M a’ruzalar matni 1-ma`ruza. Organik kimyoning asosiy tushunchalari. Reja

Oksidlanishi. Olefinlarning oksidlanishi natijasida reaksiya sharoiti va oksidlovchining tabiatiga qarab, oxirgi mahsulot sifatida turli xil kislorodli birikmalar hosil bo’ladi.
Olefinlar havo kislorodi bilan katalizatorlar (vismut, molibden, vanadiy oksidlari) ishtirokida yuqori harorat (380–450⁰C) da oksidlanishi natijasida to’yinmagan spirtlar, karbonilli birikmalar va kislotalar hosil bo’ladi. Masalan, propenning oksidlanish jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin:

Oksidlanish kumush katalizatorligida havo kislorodi bilan olib borilganda epoksid birikmalar hosil bo’ladi:

Bu yerda kumush katalizatori molekula holatidagi kislorodni atomar holatga o’tkazish uchun xizmat qiladi.

Kaliy permanganatning suvdagi eritmasi olefinlarni ikki atomli spirtlargacha oksidlaydi:

Reaksiya mexanizmini quyidagicha ifodalash mumkin:

K

uchli oksidlovchilar (xromat kislota, nitrat kislota va boshqalar) etilen uglevodorodlari molekulasini qo’shbog’ turgan joydan uzib yuboradi. Buning natijasida kislotalar yoki keton bilan kislota aralashmasi hosil bo’ladi.
O

zonlash reaksiyasi. Bu reaksiya olefinlarning tuzilishini aniqlashda katta ahamiyatga ega. Olefinlarga ozon bilan ta’sir etilganda ozon qo’shbog’ga borib birikib ozonidlarni hosil qiladi. Ozonidlar beqaror birikmalar bo’lib, salgina tashqi ta’sir etishi natijasida portlaydilar. Ularga suv bilan ta’sir etish natijasida karbonilli birkmalar va vodorod peroksid hosil qilib parchalanadilar:
Bu reaksiya vaqtida aldegidlarni hosil bo’lgan vodorod peroksid kislotalargacha oksidlashi mumkin.
Alkillash. Turli organik birikmalar molekulalariga uglevodorod qoldiq (alkil)larini kiritish alkillash reaksiyasi deyiladi.
Olefinlar fosfor yoki sulfat kislota ishtirokida parafinlarni biriktirib olish xususiyatiga ega. Sanoatda bu reaksiyadan izooktanni olishda foydalaniladi: