M. A. Sovuq Kognitiv Uslublar

Rey Bredberi

Muallifdan автора

Kirish

Ushbu kitob посвящена одной из наиболее актуальных в совре­ zamonaviy psixologiyada eng dolzarb muammolardan biri психологии проблем — проблеме природы kognitiv uslublarning tabiati muammosiga bag'ishlangan bo'lib, ular odatda insonga xos bo'lgan atrof-muhit to'g'risidagi ma'lumotlarni qayta ishlashning individual va o'ziga xos usullari sifatida tushuniladi . Aslida, uslubiy yondashuv psixologiya tarixida uchlikning o'ziga xos xususiyatlarini va individual ongning ishlashini tahlil qilishga qaratilgan birinchi urinishdir . Aqlli deb aytishimiz mumkin bo'lgan har bir kishi o'z yo'lida aqlli — bu bayonot shubhasizdir, chunki bu aniq ( atrofimizdagi odamlarga diqqat bilan qarash kifoya). Ammo aqliy omborning individual imidjining aqliy mexanizmlari haqida nimalarni bilamiz образия ? Afsuski, bunday bilimlar hali juda kam. Shuning uchun kognitiv uslublarning muammolari — uning tarixi, mafkurasi, fenomenologiyasi, основ­ ных nazariy g'oyalar asoslari evolyutsiyasining tabiati представлений va т. boshqalar — представляет особый интерес для zamonaviy psixologiya uchun alohida qiziqish uyg'otadi.
Uslub kursining etarlicha uzoq tarixiga qaramay, kognitiv uslublar psixologiyasi танной hali ham shakllanish bosqichida bo'lgan tan olingan tadqiqot sohasi bo'lib qolmoqda . O'sib borayotgan bola har safar ota — onalarni kutilmaganda paydo bo'ladigan yangi xarakter xususiyatlari yoki qobiliyatlari bilan hayratda qoldirganidek, так и психология kognitiv uslublar psixologiyasi ham rivojlanib borishi bilan tadqiqotchilarni развертывающимися новыми ракурсами анализа психологиче­ ских inson bilimlarining psixologik asoslarini tahlil qilishning yangi burchaklari человеческого познания bilan hayratda qoldiradi ( shuningdek, qarama- и qarshiliklarni keskinlashtirish противоречиями - о ular ham пойдет речь в ushbu kitobda muhokama qilinadi).
Psixologiya fanida kognitiv shaxsni o'rganish ности an'anaviy связывалось с исследованием особенностей ravishda inson intellekti ishining o'ziga xos xususiyatlarini o'rganish bilan bog'liq психическо­ го механизма, который отвечает за переработку информации об bo'lib, u atrofdagi voqelik haqidagi ma'lumotlarni qayta ishlash va uni individual Dual ongda ma'lum darajada to'liqlik va murakkablikning kognitiv tasvirlari shaklida takrorlash uchun mas'ul bo'lgan yagona aqliy mexanizmdir степени полноты и .
So'nggi yuz yil ichida aqlning psixologik nazariyalari разрабатывались umumiy psixologiya doirasida ishlab chiqilgan. Soot , ular kognitiv aqliy faoliyatning umumiy qonuniyatlarini aniqlash va formulalarga yo'naltirilganпознавательной психической . Aynan shu naqshlar keyingi psixologik tahlil mavzusi bo'lgan. альных различий Intellektual faoliyatdagi individual farqlarga kelsak интеллектуальной деятельности ( ma'lumotni qayta ishlash usullarining individual xususiyatlari, ma'lum bir odamga xos bo'lgan muammolarni hal qilish usullarining o'ziga xosligi va boshqalar), ular uzoq vaqt davomida e'tiborsiz qoldirilgan, chunki ular o'zlarining artefaktlari, kognitiv aks ettirish va umuman intellektual rivojlanishning "tabiiy" yo'lidan bezovta qiluvchi og'ishlar sifatida познавательного отражения и интеллектуального развития в ko'rilgan.
Masalan, в теории интеллекта Ж. Пиаже, описывающей ста­maktabgacha va maktab yoshidagi intellektual rivojlanishning yuz yilligini tavsiflovchi J. Piagetning aql -idrok nazariyasida intellektual faoliyatdagi individual farqlar тельности не учитывались bu majburiy ehtiyoj yo'qligi sababli hisobga olinmagan того, что в этом не было кон­ . Bundan tashqari, aqlni shakllantirishning umumiy qonuniyatlari nuqtai nazaridan, bir xil yoshdagi bolalar o'rtasidagi individual farqlar umuman bo'lmasligi kerak, chunki lektual rivojlanishning bir xil bosqichida turli xil bolalar bir и xil qobiliyatlarni namoyish etishlari kerak . На Aslida деле дети одного возраста, , rivojlanishning ma'lum bir bosqichida bo'lgan bir xil yoshdagi bolalar являли свои интеллектуальные возможности по отношению к turli xil muammolarni hal qilishda o'zlarining intellektual imkoniyatlarini turli yo'llar bilan namoyish etdilar. Piaget nazariyasi doirasida bir necha yoshdagi bolalar o'rtasidagi individual farqlar bir xil darajada g'alati ko'rinardi ного : ba'zi дети katta yoshdagi bolalar старшего возраста не про­ "nazariy jihatdan kutilgan" qobiliyatlarni namoyish qilmadilar, yosh bolalar esa ba'zida способности, ко­ торые у ular hali shakllanmasligi kerak bo'lgan qobiliyatlarni kashf etdilar.
Intellektual rivojlanishning individual dinamikasi- bu chegaralardan tashqarida bo'lgan fenomenologiya, которая оказалась за границами описан­ Nuh Piaget последовательности ста­tomonidan aqlni shakllantirishning yuz yillik ob'ektiv ketma-ketligi tasvirlangan формирования .
Xuddi shunday, G. Eysenkning aql-idrok nazariyasidaв качестве основ­ ного выступало положение о том, что скорость переработки ин­ , shakllanishning qayta ishlash tezligi muammolarni hal qilish sharoitida intellektual faoliyatning muvaffaqiyati uchun shart degan qoida asos bo'lib xizmat qildi. Ushbu umumiy o'lchov haqiqatan ham "aqliy tezlik" ko'rsatkichlarining korrelyatsion tahlili va razvedka testlarini o'tkazishning natijaviyligi darajasida tasdiqlangan. Biroq , individual sub'ektlarning natijalarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, noto'g'ri javoblar bilan taqqoslaganda qoidalarga ko'proq vaqt sarflanadi (Hunt, 1980). Bir qator tadkikotlarda монстрировано, что испытуемые, склонные к echim izlashning sust sur'atlariga moyil bo'lgan sub'ektlar темпу (reflektiv kognitiv uslub vakillari) — в отличие от испытуемых, склонных tez qaror qabul qilishga moyil bo'lgan sub'ektlardan farqli o'laroq (impulsiv kognitiv sti la vakillari) — ko'proq intellektual mahsuldorlik bilan ajralib turishi, shu jumladan sinov muammolarini hal qilish sharoitida (sovuq Naya, 1992).
Boshqacha qilib aytganda, теории интеллекта, разработанные в рамках umumiy psixologiya doirasida ishlab chiqilgan aql nazariyalari hayratlanarli hodisaga duch keldi: individual intellektual xatti-harakatlar ko'pincha оказывается непредсказуемым в терминах общепсихологиче­ umumiy psixologik qonunlar nuqtai nazaridan oldindan aytib bo'lmaydi. Aftidan, bu naqshlar individual sub'ekt ongining asosiy xususiyatlariga nisbatan artefakt бенностям ума индивидуального субъекта — и тем в большей мере, чем выше bo'lib, insonning aqliy rivojlanish darajasi qanchalik yuqori bo'lsa психического развития .
An'anaviy testologiya ham vaziyatni saqlab qolmadi, uning tadqiqot mavzusi intellektual faoliyatning natijadorligidagi individual farqlar bo'lib, intellec ta testlarining to'g'riligi va tezligi ko'rsatkichlari ko'rinishida edi. Haqiqat в shundaki, что процедура psixologik test protsedurasi , intellektual qobiliyatlarni "ob'ektiv o'lchash" ga yo'naltirilgan bo'lib лектуальных способностей, принципиально исключала инди-, sub'ektning Indie ko'rinishini (uning individual tajribasining xususiyatlari, kognitiv moyilligi va boshqalar) tubdan chiqarib tashladi. Agar siz bu haqda o'ylab ko'rsangiz, ba'zi bir kasbiy-psi -xologik hodisalarni aytib berishingiz mumkin: intellektual faoliyatdagi individual farqlarni aniqlash вании sub'ektlarning aqliy omborining individual o'ziga xosligini e'tiborsiz qoldirish bilan amalga oshirildi. Savol beixtiyor paydo bo'ladi: bu o'zgarishda kimning qobiliyatlari chayqaladi?
Shunday qilib, individual ongning tabiatini tushunishga оказалось невозможно перейти ни от общепсихологических за­ na aqlning ishlashining umumiy psixologik konomerizmidan, na intellektual faoliyat samaradorligidagi individual farqlardan o'tish mumkin emas edi.
Необходимо было найти ту феноменологию интеллектуаль­ Intellektual faoliyatning fenomenologiyasini topish kerak edi, unda bir vaqtning o'zida razvedka qurilmasining как umumiy qonuniyatlari устройства ham, так и uning individual o'ziga xos xususiyatlari ham namoyon bo'ladi. Va XX asrning 50-60-yillarida amerikalik psixologlarning tadqiqotlarida bunday feno menologik soha topildi-o'rganish mavzusi стали индивидуальные различия в способах переработки ин­ kognitiv uslublar (kognitiv uslublar) deb nomlangan shakllanishni qayta ishlash usullaridagi individual farqlar edi(cognitive .
С Bir tomondan, индивидуальные различия в способах вос­ ma'lumotni qabul qilish usullaridagi individual farqlar, ularning atrof-muhitini tahlil qilish, tuzish va baholash usullari intellektual xatti-harakatlarning ba'zi tipik shakllarini hosil qiladi, ularga nisbatan odamlar guruhlari o'xshash va shu bilan birga boshqa odamlardan farq qiladi (ya'ni, kognitiv uslublar ствию insonning bilim sohasini tashkil etishning ba'zi umumiy qonuniyatlariga bo'ysunadi тивной ). Boshqa tomondan, ma'lum kognitiv uslublarning zo'ravonligi , shaxsning aql-idrok faoliyatini tartibga solishning o'ziga xos o'ziga xos individual-o'ziga xos mexanizmlari tajribasi mavjudligini ko'rsatadi ально-специфических механизмов регуляции его интеллекту­ альной .
Binobarin, kognitiv uslublarning muammolari ляет интерес именно как psixologlarning bilimlarining potentsial sohasi sifatida aniq qiziqish потенциальная область психологи-ческого знания, где, возможно, будет найден вариант объедине­ ния общепсихологического uyg'otadi, bu erda inson intellektini o'rganishning umumiy psixologik va differentsial- psixologik jihatlarini individual ongning tabiatini tushunishga imkon berish bilan birlashtirish imkoniyati topilishi mumkin на понимание природы индивидуального .
Не меньший интерес представляют исследования когнитив­ Kognitiv uslublarni o'rganish va intellektual faoliyatning samarali omillarini aniqlash nuqtai nazaridan qiziqish kam emas сти интеллектуальной . Ko'p asrlar davomida turli fanlar vakillari tomonidan muhokama qilingan abadiy savollar orasida многих столетий, всегда был вопрос о том, может ли индивиду­ har doim individual sub'ekt ob'ektiv bilimga ega bo'lishi mumkinmi yoki yo'qmi degan savol bo'lgan va agar iloji bo'lsa, unda qanday sub'ektiv mexanizmlar tufayli построение kognitiv tasvirni qurish mumkin, unda ob'ektiv voqelikning xususiyatlari u yoki bu yaqinlashish bilan takrorlanadi .