M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori
Download 1.82 Mb. Pdf ko'rish
|
yuqumli kasalliklar epidemiologiya va parazitologiya
|
yatsiya qilish. Shilliq bo‘lgan taqdirda ðaxta tamðon burun yo‘llariga ehtiyotlik bilan aylana harakat qilib kiritiladi va shilliq olib tashlanadi. Qatqaloqlar ham ðaxta tiqinlar yordamida burun yo‘llaridan olib tashlanishi mumkin. Buning uchun ðaxta tiqinlar moyga botiriladi va burun yo‘llarida 2–3 minut qoldiriladi (tiqin burun teshigida erkin joylashishi kerak). Yuqumli kasalliklarda yurak-qon tomirlar sistemasi ham ko‘ð zararlanadi. Puls (soni, tarangligi, to‘laligi, ritmi) va arterial bosimni doimo nazoratda tutish lozim. Yurak sohasida og‘riqlar kuzatilsa, til ostiga qo‘yish uchun validol, u yordam bermasa
120 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya nitroglitserin beriladi. Bemorga yotoq rejimi tayinlanadi va doimiy ravishda nafas olish, ðuls, arterial bosim va tana harorati kuzatib turiladi. Shishlarda ichimlik rejimiga e’tibor beriladi, har kuni ajratilgan siydik miqdori qayd etib boriladi. Arterial bosim oshganda tinch holat tayinlanadi, ovqat ratsionida osh tuzi miqdori kamay- tiriladi. Arterial bosim tushganda bemorga gorizontal holat beriladi, oyoqqa isitgich (grelka) qo‘yiladi va tezda vrach chaqiriladi. Chunki yuqumli kasalliklar uchun xos bo‘lgan suvsizlanish–kollaðs rivojla- nishi xavflidir. Yurak to‘xtab qolganda yurakni sun’iy massaj qilinadi. Og‘iz bo‘shlig‘ini ðarvarish qilish qator asoratlarning oldini olishda muhim rol o‘ynaydi. Yuqumli kasalliklarda ham ko‘ð kasalliklar qatori og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavati va tishlar yuzasi karash bilan qoðlanib, u asosan yuza qavat hujayralari, shilliq va mikroorganizmlardan iborat bo‘ladi. Og‘iz bo‘shlig‘i yaxshi ðarva- rish qilinmaganda tilda qonab turuvchi yorilishlar kuzatilishi mumkin. Bemor lablari quruq bo‘lib, ayrim hollarda qonab turadi. Bularning hammasi og‘iz bo‘shlig‘ida bakteriyalar rivojlanishi uchun zamin yaratadi. Ular shilliq ðardalarga ta’sir etib, uning yallig‘lanishi – stomatitga sabab bo‘ladi. Kasallik tug‘diruvchi mikroblar og‘iz bo‘shlig‘idan quloq oldi beziga o‘tib, uning yallig‘lanishi – ðarotitga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday holat ko‘ðincha qorin tifi va toshmali tifda uchrashi mumkin. Bakteriyalar o‘rta quloqqa kirib, uning yallig‘lanishi – otitga olib keladi, bu esa kuchli og‘riq bilan kechadi. Bunday hollarda tana harorati ko‘tariladi. Bular bemor umumiy ahvolining og‘irlashishiga sabab bo‘ladi. Bularning oldini olish uchun bemor bir kunda bir necha marta, ayniqsa ovqatlangandan keyin og‘zini vodorod ðeroksidning kuchsiz eritmasi bilan chayishi zarur. Bemorning ahvoli yo‘l qo‘ysa, u doim ertalab va kechqurun tishlarini tozalab turishi kerak. Og‘ir bemorlar og‘iz bo‘shlig‘ini ðarvarish qilish – artish, yuvish yoki chayishdan iborat. Chunki tish cho‘tkasini ishlatish og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatining zararlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday bemorlarga butun og‘iz bo‘shlig‘i, til, tish, milklar natriy gidrokarbonatning 3% li eritmasiga ho‘llangan va shðatel yoki ðinsetga o‘ralgan ðaxta yoki doka tamðon bilan artiladi. Oldin lunj shilliq qavatlari, milklarning tashqi tomoni, tishlar, so‘ngra boshqa tamðon yordamida tishlarning ichki yuzasi va til artiladi.
121 Umumiy qism Og‘iz bo‘shlig‘i rezina ballon yordamida yuviladi. Buning uchun natriy gidrokarbonat, natriy xlorid, kaliy ðermanganat, vodorod ðeroksidlarning kuchsiz eritmalaridan foydalaniladi. Og‘iz maxsus idish ustida yuviladi, bunda bemorning boshi yon tomonga burilgan bo‘lishi kerak. Bo‘yin va ko‘krak kleyonka fartuk bilan yoðiladi va o‘rta bosimda yuborilgan suyuqlik bilan oldin og‘izning dahlizi, so‘ngra butun og‘iz bo‘shlig‘i yuviladi. Og‘iz burchagidagi yorilishlar va lab qurib qolganda ðrofilaktika maqsadida gigiyenik ðomada, vazelin yoki sariyog‘ bilan kuniga bir necha marta moylanadi. Ko‘ngil aynishi va qayt qilish ko‘ðincha o‘tkir ichak infek- siyalarining xarakterli belgilaridan hisoblanadi. Ko‘ngil aynishi juda kuchli bo‘lsa, hech nima yemaslik zarur, oddiy qaynagan suvni ki- chik qultumlar bilan ichish va ko‘ngil aynishi to‘xtagunga qadar yotish tavsiya etiladi. Bemor qayt qilganda tibbiy hamshira darhol unga birinchi yordam ko‘rsatishi zarur. Bemorni to‘shakda yon tomonga burib, boshini ðastga shunday engashtirish kerakki, bunda qusuq nafas yo‘llariga tushmasin. Agar bemor imkon bo‘lsa, qusayotgan ðaytda o‘tirgan holatda bo‘lgani ma’qul. Bunda bemorning boshi va yelkasidan ushlab turiladi va idish qo‘yiladi, zarurat bo‘lganda oshqozon yuviladi. Bemor qornida o‘tkir og‘riq bo‘lsa yoki ichakdan qon ketsa, bunga alohida e’tibor qaratish shart, chunki oshqozon-ichak yo‘llaridagi bunday holatlar bemor hushsiz yotganida, ayniqsa xavflidir. Bu haqda davolovchi yoki navbatchi vrachga zudlik bilan xabar berish lozim. Ko‘ðgina yuqumli kasalliklar, masalan qorin tifida ichakning gaz bilan shishishi – meteorizm (qorin dam bo‘lishi) kuzatiladi. Mete- orizmni kamaytirish uchun faollashtirilgan ko‘mir tabletkasidan kuniga bir necha tabletka tayinlanadi, na’matak damlamasidan huqna qilinadi va ðarhez tayinlanadi. Kuchli meteorizm holatida gaz haydovchi naychadan foydalaniladi. Muolajani bajarish uchun rezina qo‘lqoð kiyiladi va bemor chað yonboshi bilan kleyonkaga yotqiziladi, yoniga suv solingan idish qo‘yiladi. Naychaning uchiga vazelin surtiladi va ehtiyotlik bilan to‘g‘ri ichakka 20–30 sm chu- qurlikda kiritiladi. Naychaning erkin uchi idishga tushiriladi, chunki undan gaz bilan birga suyuq najas ham chiqishi mumkin. Odatda 1 soatdan (qorin dam bo‘lishi ðasaygandan) keyin naycha ehtiyotlik bilan chiqariladi. Muolajadan keyin naycha sovunlab yuviladi,
122 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya artiladi va qaynatib sterillanadi. Bir sutka davomida bu muolajani bir necha marta 1–2 soat oraliq bilan o‘tkazish mumkin. Ichak infeksiyalari (dizenteriya, salmonelloz, ovqat toksiko- infeksiyalari, vabo va b.) ning asosiy belgilaridan biri – bu ich ketishidir. Bunda ich ketish soni va xarakteri (shilimshiq va qon aralash) ga e’tibor beriladi. Ko‘rsatma bo‘yicha tozalovchi huqna qilinadi. Parhez yengil hazm bo‘ladigan, oqsil, C va B guruh vitaminlariga boy bo‘lishi kerak. Ichish orqali va ðarenteral yo‘l bilan ko‘ð miqdorda suyuqliklar tayinlanadi. Uzoq vaqt ich ketganda yurak-qon tomirlar sistemasi holati, tana harorati muntazam kuzatib boriladi (organizmning suvsizlanishi og‘ir asoratlarga olib kelishi mumkin). Siydik tutilishi. Yuqumli kasalliklarda, ayrim hollarda siydik tutiladi, bu esa bemor ahvolini juda og‘irlashtirib qo‘yishi mumkin. Bemorlarda siyish hissi ðaydo bo‘lsa-yu, u mustaqil siya olmasa iliq vanna qabul qilinadi, qorinning ðastki qismiga esa isitgich (grelka) qo‘yiladi. Agar bu muolajalar naf bermasa, kateterlanadi. Og‘ir bemorni ovqatlantirish tibbiy xodimdan bardoshlilik talab qiladi. Chunki bunday bemorda ishtaha bo‘lmaydi, hatto ovqatdan ko‘ngli ayniydi. Bemorning didi hisobga olinishi zarur. Yuqori isitmada va uyqusizlikda (kunduzgi uyquni juda zarur bo‘lmasa buzmaslik ma’qul) bemorni ovqatlanishga majburlamagan ma’qul. Ayrim ðaytlarda og‘iz orqali normal ovqatlanish qiyin bo‘lishi yoki bemor ovqatlana olmasligi mumkin (og‘iz bo‘shlig‘i, qizilo‘ngach, oshqozon kasalliklarida). Bunday hollarda sun’iy ovqatlantirish tayinlanadi. Sun’iy ovqatlantirish oshqozonga (og‘iz yoki burun- dan) kiritilgan zond orqali amalga oshiriladi (28-rasm). Ovqat hazm qilish yo‘lida hazm bo‘lish va so‘rilish jarayonlari buzilgan (vabo, dizenteriyaning og‘ir turlari va b.) da ishtaha umuman bo‘lmaganda (anoreksiya), to‘xtovsiz qusganda, bemor ovqatni rad etganda u ðarenteral ovqatlantiriladi. Bu maqsadda maxsus ðreðaratlar chiqarilgan. Bunday oziqlantiruvchi ðreðarat- larni kiritishdan oldin ular 37–38 ° C suvli hammomda ilitiladi. Ko‘ðgina yuqumli kasalliklarda isitma asosiy belgilardan sanaladi. Isitma ko‘ðincha et uvishishi bilan kechadi. Bu vaqtda bemorga tinch holat yaratilib, yotoq rejimi belgilanadi, issiq suv beriladi va isitgich qo‘yiladi. Ko‘ð miqdorda suyuqlik ichish (ko‘ð marta) tayinlanadi. Bunda vitaminlarga boy ichimliklar (meva sharbatlari,
123 Umumiy qism na’matak damlamasi), mineral suv ichiladi. Badan artiladi va yuvib turiladi, chunki ko‘ð miqdorda terlash terining ajratish funk- siyasini ðasaytiradi. Puls, arterial bosim va nafas olishlar soni kuzatib boriladi. Isitmasi baland bemorni yakka qoldirib bo‘lmaydi, chunki nerv sistemasining o‘ta qo‘zg‘alishi (intoksikatsiya natija- sida) tufayli ular o‘rinlaridan turib, xonadan chiqib ketishlari yoki derazadan o‘zlarini tashlashlari mumkin. Bemorlar alahsiraganda ularni tinchlantirish uchun dori ðreðaratlari (magniy sulfat, aminazin, bromid va b.) buyuriladi. Yuqumli kasalliklar bilan og‘rigan bemorlarni ðarvarish qiladi- gan tibbiy hamshira bemordagi vrachni zudlik bilan chaqirishni talab qiladigan belgilarni bilishi kerak. Bular quyidagilardir: to‘sat- dan bemorning holsizlanishi, ko‘karish, talvasaga tushish, bo‘g‘i- lish, qorinda to‘satdan og‘riq ðaydo bo‘lishi, siydik tutilishi, kuchli alahsirash, ðuls yomonlashishi, hushdan ketish. Nazorat savollari 1. Yuqumli kasalliklarda ðarvarishning o‘ziga xos xususiyatlari nimada? 2. Yotoq yaralar nima? 3. Choyshab va ich kiyimni almashtirish texnikasini gapirib bering.
28-rasm. Zond orqali sun'iy ovqatlantirish. 124 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya 4. Òeri qanday ðarvarish qilinadi? 5. Ko‘z, soch va og‘iz bo‘shlig‘i qanday ðarvarish qilinadi? 6. Qayt qilganda qanday yordam ko‘rsatiladi? 7. Og‘ir bemorlarni ovqatlantirish haqida gaðirib bering.
1. 5-ðarhezni jigar kasalliklari (masalan, virusli geðatit) da tayinlash mumkinmi? A) ha; B) yo‘q. 2. Bemorlar yotoq rejimini buzib ko‘ð yurishlari natijasida giðostatik ðnevmoniya rivojlanishi mumkinmi? A) ha; B) yo‘q. 3. Ko‘ð miqdorda ich ketganda tozalovchi huqna qilish mum- kinmi? A) ha; B) yo‘q. 4. Kilokaloriya qanday kattalik? 1 kkal __________ zarur bo‘lgan issiqlik miqdoridir. A) 10 l suvni 1°C gacha qizdirish uchun; B) 1 l suvni 1°C gacha qizdirish uchun; C) 1 l suvni 60°C gacha qizdirish uchun; D) 1 l suvni 10°C gacha qizdirish uchun; E) 1 l suvni 1°C gacha qizdirish uchun.
5. Sog‘lom odam bir sutkada o‘rtacha necha kkal ga yaqin issiqlik oladi?
A) 5000 kkal; B) 10000 kkal; C) 3000 kkal; D) 1000 kkal; E) 300 kkal. 6. Jigar kasalliklarida qanday ðarhez tayinlanadi? A) 15-ðarhez; B) 5-ðarhez; C) 2-ðarhez; D) 13-ðarhez; E) 4-ðarhez. 7. 15-ðarhezning energetik ahamiyati necha kkal ga teng? A) 3700–4000 kkal; B) 1600–1800 kkal; C) 2500–2600 kkal; D) 1600–1800 kkal; E) 3000–3100 kkal. 8. Parenteral ovqatlantirish deganda nimani tushunasiz? A) kam-kam, lekin tez-tezda ovqatlanish; B) ðarhezga rioya qilib ovqatlanish; C) ðarhez tayinlanmaydigan holatlar; D) vena ichiga oziqlantiruvchi suyuqliklar yuborish; E) barcha javob to‘g‘ri. 125 Umumiy qism 9. Og‘ir yotgan bemorlar terisini ðarvarish qilish, choyshabini almashtirib turish va ularning o‘rin holatini o‘zgartirib turishdan maqsad nima? A) yotoq yaralar va miokard infarktining oldini olish; B) yotoq yaralar va giðostatik ðnevmoniyaning oldini olish; C) nafas olish va yurak urishini yaxshilash; D) A va C; E) to‘g‘ri javob yo‘q. 10. Og‘iz bo‘shlig‘ining yaxshi ðarvarish qilinmasligi natijasida kasallik tug‘diruvchi mikroblar quloq oldi bezlariga kirgan va bu bezlarning yallig‘lanishiga sabab bo‘lgan. Bu bezlarning yallig‘lanishi nima deb ataladi? A) geðatit; B) otit; C) ðarotit; D) gaymorit; E) laringit. 11. Giðostatik ðnevmoniya asosan qaysi vaqtlarda uchrashi mumkin?
A) yotoq rejimini buzib ko‘ð yurganda; B) o‘ðkani sovuqdan shamollatganda; C) uzoq vaqt yotib qolgan og‘ir bemorlarda; D) ðarhezga rioya qilmaganda; E) A va D. 12. Meteorizmda nimadan foydalanish mumkin va ichakka qancha chuqurlikda kiritiladi? 1. Duodenal zond a) 20–30 sm 2. Gaz chiqaruvchi naycha b) 5–6 sm 3. Kateter d) 85–95 sm. A) 1d; B) 2b; C) 2d; D) 2a; E) 3b. 13. Siydik tutilganda qanday yordam ko‘rsatish mumkin? A) qorin ðastiga muzli xaltacha qo‘yish, suyuqliklar ko‘ð ichirish; B) iliq vanna, qorin ðastiga issiqlik qo‘yish, kateterlash; C) qorin ðastiga muzli xaltacha qo‘yish, siydik haydovchi dorilar berish;
D) siydik haydovchi dorilar qabul qilish, ko‘ð suyuqlik ichirish; E) C va D. 14. 4-ðarhez __________ A) qorin tifi bilan og‘rigan bemorlarga tayinlanadi, tarkibi bo‘yicha turli xil bo‘lib, sabzavotlar, o‘tkir ovqatlar va zakuskalar miqdori cheklangan, energetik quvvati 2100–2200 kkal; B) maxsus ðarhezlar talab qilinmaydigan kasalliklarda tayin- lanadi, tarkibi sog‘lom odam ovqatlanishi normalariga mos keladi, energetik quvvati 3000–3100 kkal;
126 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya C) jigar kasalliklarida tayinlanadi, barcha ovqatlar suyuq yoki yarim suyuq holatda qaynatilgan yoki bug‘latilgan holda tayyor- lanadi, energetik quvvati 1800 kkal; D) dizenteriyada, qorin tifining sog‘ayish davrida va isitmali bemorlarda tayinlanadi, achish jarayonlarini susaytiradi, energetik quvvati 2800–3100 kkal; E) o‘tkir va surunkali ichak kasalliklarida kuchli ich ketganda va boshqa zo‘raygan disðeðtik holatlarda tayinlanadi. Energetik quvvati 2000 kkal ga yaqin. 15. Yuqumli kasalliklar bilan kasallangan bemorlarni _____ doimiy ravishda kuzatib turish shart. A) ðarhez va rejimni tez-tez buzib qo‘yish yoki dorilarni o‘z vaqtida ichmasligi mumkinligi sababli; B) odatda o‘z vaqtida murojaat qilmay, ko‘ðincha kasallikning oxirgi bosqichlarida og‘ir ahvolda yotqizilganligi sababli; C) boshqa bo‘limlardan bu bemor oldiga boshqa kasalligi bo‘lgan bemorlar tashrif buyurmasligi uchun; D) boshqa bo‘limlarga borib o‘z kasalligini boshqalarga ham yuqtirib qo‘yishlari mumkinligi sababli; E) ko‘ðincha isitma va intoksikatsiya holatida bo‘lib, ahvoli to‘satdan og‘irlashishi mumkinligi tufayli. 1-masala Ò. ismli 54 yoshli bemor kasallikning 8-kuni yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yotqizildi. Bemorning shikoyatlari: holsizlik, ishta- haning yo‘qligi, tana haroratining doimiy balandligi, qorinning dam bo‘lishi va ko‘ð terlashdir. Bemorda «qorin tifi» tashxisi aniqlandi. Unga qat’iy yotoq rejimi va ðarhezga rioya qilish shartligi tayinlandi. Uzoq vaqt davomida davolanishi natijasida bemorda yotoq yaralar ðaydo bo‘la boshladi. 1. Yotoq yaralar deganda nimani tushunasiz? 2. Yotoq yaralar ðaydo bo‘lishining asosiy sabablari nimada? 3. Yotoq yaralarning oldini olish uchun hamshiralarning vazi- falari nimalardan iborat? 2-masala. R. ismli 39 yoshdagi bemor shifoxonaga yotqizildi. Bemor ishta- hasi yo‘qligi, ko‘ngli aynishi, o‘ng qovurg‘a ostida og‘riq, siydikning to‘q sariq rangdaligi va holsizlikdan shikoyat qiladi. Bemorni 127 Umumiy qism ko‘zdan kechirganda ko‘z skleralari va terida sariqlik aniqlandi, jigar kattalashgan. Bemorga «virusli geðatit» tashxisi qo‘yildi. Unga yotoq rejimi va ðarhez tayinlandi. Bemorning rejim va ðarhezga rioya qilmasligi natijasida uning ahvoli og‘irlashdi. 1.Parhez yoki yotoq rejimi nima uchun tayinlanadi? 2.Rejim va ðarhezga rioya qilishda hamshiraning vazifalari nima- lardan iborat? 3-masala. Yuqumli kasalliklar shifoxonasida davolanayotgan X. ismli 48 yoshdagi bemorda kuchli intoksikatsiya natijasida o‘tkir ðsixoz holati kuzatila boshladi. Bemor notinch, yurib ketishga, hatto shifo- xonadan qochishga harakat qila boshladi. Bir necha bor u o‘zini derazadan tashlashga urindi. 1. Bunday holatlarda hamshiraning vazifalari nimalardan iborat? 2. Og‘ir yotgan bemorlarni ðarvarish qilishning qanday usullari mavjud? «Hamshiralik ish jarayoni» haqida tushuncha Keyingi yillarda «Hamshiralik ish jarayoni» va «hamshiralik tashxisi» degan tushunchalar ko‘ð uchramoqda. Hamshira bemorga uning jismoniy, aqliy, ijtimoiy va ma’naviy ehtiyojlarini inobatga olgan holda yondoshishi zarur. Hamshiralik ishi jarayoni ham- shiraning amaliy faoliyati bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, uning bemorni kuzatish va ðarvarish qilish vazifalarini to‘g‘ri bajarishdan iborat. Bemorlarga hamshira yordamini tashkil qilishda tashxis qo‘yish va bu tashxis asosida maqsadga yo‘naltirilgan ðarvarish hamshiralik ishi jarayonining mohiyatini belgilab beradi. Demak, hamshira tomonidan ko‘rsatilayotgan ðarvarish hamshira tashxisiga tayangan holda amalga oshirilishi zarur. «Hamshiralik ish jarayoni» hamshiraning o‘z kasbiy maqsadiga erishishi yo‘lida ma’lum ketma- ketlik bilan bajariladigan va ilmiy jihatdan asoslangan harakatlar majmuidir. Bunda hamshira bemor ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda, uning ahvolini yengillashtirish, unga tegishli bo‘lgan barcha muammo va qiyinchiliklarni yengishga yordam berish maqsadida aniq vazifalar bo‘yicha faoliyat ko‘rsatadi.
128 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya Hamshiralik ishi jarayoni haqida chuqurroq tushunchaga ega bo‘lish uchun uning bosqichlari bilan tanishib olish zarur. Ham- shiralik ishi jarayoni beshta bosqichdan iborat: 1-b o s q i ch – b e m o r n i t e k sh i r i sh. Bu bosqichda bemorning ahvoliga to‘g‘ri baho berish uchun uning salomatligi bo‘yicha subyektiv va obyektiv ma’lumotlar to‘ðlanadi. Buning uchun hamshira bemor bilan suhbatlashadi va tekshirish natijasida tegishli ma’lumotlarni yig‘adi. Subyektiv ma’lumotlar nisbiy xarakterga ega bo‘lib, u bemorning his-tuyg‘ulari asosida yuzaga keladi. Behush yotgan yosh bola yoki aqlan zaif bo‘lgan bemor salomatligi bo‘yicha ma’lumotlarni uning ota-onasi, qarindosh- urug‘lari, do‘stlari yoki tanish-bilishlaridan so‘rab olish ham mumkin. Bemorning salomatligiga tegishli obyektiv ma’lumotlarni hamshira kuzatish va tekshirishlar natijasida oladi. Obyektiv ma’lumotlar ðayðaslash, eshitib ko‘rish va tukillatish orqali tekshirishlar natijasida olinadi. Bundan tashqari, arterial bosimni o‘lchash, tomir urishi va nafas harakatlarini sanash kabilar va laboratoriya tekshirishlari natijasida ham ma’lumotlar yig‘iladi. Barcha to‘ðlangan ma’lumotlar hamshira tomonidan yuritilayotgan kasallik tarixiga qayd etib boriladi. Natijada hamshira kasallikni dinamikada kuzatib borish imkoniyatiga ega bo‘ladi va mulohazalar yuritadi. 2- b o s q i ch – b e m o r g a t a sh x i s q o‘ y i sh. Bu bosqichda hamshira tashxisi qo‘yiladi. Bunda ayni ðaytda mavjud bo‘lgan muammolar, ya’ni bemorda kasallikni yuzaga keltirgan sabablar o‘rganiladi. Potensial muammolar, ya’ni ayni damda mavjud bo‘lmasa-da, ma’lum vaqtdan keyin yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolar alohida e’tibor bilan o‘rganiladi, ularning oldini olish choralari ko‘riladi. Masalan, yuqumli kasalliklarga xos bo‘lgan uzoq davom etuvchi doimiy isitma va qat’iy yotoq rejimida bo‘lish kabilar bemorlarda yotoq yaralar yoki giðostatik ðnevmoniya vujudga kelishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bular ðotensial muammolar hisoblanadi. Bemorni tekshiruv natijasida hamshira ko‘ðlab muam- molarni aniqlaydi, lekin ular bemor salomatligiga ta’sir darajasi bo‘yicha birlamchi, oraliq va ikkilamchi muammolarga ajratilishi zarur. Bemor hayoti uchun xavfli bo‘lgan va shoshilinch yordam talab qiladigan muammolar birlamchi muammolar hisoblanadi. Bemor hayoti va salomatligi uchun jiddiy xavf tug‘dirmaydigan va
129 Umumiy qism shoshilinch yordam talab qilinmaydigan muammolar oraliq muam- molar deyiladi. Oraliq muammolar bo‘yicha hamshira yordami biroz kechiktirilishi ham mumkin. Ikkilamchi muammolar deganda, bemorda kasallik rivojlanish dinamikasiga deyarli ta’sir ko‘rsat- maydigan, ya’ni kasallik bilan bevosita aloqador bo‘lmagan muam- molar tushuniladi. Barcha muammolar aniqlab olinganidan keyin hamshira mulohaza yuritadi va ma’lum bir xulosaga keladi, ya’ni hamshira tashxisini aniqlaydi. Hamshira tashxisi – bu ayni vaqtda bemorda mavjud bo‘lgan muammolar va kutilishi mumkin bo‘lgan ðotensial muammolarning kelib chiqish sabablari va belgilari yig‘indisidir. Hamshira tashxisi uchta tarkibiy qismdan (PES) tuzilgan bo‘lib ular quyidagilardir: «P» (ðroblem) muammo, «E» (ethios) muammoni keltirib chiqargan sabab va «S» (sindrom) kasallik belgilari yig‘indisi. Hamshira tashxisi vrach tomonidan qo‘yilgan tashxisdan farq qiladi: – vrach tashxisi barcha obyektiv va subyektiv hamda laboratoriya tekshiruvlariga asoslangan tashxis bo‘lib, ma’lum kasallik turi to‘la aniqlanadi, hamshira tashxisida esa kasallikka nisbatan organizmda kuzatiladigan ayrim belgilar yoki holatlar aniqlanadi; – vrach tashxisi, odatda organizmdagi ðatofiziologik o‘zga- rishlarga bog‘liq ravishda qo‘yiladi, hamshira tashxisi esa bemorning o‘z salomatligi yuzasidagi mulohazalariga asoslanadi; – vrach tashxisi kasallik dinamikasida, ya’ni butun kasallikning rivojlanish jarayonida davolash mobaynida o‘zgarmay qolishi mum- kin, hamshira tashxisi esa har kuni va kuniga bir necha marta o‘zgarishi mumkin. Chunki bir kun davomida organizmning kasal- Download 1.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|