М. А.Ҳамроев она тилидан маърузалар


Download 1.58 Mb.
bet145/149
Sana15.06.2023
Hajmi1.58 Mb.
#1486497
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   149
Bog'liq
М. А. амроев она тилидан маърузалар

-б (-иб)

бориб, ўқиб

ҳолат равишдошларини ҳосил қилади

32.

-имтир ёки
-мтир

кўкимтир, қорамтир

сифатлардаги озайтирма даражани ҳосил қилади

33.

-ин I (ёки -н)

кийинмоқ (ўзлик), олинмоқ (мажҳул)

ўзлик ёки мажҳул нисбат ясовчи қўшимча

34.

-ин II

борайин.



феъллардаги маънони кучайтирувчи қўшимча ҳисобланади

35.

-инчи ёки -нчи

учинчи, олтинчи

тартиб сон ясовчи қўшимча

36.

-ир

тоширмоқ.

феъллардаги орттирма нисбат қўшимчаси

37.

-иш ёки
I

бориш, ўқиш

феълларнинг ҳаракат номи шаклини ясовчи қўшимча

38.

-иш ёки -ш II

ёзишди, тўқишяпти

феълнинг биргалик нисбат қўшимчаси:

39.

-иш III

Кўкиш

сифатлардаги озайтирма даража ҳосил қилувчи қўшимча

40.

-иш IV

тўлишди

Кучсиз ҳаракатни ифодалайди

41.

-иқ

ошиқмоқ, толиқмоқ

феълнинг ўзлик нисбатини ҳосил қилувчи қўшимча:

42.

-й I

ўқий бошлади.

равишдош ҳосил қилувчи қўшимча

43.

ёки -ай II

тўқий, борай, келай.

феълнинг буйруқ-истак майли шаклини ясайди

44.

-ка

суркамоқ,



феълнинг кучайтирма шаклини ҳосил қилади

45.

ёки -ил

Ишга қаттиқ берилди (ўзл. нисб.) Навбат берилди (маж. нисбат).

феълнинг ўзлик ёки мажҳул даражасини ҳосил қилади

46.

-ла

қувламоқ, саваламоқ

феълларнинг кучайтириш шаклини ясайди

47.

-лар I

уйлар

кўплик маъносини ҳосил қилади

48.

лар II

онамлар.

ҳурмат маъносини ҳосил қилади

49.

-лик

айтмоқлик.

ҳаракат номига қўшилиб, маънони кучайтиради

50.

лоқ ёки -алоқ

қизалоқ, бўталоқ.

кичрайтириш ва эркалаш маъносини ҳосил қилади

51.

-ма

юрма, келма.

феълнинг бўлишсиз шаклини ҳосил қилади

52.

-миш

келмиш, олмиш.

эскирган шакл бўлиб, ўтган замон сифатдошини ҳосил қилган

53.

-моқ

бормоқ, қолмоқ

ҳаракат номини ҳосил қилади

54.

-моқда

келмоқда, ёзмоқда.

ҳозирги замон давом феълини ҳосил қилади

55.

-моқчи

ўқимоқчи.

келаси замон мақсад феълларини ясайди

56.

-ники

китобники, меники.

қарашлилик шаклини ҳосил қилади

57.

-ов

икков, учов.

жамловчи сон ҳосил қилувчи қўшимча

58.

-овлан

бешовлан.

худди шундай жамловчи сонларни ясайди

59.

-ой

Барчиной, Ҳулкарой

аёл исмларига қўшилади ва эркалаш-ҳурматлаш маъноларин ифодалайди

60.

-он

борибон, келибон

эскирган қўшимча бўлиб, равишдош шаклини ҳосил қилган

61.

-роқ

каттароқ, оқроқ

сифатларнинг қиёсий даража шаклини ҳосил қилади

62.

-р ёки -ар

-: борар, ўқир.



келаси замон сифатдошини ясайди

63.

-са

- борса.



феъллардаги шарт майли шаклини ҳосил қилади:

64.

-син

олсин.

феъллардаги буйруқ-истак майлини ясайди

65.

-т -

ўқит.

феъллардаги орттирма нисбатни ҳосил қилади

66.

а

: бешта, ўнта.

дона сон шаклини ҳосил қилади

67.

-тача

бештача, ўнтача.

чама сон шаклини ҳосил қилади

68.

-ув

борув, келув.

феълнинг ҳаракат номи шаклини ҳосил қилади

69.

-хон

Каримахон.

одам исмларига қўшилиб, ҳурмат маъносини ҳосил қилади

70.

-ча

қушча, китобча.



отлардаги кичрайтириш-эркалаш маъносини ифодалайди:

71.

-чак

келинчак, тугунчак.



отлардаги кичрайтириш маъносини ифодалайди

72.

-чоқ

тойчоқ, қўзичоқ.

отлардаги кичрайтириш-эркалаш маъносини ифодалайди

73.

-яп

кетяпман.



ҳозирги замон давом феълини ҳосил қилади

4. Кўп маъноли қўшимчалар



Қўшим-
чалар

Мисоллар

-ли

ақлли(мавжудлик маън.), ёғли (ортиқлик маън.), ўтиришли (мослик)

-ма

қовурма (ҳаракат натижаси), бурама (одатдаги хусусият)

-ла

мойла(эга ҳолатлик), рандала(восита), болала (пайдо қилиш)

-чи

чорвачи (касбга мансублик), бўёқчи (аниқ соҳага тегишлилик),

-чилик

пахтачилик(соҳа), тўкинчилик(мавжудлик), тирикчилик (ҳолат),

-дор

айбдор (мавжудлик маън.), бўйдор (ортиқлик маън.)

но-

ноумид (эга эмаслик), номард (қарама-қаршилик маън.)

бе-

беғубор (йўқлик маън.), беғам (камлик маън.)

-сиз

асоссиз (эга эмаслик маън.), мадорсиз (камлик маън.)

-лик

оталик (қариндошлик), болалик (ҳолат), мудирлик (касб, ҳунар)

-са

Берса, ейман (шарт); Қани ўқишга кирса (орзу)



5. Синоним қўшимчалар



Қўшимчалар

Мисоллар

Қўшимча-лар

Мисоллар

-дан/-ни

ошдан олинг – ошни олинг

но-/-сиз

ноўрин – ўринсиз

-дан/-га

эшикдан сиғмади – эшикка сиғмади

-она/- ларча

мардона - мардларча

-дан/-нинг

улардан бири - уларнинг бири

-са/-сира

сувсамоқ - сувсирамоқ

-га/-ни

бунга тушунмади-буни тушунмади

-чи/-шунос

тилчи - тилшунос

-диган/-ар

кўрадиган кўз - кўрар кўз

-лаб/-дан

саҳарлаб - саҳардан

дон/-ли

билимдон - билимли

-(у)в/-(и)ш

ўқув - ўқиш

сер-/-ли

серсув-сувли

бе-/-сиз

бемаза – мазасиз

ба-/-ли

баҳайбат - ҳайбатли

-қир/-ағон

чопқир - чопағон

-дўз/-чи

этикдўз - этикчи







-ётир
-моқда
-япти

келяпти – келаётир
келмоқда

-имтир/-иш/--роқ

оқиш – оқимтир - оқроқ

-лоқ/-зор

ўтлоқ - ўтзор

-из/-дир

томиз - томдир

-иш/-лар

келишди - келдилар

-ли/-дор

унумли - унумдор

-соз/-чи

кемасоз - кемачи

-ларча/-часига

мардларча - мардчасига

лай/-лигича

ҳўллай - ҳўллигича







6. Омоним қўшимчалар





Қўшим-чалар





От



Сифат




Download 1.58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   149




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling