M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori

larning ðaydo bo‘lishi bilan bog‘liq.

Patogenezi va ðatologik anatomiyasi. Organizmga tushgan

shigellalarning bir qismi oshqozon va boshqa hazm shiralari hamda

ichak mikroflorasi ta’sirida nobud bo‘ladi. Barcha to‘siqlardan o‘tgan

bakteriyalar ichak shilliq qavatidagi musinning buzilishiga olib keladi

va ichakning eðitelial hujayralariga kiradi. Odatda dizenteriyada

bakteriyalar qonga tushmaydi. Grigoryev-Shig dizenteriyasidagina

qisqa muddatli bakteremiya kuzatiladi, lekin bu kasallik ðatogenezida

aytarli ahamiyatga ega emas. Endotoksin kuchli enterotroðizmga

sabab bo‘lib, yo‘g‘on ichak ðastki bo‘lagining shilliq qavati va

qisman oshqozon-ichak yo‘llarining boshqa bo‘limlarini zararlaydi.

Bunda ichakda suyuqlik yig‘iladi. Òoksin va mikroblar ta’sirida

yallig‘lanish jarayoni yuzaga keladi, og‘ir hollarda eroziyalar va yuza

joylashgan yaralar ðaydo bo‘ladi. Grigoryev-Shig ekzotoksini hamda

endotoksinning oqsil qismi kuchli neyrotoksik ta’sirga ega. Neyro-

toksinlar qonga so‘rilib, turli a’zolarni, birinchi navbatda markaziy

nerv sistemasini zararlaydi. Bu klinik ravishda intoksikatsiya sin-

dromi, moddalar almashinuvining buzilishi bilan namoyon bo‘ladi.

Sigmasimon va to‘g‘ri ichak mushaklarining titroqli va tortishib

qisqarishi natijasida og‘riqli soxta defekatsiya va tenezmlar (tarang-

lashish) kuzatiladi.

Dizenteriyada yo‘g‘on ichakning ðastki bo‘limida ðatologoana-

tomik o‘zgarishlar ko‘zga tashlanadi. Kasallikda 4 davrdagi o‘zgarish-

larni ko‘rish mumkin: 1) o‘tkir-kataral yallig‘lanish; 2) fibrinoz-

nekrotik yallig‘lanish; 3) yaralarning hosil bo‘lish davri; 4)

yaralarning tuzalish davri va  ularning chandiqlanishi. Fibrinoz-

nekrotik hamda yarali zararlanishlarni hozirgi vaqtda juda kam

uchratish mumkin. So‘nggi yillarda dizenteriyada kataral yallig‘-

lanish jarayoni, ya’ni kataral kolit uchrab turadi. Kataral yallig‘-

lanish shishlar va shilliq qavat qizarishi bilan xarakterlanadi, ayrim

hollarda mayda qon quyilishlar va eroziyalar kuzatiladi (29-rasm).

Surunkali dizenteriyada morfologik o‘zgarishlar ichak shilliq

qavatida atrofik o‘zgarishlar kuzatilishi bilan xarakterlanadi.

Klinikasi. Yashirin davri 1 kundan 7 kungacha (ko‘ðincha 2–3

kun) davom etadi. Kasallik odatda o‘tkir boshlanadi. Kasallikning

boshlanish davrida umumiy holsizlik, ishtahaning yo‘qolishi

140

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

kuzatiladi. So‘ngra tana ha-

rorati ko‘tariladi, qorinda

og‘riq ðaydo bo‘lib, ich

ketadi, og‘riq asosan qo-

rinning (chað tomonida)

ðastki qismida kuzatiladi.

Vaqt o‘tishi bilan yoki ka-

sallikning ertasiga tez-tez

ich ketib, unda shilliq va

qon ðaydo bo‘ladi. Yo‘-

g‘on ichak ðastki bo‘la-

gining sðazmi natijasida

defekatsiyaning soxta qistovlari ðaydo bo‘ladi, najas  kam ajrala

boshlaydi va o‘z xarakterini yo‘qotadi, asosan shilliq va qon ara-

lashmasi, ayrim hollarda yiringdan iborat bo‘ladi. Ich sutkasiga 20–

25 martagacha ketishi mumkin. Qorinni ðayðaslaganda chað tomonda

sigmasimon ichak sohasida kuchli og‘riq hamda sigmasimon ichak

sðazmi holatida ekanligi aniqlanadi. U qattiq tasmadek ðayðaslanadi.

Òil odatda oq karash bilan qoðlangan bo‘ladi. Harorat 38–40°Ñ gacha

ko‘tarilishi mumkin, lekin isitma uzoq davom etmaydi (2–3 kun

kuzatiladi). Bunday hollarda umumiy intoksikatsiya kam rivojlangan,

rektoromanoskoðiya orqali kataral yoki kataral-gemorragik ðrok-

tosigmoiditni aniqlash mumkin. Qon manzarasida xarakterli o‘z-

garishlar bo‘lmaydi.

Sog‘ayish boshlanishi bilan bemorning umumiy ahvoli yax-

shilanadi, ich ketishi kamayadi, unda qon va shilliq aralashmalar

aniqlanmaydi, najas normallashadi.

Klinik ko‘rinishlari bo‘yicha dizenteriyaning quyidagi shakllari

farq qilinadi:

1. O‘ t k i r   d i z e n t e r i ya: a) kolitik shakli (tiðik) – yengil,

o‘rtacha og‘ir, og‘ir; b) gastroenterokolitik (atiðik) – yengil,

o‘rtacha og‘ir, og‘ir; d) subklinik shakli.

2. S u r u n k a l i  d i z e n t e r i ya: a) residivli; b) uzluksiz

(yoki uzoqqa cho‘ziladigan)

3. D i z e n t e r i ya d a n  k e y i n g i  i ch a k   d i s f u n k s i ya-

l a r i.

O‘tkir dizenteriya. O‘tkir dizenteriya 70–80% bemorlarda yengil

o‘tadi. Bemor o‘zini o‘rtacha his etadi, tana harorati normal yoki

29-rasm. Dizenteriyada ichak shilliq

qavatining chandiqlanishi.

141

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

birinchi 1–2 kunda subfebril darajagacha ko‘tariladi, qorinda kuchsiz

og‘riq bo‘ladi, tenezmlar va soxta qistovlar bo‘lmaydi. Ich sutkasiga

3–5 martagacha (eng ko‘ð 8–10 martagacha) ketadi. Najas o‘z

xarakterini saqlab qoladi, qon va shilliq hamma vaqt aniqlanmaydi,

ayrim bemorlarda najasni mikroskoðik tekshirgandagina aniqlash

mumkin. Sigmasimon ichak sðazmi ko‘ð kuzatiladi, lekin ichaklar

devori tortishib og‘rimaydi. Rektoromanoskoðiyada kataral o‘zga-

rishlar aniqlanadi. Dizenteriyaning yengil turi bilan og‘rigan bemor

o‘zini yaxshi his etadi va tibbiy yordam uchun murojaat qilmaydi.

Dizenteriyaning o‘rtacha og‘ir shaklida (20–25% bemorlarda

uchraydi) bemor ahvoli yomonlashadi, qorinda og‘riq ðaydo

bo‘ladi, bosh og‘rig‘i, haroratning 38–39°C gacha ko‘tarilishi

kuzatiladi, uyqu buziladi (uyqusizlik) va ishtaha ðasayadi. Ko‘ðchilik

bemorlarda 2–5 soat ichida ich ketishi 10 martagacha va undan ortiq

tezlashadi, oldiniga najas o‘z xarakterida bo‘lib, keyinchalik kam

ajraladi va qon hamda shilliq aralash bo‘ladi. Ich ketishi qorinning

tortishib og‘rishi bilan davom etadi. Ko‘ðincha tenezm va soxta

qistovlar kuzatiladi. Umumiy intoksikatsiya belgilari kuchayadi,

bemor eti uvushadi. Obyektiv tekshirganda isitma, tomir urishining

tezlashgani, arterial bosimning ðasaygani ma’lum bo‘ladi. Òil

quruq, kul rang karash bilan qoðlangan bo‘lib, yo‘g‘on ichakda

(ayniqsa sigmasimon ichak sohasida) sðazm va og‘riq seziladi.

Rektoromanoskoðiyada kasallikning dastlabki kunlaridayoq yo‘-

g‘on ichakning ðastki qismida kataral, kataral-eroziv o‘zgarishlar,

to‘g‘ri va sigmasimon ichak shilliq qavatlarida esa kataral-gemorragik

o‘zgarishlar aniqlanadi.

O‘tkir dizenteriyaning og‘ir shakli kasallangan kishilarning 3–

5% ida uchraydi. Kasallik kuchli umumiy intoksikatsiya, yuqori

harorat (39–40°C va undan yuqori) yoki juda og‘ir holatlarda,

aksincha, haroratning ðasayib ketishi bilan kechadi. Bemor qattiq

holdan toyadi. Ishtahasi yo‘qoladi. U karaxt holatda bo‘lib, kayfiyati

tushib ketadi. Òeri qoðlamlari oqarib, tomir urishi tezlashadi,

arterial bosim esa keskin ðasaygan bo‘ladi. Ayrim bemorlarda infek-

sion-toksik shok (arterial bosimning ðrogressiv ðasayishi, terining

kuchli oqarishi, tomir urishining tezlashishi, uning zo‘rg‘a aniq-

lanishi, terining marmar tusga kirishi, haroratning normadan ham

ðastga tushishi, diurezning keskin kamayishi) manzarasi kuzatiladi.

Og‘ir hollarda ich sutkasiga 30–40 martagacha ketishi mumkin, u

142

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

kuchli tenezmlar bilan kechadi. Najas shilliq va qon aralash bo‘lib,

yo‘g‘on ichak ðastki bo‘limlarining shilliq qavati kuchli o‘zgaradi

(eroziya, yaralar, qon quyilishlar), shuning uchun kasallikning bu

shaklida rektoromanoskoðiya mumkin emas.

Kasallikning gastroenterokolitik shakli asosan Zonne shigellalari

qo‘zg‘atadigan dizenteriyada ko‘ðroq uchraydi. Bu yuqori harorat

(38–39

0

 S gacha), umumiy intoksikatsiya belgilari, qorinning

yuqori qismida og‘riq, ko‘ngil aynishi, qayta-qayta qusish, keyin-

chalik shilliq va qon aralash ich ketishi bilan xarakterlanadi. Bemor

tekshirib ko‘rilganda tomir urishining tezlashgani, arterial bosim-

ning ðasaygani, tilning karash bilan qoðlangani, qorinda kuchli

quldirash aniqlanadi. Patologik jarayonga yo‘g‘on ichak qo‘shilganda

uning barcha bo‘limlari zararlanadi (ðayðaslaganda sðazm va og‘riq

seziladi).

O‘tkir dizenteriyaning subklinik shakllari intoksikatsiya belgilari

va kuchli ichakka tegishli o‘zgarishlar bo‘lmasligi bilan xarak-

terlanadi. Odatda bu shakllari eðidemiologik ko‘rsatmaga binoan

bakteriologik tekshirishlarda aniqlanadi. Bunday kishilarga ko‘ðincha

«sog‘lom» bakteriya tashuvchilar deb qaraladi. Lekin ðuxta tekshi-

rilganda (rektoromanoskoðiya va immunologik tekshirishlar bilan)

bunday kishilarda dizenteriya jarayonining belgilarini aniqlash

mumkin. Hech qanday dizenteriya belgilari bo‘lmagan holda shigel-

lalarning bir martalik toðilishi tranzitor bakteriya ajratish deb

tushuniladi.

Surunkali dizenteriya residivlari uzluksiz (uzoqqa cho‘ziladigan)

shakllarda kechishi mumkin. Kasallikning qayta zo‘rayishi odatda

shifoxonadan chiqqandan 2–3 oy o‘tgach kuzatiladi, ba’zan

kechroq, ya’ni o‘tkir dizenteriyadan keyin 6 oygacha ham kuza-

tilishi mumkin.

Residivlar ðaydo bo‘lishi va kasallikning surunkali shakllarga

o‘tishiga dizenteriya jarayonining qoldiq klinik belgilari bo‘la turib,

shifoxonadan bemorni erta chiqarish hamda qo‘shimcha kasalliklar

– surunkali xolesistit, xolangit, surunkali gastrit, gijjali va ðrotozoy

invaziyalarning bo‘lishi, shifoxonadan chiqqandan so‘ng ðarhezni

qo‘ðol ravishda buzish sabab bo‘ladi. Surunkali dizenteriyaning

residivli shaklida qayta zo‘rayish davrlari to‘liq klinik tuzalish

davrlari bilan almashib turadi. Òo‘la klinik tuzalish bir necha

haftadan 2–3 oygacha davom etishi mumkin. Surunkali dizen-

143

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

teriyaning uzluksiz shaklida dastlabki boshlangan kasallik to‘liq o‘tib

ketmay, klinik ko‘rinishlarning tezligigina kamayadi.

Surunkali dizenteriyaning residivli shakli uzluksiz shakliga ko‘ra

ko‘ð uchraydi. Kasallik residivi o‘tkir dizenteriya belgilari bilan

o‘tadi, lekin intoksikatsiya hamda ichakka tegishli belgilari tezligi

odatda bemorning shifoxonaga birinchi marta tushgan ðaytidagiga

nisbatan kuchsiz bo‘ladi. Bemor o‘zini yaxshi his etadi, ishtahasi

yaxshi bo‘ladi, tana harorati normal holatda qoladi, ba’zi

hollardagina subfebril ko‘rsatkichlargacha ko‘tarilishi mumkin. Ich

ko‘ð ketmay (odatda sutkasiga 3–5 martagacha), tenezmlar va soxta

qistovlar bo‘lmaydi, ba’zi hollarda najasda qon bo‘lishi mumkin.

Surunkali dizenteriyaning klinik belgilari turlichadir. Ular

kasallikning davom etish muddati va klinik shakllariga bog‘liq.

Ulardan eng xarakterli bo‘lganlari: chala najas, ayrim hollarda uning

shilliq aralash bo‘lishi. Uzoq davom etganda oshqozon va ichakning

zararlanganini bildiruvchi belgilar – eðigastral sohada og‘irlik,

kekirish, qorin dam bo‘lishi, quldirash va kindik sohasida yoqimsiz

sezgi va mehnat qobiliyatining ðasayishi kuzatiladi. Bemorni obyek-

tiv tekshirganda sigmasimon ichakning og‘rishi va qattiqlashgani,

ðayðaslaganda esa quldirash, jigarning biroz kattalashgani va unda

og‘riq seziladi. Òil kul rang karash bilan qoðlangan bo‘ladi. Labo-

ratoriya tekshiruvlarida oshqozon sekretor (kislotalilik ðasayadi) va

jigar funksiyasining buzilganligi aniqlanadi. Arterial bosim ðasayib,

eritrositlar va gemoglobin miqdorining nisbiy oshishi va leyko-

sitlarning kamayishi kuzatiladi. Nerv sistemasida har xil funksional

o‘zgarishlar uchraydi (ta’sirlanuvchanlik, emotsional beriluvchan-

lik, qo‘l barmoqlarining qaltirashi, akrosianoz, tomir urishining

biroz tezlashishi va hokazolar).

Dizenteriyadan keyingi ichak disfunksiyalari. Surunkali dizen-

teriya bilan og‘rigan bemorlarda (ayniqsa uzluksiz shaklida) ichak

disfunksiyalari uzoq vaqtlargacha (ko‘ð yillar davomida) saqlanishi

mumkin. Ularda dizenteriya qo‘zg‘atuvchilari bo‘lmaydi va dizen-

teriyaga qarshi etiotroð davolashning foydasi yo‘q. Bu disfunk-

siyalarga (dizenteriyadan keyin yuzaga kelgan bo‘lsa-da) dizenteriya

kasalligi sifatida qarash mumkin emas. Ular ichakning atrofik

o‘zgarishlari natijasidir. Ayrim hollarda ular ichak sðazmi bilan

kechadi. B e l g i l a r i: eðigastral va kindik sohasida doimiy og‘irlik va

og‘riq sezgilari, qorinning dam bo‘lishi, ich ketishi bilan qabziyat-

144

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

ning almashib turishi (najasda ðatologik aralashmalar bo‘lmaydi).

Rektoromanoskoðiyada ichak shilliq qavatining yallig‘lanish jara-

yonlarisiz, faqatgina atrofiyasi aniqlanadi. Oshqozon shirasi tek-

shirilganda kislotalilikning ðasayganligi, hatto umuman yo‘qol-

ganligi ma’lum bo‘ladi. Bu kishilar shigellalar reinfeksiyasiga juda

sezgir, shuning uchun ularni teraðevtik bo‘limlarda davolash zarur.

Bunday holat birlamchi dizenteriya kasalligidan 2 yil keyin rivoj-

lanishi mumkin. 2 yilgacha kasallikka surunkali dizenteriyaning

uzluksiz shakli sifatida qaraladi.

Òashxisi. Òiðik holatlarda dizenteriyaga tashxis qo‘yish qiyinchilik

tug‘dirmaydi. Bunda eðidemiologik vaziyat va kasallik klinikasini

hisobga olish muhimdir. Kasallikning o‘tkir boshlanishi, harorat-

ning ko‘tarilishi, qon va shilliq aralash ich ketishi, defekatsiyaga

soxta qistovlar va tenezmlar kasallikning tiðik belgilaridir. Bu

kasallikni aniqlashda tekshirishning instrumental va laboratoriya

usullari ham muhim rol o‘ynaydi.

Ko‘ð bemorlarda bu kasallikda qonning umumiy tahlilida biror xil

o‘zgarishlar aniqlanmaydi, lekin kuchli intoksikatsiya bilan kecha-

digan dizenteriyada leykositoz yoki, aksincha leykoðeniya, ECHÒ

ning oshishi kuzatiladi. Siydik tekshirilganda og‘ir hollarda toksik

albuminuriya va silindruriya kuzatilishi mumkin.

Dizenteriyada oddiy va sodda tashxis qo‘yish usullaridan biri – bu

koðrologik (najas) tekshirishdir. Bunda shilliq, leykositlar, eritro-

sitlar va o‘zgargan eðitelial hujayralar toðilishi mumkin. Najasni

bakteriologik tekshirganda ijobiy natijalar 10% dan 85% gacha

namoyon bo‘ladi.

Òekshirish uchun material olishda quyidagi qoidalarga rioya qilish

zarur:

1) najasni etiotroð davolash tayinlangunga qadar ekilishi hamda

tekshirish uchun shilliq aralash qilib birinchi ðorsiyadan emas,

balki keyingi ðorsiyalardan olish zarur;

2) tekshirish uchun ðarallel holda rektal naychalar yordamida

to‘g‘ri ichakdan ham material olish kerak;

3) olingan materialni darhol oziq muhitlarga ekish va termostatga

qo‘yish lozim, buning imkoni bo‘lmaganda – konservantda saqlash

yoki nativ holatda muzlatgichga qo‘yish zarur.

Yakuniy natija tekshirishning 3–5-kunlari olinadi.

Qusuq va oshqozon yuvilgan suv bakteriologik tekshirish chek-

langan holda ishlatiladi. Qon deyarli bakteriologik tekshirilmaydi,

145

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

chunki Fleksner va Zonne dizenteriyalari uchun bakteremiya xos

emas.

Serologik tekshirish usullariga  agglutinatsiya (AR) hamda bilvosita

gemagglutinatsiya reaksiyasi (BGAR) kiradi. Bunda bemor zardobi

ularda shigellalarga nisbatan sðetsifik antitelolar aniqlash uchun

tekshiriladi. Fleksner dizenteriyasida tashxis titri 1:200–1:400

(1:200–1:400 nisbatlarda suyultirilgan qon zardobida reaksiya ijobiy

degani), boshqa turdagi mikroblar qo‘zg‘atadigan dizenteriyada esa

– 1:50 va 1:100 nisbatga teng. AR orqali unchalik bilinmaydigan yoki

belgilarsiz kechadigan dizenteriyalarni 75% bemorlarda aniqlash

mumkin. BGARda minimal tashxis titri 1:160 ga teng.

Yo‘g‘on ichak shilliq qavatining ðatologik o‘zgarishlarini rektoro-

manoskoðiya yordamida aniqlash mumkin. Dizenteriyada  shilliq

qavat zararlanishining quyidagi shakllari farqlanadi: kataral ðrokto-

sigmoidit, kataral-gemorragik ðroktosigmoidit, eroziv ðrokto-

sigmoidit va yarali ðroktosigmoidit.

Eksðress usulida tashxis qo‘yilganda luminessent mikroskoðiya-

dan foydalaniladi. U tezlik bilan (2–5 soat ichida) bajarilishi tufayli

signal xarakterga ega. Bu usul dizenteriyaning, ayniqsa unchalik

bilinmaydigan va atiðik shakllarini aniqlashda katta amaliy ahamiyatga

ega, hamda bakteriologik usulga qaraganda 2 baravar sezgirroq

hisoblanadi.

Òashxis qo‘yishning allergik usuli (Suverkalov sinamasi). Bilak

bukilmasi yuzasidagi teri orasiga 0,1 ml allergen – dizenterin

kiritiladi. Nazorat uchun teri orasiga shu miqdorda fiziologik eritma

ham yuboriladi. Sinama natijasi 24 soatdan so‘ng baholanadi. Agar

1x1 sm kattalikda infiltrat va giðeremiya kuzatilsa, sinama sust ijobiy,

2x2 sm kattalikda – ijobiy, 4x4 sm da esa – o‘ta ijobiy hisoblanadi.

Reaksiya salmonelloz, esherixiozlar va boshqa dizenteriya etiolo-

giyasiga ega bo‘lmagan o‘tkir ichak infeksiyalari hamda sog‘lom

kishilarda ham ijobiy bo‘lishi mumkin. Shuning uchun Suverkalov

sinamasi tashxis qo‘yishning qo‘shimcha usuli sifatida ishlatilishi

mumkin.

Yuqorida sanab o‘tilganlardan bakteriologik usul asosiy usul

hisoblanadi.

Davolash. Davolashning asosiy qoidalarini barvaqt boshlash,

individual yondashish va komðleks davolashdir. Kasallikning o‘rta

og‘ir va og‘ir shakllari hamda qo‘shimcha kasalliklari bo‘lgan

10 – Yuqumli kasalliklar

146

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

bemorlar shifoxonaga yotqiziladi. Ularga 4-ðarhez tayinlanadi.

Ichakning oson shikastlanishi mumkinligini hisobga olgan holda

bemor dag‘al va o‘tkir ovqatlar iste’mol qilishdan o‘zini tiyishi

kerak. O‘tkir klinik belgilar yo‘qolgandan 2–3 hafta keyingina

umumiy ovqatga o‘tish mumkin.

Etiotroð ðreðaratlar kasallikning o‘rta og‘ir va og‘ir shakllarida

tayinlanadi. Bu borada nitrofuran qatoridagi ðreðaratlar yaxshi

samara beradi. Furazolidon 0,1 g dan kuniga 4 mahal ovqatdan keyin

5–7 kun va furadonin 0,1 g dan kuniga 4 mahal 5–6 kun davomida

beriladi. Bu ðreðaratlardan tashqari keng doirada ta’sir qiluvchi

antibiotiklar ham foyda beradi. Shuningdek kanamitsin (kuniga 60

mg/kg dan 5–7 kun davomida), ðolimiksin M sulfat (kuniga 100

mg/kg dan 5–7 kun davomida) tayinlanadi.

Dizenteriyaning og‘ir, ayrim hollarda o‘rtacha og‘ir shakllarini

davolashda ishlatiladigan ðatogenetik dorilardan bir guruhi dezin-

toksikatsiya ðreðaratlari qo‘llaniladi. Bunda turli eritmalar ishlatiladi

(natriy xloridning izotonik eritmasi, Ringer-Lokk eritmasi, disol,

trisol, asesol, kvartasol). Preðaratlar venaga tomchilab 1–2 l

hajmgacha yuboriladi. Bular bilan bir qatorda kasallik og‘ir kech-

ganda kolloid eritmalar – reoðoliglyukin, ðoliglyukin kuniga 400–

800 ml yuboriladi. Zarurat tug‘ilganda kortikosteroidlar qisqa kurs

bilan tayinlanadi.

Bir vaqtda vitaminlar tavsiya etiladi, chunki dizenteriyada

giðovitaminoz holati kuzatiladi.

Ichak disbakteriozini davolash maqsadida kolibakterin, bifidum-

bakterin yoki laktobakterin ishlatiladi. Ular antibiotiklar bilan

davolagandan 24–48 soat o‘tgach qo‘llanadi. Davo kursi 2–4 hafta.

Bu ðreðaratlar kasallik residivi, bakteriya tashuvchanlik rivojlanishi

hamda dizenteriyaning o‘tkir davrdan uzluksiz surunkali shakllariga

o‘tishining oldini oladi.

Qo‘shimcha kasalliklar qo‘shilganda, bu kasalliklarni davolash

shart, ayniqsa gijja invaziyalari aniqlanganda degelmintizatsiya

o‘tkazish zarur.

Oshqozon-ichak yo‘llarining izdan chiqqan funksiyasini korrek-

siya va komðensatsiya qilish maqsadida ðankreatin, ðanzinorm, festal

va boshqalar buyuriladi. Qorindagi og‘riqlarni kamaytirish uchun

qoringa isitgich (grelka) qo‘yish yoki ðaðaverin, baralgin, no-

shða, atroðin va boshqalar tayinlanadi. Dizenteriya bilan og‘rigan

147

MAXSUS QISM. I. Ichak infeksiyalari

bemorlarni to‘g‘ri ðarvarish qilish katta ahamiyatga ega. Palatada

tozalikka rioya qilish muhimdir.

Bakteriologik tasdiqlanmagan o‘tkir dizenteriya bilan og‘rigan

bemor shifoxonadan tana harorati va najas normallashganidan

kamida 3 kun keyin chiqariladi.

Bakteriologik tasdiqlanmagan o‘tkir dizenteriya bilan og‘rigan

bemor ham shu tartibda va albatta etiotroð davolash tugaganidan

kamida 2 kundan so‘ng ijobiy bo‘lmagan najas tahlili asosida

chiqariladi.

Oziq-ovqat mahsulotlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan obyekt

ishchilari bakteriologik tasdiqlanmagan o‘tkir dizenteriya bilan

og‘riganlaridan keyin ularni shifoxonadan chiqarishda sanab o‘tilgan

shartlariga rioya qilinadi. Agar bu kishilarda tashxis bakteriologik

tasdiqlangan bo‘lsa, ularni shifoxonadan chiqarishdan oldin 1–2

kunlik oraliq bilan najasni ikki marta bakteriologik tekshiruvdan

o‘tkazish zarur.

Surunkali dizenteriyada kasallik zo‘rayishi to‘xtaganda, toksikoz

belgilari yo‘qolganda, 10 kun davomida najas normallashganda va

etiotroð davolash tugagandan 2 kun keyin 1–2 kunlik oraliq bilan

2 marta olingan najasni ekish natijalari ijobiy bo‘lmagandagina

bemor shifoxonadan chiqariladi.

Profilaktikasi va o‘choqda o‘tkaziladigan tadbirlar. Sanitar-

gigiyenik talablarning hamma joyda va har doim bajarilishi dizenteriya

ðrofilaktikasining muhim omili hisoblanadi. Bunda shaxsiy gigiyena

qoidalariga rioya qilish ayniqsa muhimdir. Suv ta’minoti, kanali-

zatsiya, axlatlarni o‘z vaqtida yig‘ish va ularni zararsizlantirish

bo‘yicha sanitar nazorati o‘rnatiladi. Oziq-ovqat idoralari, sotuv

joylari va jamoa ovqatlanadigan joylarda qattiq sanitar nazorati

o‘tkazilishi shart. Yuvindi va axlat solinadigan qutilarni tashkil qilish

va o‘z vaqtida tozalash, ðashshalarni yo‘qotishda DDÒ (10%) va

yoðishqoq qog‘ozlardan foydalanish katta ahamiyatga ega. Oziq-

ovqat obyektlarida ishlaydigan va dizenteriya bilan kasallanganlarni

shifoxonaga o‘z vaqtida yotqizish ðrofilaktik choralardan biridir.

Mazkur obyektlarga ishga kiradigan kishilar bir martalik bakte-

riologik tekshiruvdan o‘tishlari shart. Profilaktika maqsadida bolalar

muassasalarida dizenteriya bakteriofagi qo‘llanadi.

Dizenteriya bilan kurashishda aholi o‘rtasida gigiyenik ko‘nik-

malarni tashviqot qilish katta rol o‘ynaydi.