bo'lsa ham
bunday uslublar muhokama qilinmaydi. Kellining so'zlariga ko'ra, inson оценивает и haqiqatni konstruktsiyalar tizimi sifatida taqdim etilgan ob'ektiv ravishda tashkil etilgan sub'ektiv tajriba asosida baholaydi va bashorat ставленного в виде qiladi.
Konstruktsiya-bu" ikki yoki undan ortiq ob'ektlar bir-biriga o'xshash va shuning uchun uchinchi ob'ektdan yoki boshqa bir nechta ob'ektlardan farq qiladigan narsa " (Kelly, 1955, 35-bet). Shunday qilib, konstruktsiya-bu bir vaqtning субъективная измерительная o'zida ikkita funktsiyani amalga oshiradigan bipolyar sub'ektiv o'lchov shkalasi: ob'ektlar orasidagi umumlashtirish (o'xshashlikni aniqlash) va qarama — qarshilik (farqlarni aniqlash), masalan, "mehribon — yovuz", "aqlli — ahmoq", "muhim — men uni ko'taraman ", "chiroyli-xunuk"konstruktsiyalari. va hokazo konstruktsiyalar, являясь субъективным инструментом дифференциации различ­ voqelikning turli tomonlarini farqlashning sub'ektiv vositasi bo'lib, аспектов действительности, могут быть применены к оцен­ boshqa odamni, o'zini, vaziyatlarni, tushunchalarni, tasavvurlarni va boshqalarni baholashga qo'llanilishi mumkin. ний и т. д.
Shaxsiy konstruktiv tizimning yuqori darajadagi kognitiv murakkabligi shuni anglatadiki, bu odam создает многомерную voqelikning ko'p o'lchovli modelini yaratadi, unda ko'plab o'zaro bog'liq tomonlarni ta'kidlaydi. Kognitiv murakkablikning pastligi, aksincha, свидетельствует о том, что понимание и интерпретация проис­ ma'lum bir odamning ongida sodir bo'layotgan voqealarni tushunish va talqin осуществляется в упро­ щенной форме qilish cheklangan ma'lumotlar to'plami asosida aniq shaklda amalga oshirilishini ko'rsatadi основе ограниченного набора .
При анализе особенностей организации Subyektiv tizimni tashkil etishning o'ziga xos xususiyatlarini tahlil систе­ qilishda biz Kelli konstruktsiyalari ularning o'zaro bog'liq va o'zaro bog'liqligini alohida ta'kidladi. Xususan, существуют горизонтальные связи между конструктами bir xil darajadagi konstruktsiyalar (konstellativ va propozitsion konstruktsiyalar), vertikal bog'lanishlar вертикальные (subordinant va superordinant kon tuzilmalari), implikativ bog'lanishlar ( konstruktsiyalarning "agar A, keyin... B") va nihoyat, konstruktsiyalarning quyi tizimlari o'rtasidagi aloqalar конструктов ( biz aniq, monolit va qismli konstruktsiyalar tizimlari haqida gapirishimiz mumkin ).
Shunga qaramay трудно сказать, , kognitiv parametr qachon va nima uchun ekanligini aytish параметр когнитив­ qiyinnoy soddaligi/murakkabligi начал интерпретироваться quyidagicha izohlana boshladi качестве
uslub xususiyatlari. Ko'rinib turibdiki, voqelikni kognitiv jihatdan sodda yoki kognitiv jihatdan murakkab tarzda idrok etish tendentsiyasi ma'lum bir shaxsni hurmat qilishdan oldin barqarorlikni tavsiflaydi данной личности va shuning — uchun uslubdir.
Что касается отечественных исследований Kognitiv uslublarni mahalliy o'rganishga kelsak стилей,, psixologiyaning ushbu sohasida kashshoflar I. N. Kozlova (1975), V. L. kolga (1976), E. T. Sokolova (1976), A. V. Solovyev (1977), M. S. Egorova (1979). 70-yillarning o'rtalaridan boshlab руководством I. M. Paley rahbarligida berilgan muammolarga bir qator dissertatsiya tadqiqotlari o'tkazildi. 1986 yilda Tallin не ne shahrida (Estoniya) был проведен 1-й Всесоюзный семинар kognitiv uslublarning psixo-logiyasi bo'yicha 1-umumittifoq seminari o'tkazildi психо­ логии когнитивных .

1.