M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova
Download 1.37 Mb. Pdf ko'rish
|
8-klass Qaraqalpaq (Mamleketli) tili
- Bu sahifa navigatsiya:
- Sózlik Qaraqalpaq- sha Ózbekshe Russha Qazaqsha Túrkmenshe
- § 3. Aralım — dártim meniń 18-shınıǵıw.
|
Sorawlar hám tapsırmalar:
1. Leksikologiya neni úyrenedi? 2. Sózlik baylıq degende neni túsinesiz? 3. Ulıwma qollanılıwshı sózler degenimiz ne? 4. Terminler dep qanday sózlerge aytamız? 5. Hár qıylı ilim tarawlarına tiyisli terminler tawıp, olardıń mánilerin túsindiriń. 15 Sózlik Qaraqalpaq- sha Ózbekshe Russha Qazaqsha Túrkmenshe sóz mánisi sóz mánosi значение слова сөз мағынасы söz manysy taraw soha отрасль тарау ugur túsindirme sózlik izohli luǵat толковый словарь түсiндiрме сөздiк düşündirmek sözlügi adım qadam шаг адым adim túsinikli tushunarli ясно түсiнiктi düşnükli pishen pichan камыш қамыс gamyş til bilimi tilshunoslik языкознание тiл бiлiмi dil bilimi § 3. Aralım — dártim meniń 18-shınıǵıw. Tekstti oqıń. «Aralım — dártim meniń» temasına baylanıslı sáwbetlesiń. Aral teńizi tiykarınan shól hám yarım shól zonada jaylasqan bolıp, teńizdi kosmostan qaraǵanda qurǵaqlıqtan anıq ayırılıp kórinip turadı. Aral teńizi jer sharındaǵı qurǵaqlıqtaǵı kól-teńizlerdiń kólemi boyınsha 4-orındı iyeleytuǵın edi. Teńizdiń jaǵası Ústirt hám Qızılqumnıń jaǵası menen shegaralasatuǵın edi. Házirgi waqıtta teńizdiń suwınıń duzlılıǵı artıp ketti. Teńizge Ámiwdárya hám Sırdárya 1960-jılları 60 kub km. suw quyǵan, sonnan Ámiwdárya 40 kub km, al Sirdárya 18 kub km suw quyǵan. (Sirdárya suwınan erteden baslap awıl xojalıq eginlerine kóp paydalanǵan) eki dárya jılına 200 mln. tonna hár qıylı jınıslardı ózi menen alıp kelip, sonnan jılına 5 mln. tonna qumlı-taslı jınıslardı alıp kelip quyıp turǵan. Ámiwdárya dúnya júzindegi eń ılaylı bolıp aǵatuǵın dáryalar qatarına kirgen. Maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, 1961-jılǵa deyin Aral boyı jerleri sulıwlıǵı, tábiyatınıń gózzallıǵı menen átiraptaǵı shól- lerden keskin ajıralıp turǵan. Usı jıllarda Aral teńiziniń kólemi eń joqarı bolıp 53,4 m, suw kólemi 1064 kv.km, 16 suw beti tegisligi 66 mıń kv.km. di quraǵan. Oǵan Sırdárya hám Ámiwdaryadan hár jılı derlik 56 kub km. suw kelip quyǵan. 1994-jılǵa kelip Aral teńizindegi suwdıń tereńligi 32,5 metrge, suw muǵdarı 400 kub km, suw betiniń maydanı 32,5 miń kv.km ge páseyip ketken. Samal qurıǵan Aral túbinen duz hám shańlardı júzlep kilometrlerge ushırıp ketpekte. Bunday jaǵday Aral teńizi átirapındaǵı klimattıń buzılıwına alıp keldi. Házirgi kúnde Aral mashqalasın she- shiw globallıq masshtabta BMSh, Jáhán banki sıyaqlı xalıq- aralıq shólkemler járdeminde ámelge asırılmaqta. 1995-jılǵa kelip, keyingi 34 jıl ishinde teńiz suwınıń tereńligi 17 m ge páseyip ketkenligi málim boldı. Nátiyjede teńiz ekige «Úlken» teńiz hám «Kishi» teńizlerge bólinip ketti. 1999-jılǵa kelip, «Kishi teńiz»diń suw tereńligi 2,5 m ge páseygen bolsa, «Úlken teniz»diń suw tereńligi 20 m ge páseydi. Download 1.37 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|