M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova

KAYQAWÍS
DOS TAŃLAW HAQQÍNDA 
(Qabusnamadan)
Perzentim! Sonı bilgil: adam tirisinde dossız bolmaydı. 
Adamnıń dossız bolǵanınan aǵasız-inisiz bolǵanı jaqsı. 
Bir danıshpannan «Dos jaqsı ma, aǵa ma», — dep soraptı. 
Danıshpan: «Dos jaqsı» — depti.
Sonıń ushın doslardıń isi tuwralı oyla, olarǵa sawǵalar 
jiber hám múriwbet qıl, sebebi, hárkim óz dosların yadta 
tutpasa, doslar da onı yadında saqlamaydı, aqıbetinde, ol 
adam hámme waqıt dossız qalatuǵın boladı.

---

37
Hámme waqıt dos tutıwdı ádet qıl, sebebi, hárbir 
adamnıń dostı kóp bolsa, ayıpları da bilinbeydi, jaqsı qási-
yetleri kóbeyedi. Biraq jańa dos tapqanıńda eski dostıńnan 
keshpe, olardan júzińdi burma, sonda hámme waqıt dostıń 
kóp bolar.
Máselen‚ jaqsı dos adamǵa ullı dáwlet degen eken. Seniń 
menen dos bolıp júrgen adamlar haqqında oylap kór: birew 
yarım dos boladı, sondaylar menen jaqsı múnásibette bol, 
olar menen hár túrli jaqsı hám jaman máselelerde doslas, 
óytkeni, olar sennen kóp jaqsılıq kórse, keyinirek áste-aqırın 
jan dostıń bolıp qalar.
Máselen, Iskenderden: «Az ǵana ǵárejet penen sonshama 
kóp eldi qanday jol menen ózińe qarattı?» — dep soraptı. 
Iskender: «Jaqsı qatnas‚ mámile menen dushpanlardı ózime 
qarattım, kelisim jolı menen doslardı jolǵa saldım, sol 
sebepli, kóp eldi iyeledim», — dep juwap beripti. 
Jáne bilgil, doslardıń dosları da seniń doslarıń, itimal‚ 
onıń ol adamǵa doslıǵı seniń doslıǵıńnan kóbirek bolǵan 
shıǵar. Eger dostıń seniń dushpanıńdı jaqsı kórse, onday 
dostan abaylı bol. Dos eger sennen sebepsiz ókpelese, onıń 
doslıǵınan úmit kútpe, dúnyada onnan ayıplıraq, onnan 
jamanıraq adam bolmaydı. Dúnyada kemshiliksiz adam bol-
maytuǵının bil, biraq sen saqawatlı, miyrim-shápáátli bol, 
sebebi, saqawatlı, miyrim-shápáátli adamlarda kemshilik 
kemirek boladı. Múriwbetsiz, pazıyletsiz adamdı dos tutpa, 
bunday adamnıń qásiyeti bolmaydı. Bunday adamlardı nan 
dosları qatarına kirgiz, sebebi olar ar-namıs dostı emes, nan 
doslarınan bolıp esaplanadı.
Jaqsı menen jaman adamdı bilgil, ekewine de doslıq qıl, 
jaqsılarǵa kewil menen, jamanlarǵa til ushı menen doslıq 
qıl. Sonıń menen bul eki taypa saǵan doslıq penen qaraydı, 
sebebi, adamnıń qájeti tek dosqa ǵana túspeydi, adamnıń 
jumısı zárúrlikten jamanlarǵa da túsip qalatuǵın waqıt bola-
dı. Demek, bul eki taypanıń da doslıǵın ózińe qaratıp al.
Aqılsız adamlar menen hárgiz dos bolmaǵıl, aqılsız dos 
sonday is qıladı, onı aqıllı dushpan da ete almaydı. Márt, 
keńpeyilli, múriwbetli, ilimli, opalı adamlar menen dos 
bolǵaysań, sen ózińniń múriwbetiń, miyrim-shápáátiń, ilimiń 
menen belgili bolǵaysań. Múriwbetsiz, miyrim-shápátsiz‚ 

---

38
ilimsiz adamlar menen otırmaǵıl, bunday adamlar menen 
otırıwdan jalǵızlıq jaqsı. Saǵan ayıp taqpawı ushın doslardıń 
haqın hesh biykarǵa jibermegil. 
Adamlardı eki toparǵa bólediler: birewi — doslardıń haqın 
biykarǵa jiberiwshiler, ekinshisi — jaqsılıqtı jaqsı dep biliw-
shiler. Bilgil, dos bolıwǵa ılayıq adamdı eki nárse menen 
biliwge boladı: biri — dostına múshkil is túsken waǵında 
dúnya-malın onnan ayamaydı hám kámbaǵallıq waǵında 
onnan betin burmaydı, dostı bul dúnyadan ótken soń dostı-
nıń balaların aǵayın-tuwısqanların shaqırıp alıp, olarǵa jaqsı-
lıqlar qılar hám hár waqta dostınıń qábirine barıp ziyarat 
eter hám duwalar oqır.