M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova

IYESI ULÍWMALASQAN GÁP
Mánisi belgili bir betke qatnaslı bolmay, ulıwma 
úsh betke qatnaslı aytılatuǵın bir bas aǵzalı gápti iyesi 
ulıwmalasqan gáp deymiz.
Iyesi ulıwmalasqan gáplerdiń is-háreketi belgili betti 
bildirip keliwi múmkin. Biraq mazmunı jaǵınan bir 
betke qurılmay, hámme betke ortaq bolıp, ulıwmalıqtı 
bildirip turadı. Mısalı:
Ónimsiz dep, jerden túńilme,
Suwsız dep japtan túnilme. (naqıl)
141-shınıǵıw. Kóshirip jazıń. Iyesi ulıwmalasqan gáptiń bayan-
lawıshınıń astın sızıp, neshinshi bette ekenin hám sol gáplerdiń 
ne ushın iyesi ulıwmalasqan gáp dep atalatuǵının aytıp beriń.
1. Ne ekseń, sonı orarsań. 2. Berseń alarsań, ekseń 
orarsań. 3. Háziliń jarassa, atań menen oyna. 4. Ózińdi er 
bilseń, basqanı sher bil. 5. Uyada neni kórseń, ushqanda 
da sonı isleyseń. 6. Bolmas iske polat bol, polattan da 
qattı bol. (naqıl)

---

107
Iyesi ulıwmalasqan gáplerdiń bayanlawıshları, kóbi-
nese ekinshi bettegi buyrıq meyilden, geyde shárt 
meyilden de boladı. Bunday gápler kóbinese naqıl-
maqallarda kóplep ushırasadı.
142-shınıǵıw. Berilgen gáplerdi oqıń. Iyesi ulıwmalasqan gáp-
lerdiń bayanlawıshların anıqlań.
Jolsız júrip zorıqsań,
Jol qádirin bilerseń.
Jalǵız júrip zorıqsań,
El qádirin bilerseń.
Asharshılıqtan tarıqsań,
As qádirin bilerseń.
Sırlasarıń bolmasa,
Dos qádirin bilerseń. (Qaraqalpaq naqıl-maqalları)
Eger qádirli bolǵıń kelse, xalıqtıń qádirin bil. Bilimsiz 
adamǵa doslıq etpe. Dos-dushpanıńnıń kózine jaqsı kóringiń 
kelse, ustalıǵıńdı hám ónerińdi xalıqqa kórset. («Qabus-
nama»)
143-shınıǵıw. Tekstti oqıp shıǵıń. Iyesi ulıwmalasqan gáplerdi 
anıqlań.
Áy balam, aqıl júritip bilgil: ata-ana húrmet-izzetin 
moyınǵa alıw lazım. Sebebi perzenttiń tiykarı — ata-anadur. 
Ne ushın ata-anamdı húrmet qılaman dep kewlińe keltirme.
Olar seniń ushın ólimge tayar turadı. Sen sonı biliwiń 
kerek. Eger hárbir perzent aqıllı, dana bolsa, ata-ananıń 
mehir-muhabbatı ushın hesh nárseni orınlawdan bas tart-
paydı. Ata-ananıń jumısı — seni tárbiyalap ósiriw hám saǵan 
jaqsılıq úyretiw.
Ata-ananıń kewlin hesh renjitpe, olardıń júrek-bawırın 
daǵlama. Sen ata-ananıń haqqına din jaǵınan ámel qılma-
sań da, aqıl-múriwbet, adamgershilik kózqarastan ámel qıl.
Ata-ana saǵan jan-táni menen ǵamxorlıq qıladı, eger sen 
olarǵa qáte is qılsań, sen heshqanday jaqsılıqqa sazawar 
emesseń. Sebebi adam ata-ananıń jaqsılıǵın bilmese, basqa 
birewdiń jaqsılıǵına baha bere almaydı. Óz perzentińniń seni 

---

108
húrmet qılıwın qáleseń, sen de óz ata-anańdı húrmet qıl. 
Sen ata-anańa qanday is qılsań, perzentiń de saǵan sonday 
is qıladı...
Miyras alıw niyetinde ata-anańnıń ólimin hasla tileme. 
Olardıń ırısqısı arqalı ırısqıǵa iye bolasań. Birewdiń ırısqısın 
alaman dep háreket qılma. Sennen hal-awhalı jaqsıraq 
bolǵan adamlarǵa qızǵanısh penen qaramań.
(Qabusnama)