M etning nom i tilga olinmasa, ulardan saqlanish mumkin, deb o ‘ylashgan
Download 0.64 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilshunoslik asoslari. Yo'ldoshev I, Sharipova O
- Bu sahifa navigatsiya:
- «bitimek»
- «Bitki bitleri»
«bi» (keskir qurol, pichoq)
ot shaklidan yasalganligi haqidagi fikrlar ham bor. Keyinchalik «biti» ning xitoy tilidan o'zlashganligiga oid taxmin-larni M .Resenen ham da J.K losonlar ham m a’qullaydilar. E.Sevortyanning ta ’kidlashicha, taklif qilingan ushbu etimologik fikrlar kam chiliklardan xoli emas. Chunki, qadimgi turkiy m anbalarda ot ko‘rinishidagi p i — piet qayd etilmagan. S huboisbolsa kerak, M. Rcscnen, ayni zamonda, xitoycha
ning aynan «biti» uchun asos ekanligiga shubha bilan qaraydi. G.fon der Gabelens turkcha «biti»nihind-evropa manbalariga oidbo£lgan yunoneha «pittahioy» bilan ham bog'laydi. Bu fikrni keyinchalik E.Polivanov ham qo‘llab-quwatlaydi, lekin uning fikricha, biuik < bitik xitoy tilidan dastlab mo'g'ulchaga, so'ngra esa, mo‘g‘ul tili vositasida turkiy tilga o‘zlashgan. E.Polivanov o ‘z tadqiqotida turkiy tillarga xos bofgan bitmoq hamda yozmoq fe’llari haqida so‘z yuritib, bitmoq fe’li, asosan, sharqiy hududlarda yashovchi tu rk iy xalqlarga, xususan, o ‘zbeklarga, yozm oq fe’li esa, k o ‘proq g‘arbiydagilarga - usmonli turklari vatatarlarga xosligini avtadi. E.D.Polivanov fikrining tasdig‘i sifatida turk tilidagi «bitmek» fe’lining tarixda hamda hozirgi kunimizdagi m a’no anglatishi bilan qiziqib ko‘rdik. «Turk tilining etimologik lug‘ati»da bitgi so‘ziga quyidagicha izoh berilgan: «Turkcha bitimek (yazmak) so‘zidan «bit-gi -> bitgi» (yozma bo'lgan, yozilgan, arabcha kitap). Bu yerda til nuqtayi nazaridan ahamiyat berilishi kerak b o ‘lgan muhim bir nuqta bor: biti, bitigso ‘zlari Osiyo turkchasida kitob, maktub m a’nolarini ifodalaydi. Holbuki, A nadoli xalq tilida esa, « о ‘sib (k o ‘payib) ketmoq, urchimoq,
m a’nolarini ifodalovchi «bitmek» fe’li qadimgi turk tilida «yazmak» ma’nosida qollangan «bitimek» bilan ma’nodosh bo'lgan va undan bitg(k)i (kitap) so‘zi yasalgan. Bitki (arabcha nebat) xalq tilida (shevada) bitgi shaklida ham talaffuz qilinadi, am mo bu yerda bitgi butunlay boshqa m a’no - kitap m a’nosini anglatmoqda». Bitgi leksemasi hozirgi turk tilida qadimgi turk tilida anglatgan m a’nolaridan birontasini ham ifodalamaydi. Uning hozirgi shakli bitki bo‘lib, quyidagi m a’noda ishlatiladi: «(Botanikaga oid) Tushgan yerida ildiz otib, hosil beruvchi, so‘ngra esa, qurib ado boluvchi o ‘t-maysa yoki daraxt kabi o ‘simliklaming umumiy nomi, nabotot. «Bitki bitleri» - o ‘simlik (bitki))аг&л yashovchi daraxt biti kabi o ‘simlik hasharotlarining umumiy nomi va hokazo». Ushbu izohdan ko'rinadiki, qadimgi turk tilida faol qo‘llanishda b o lg an bitgi//bitki so‘zi 1 1 9 Download 0.64 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling