M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori
Download 1.82 Mb. Pdf ko'rish
|
yuqumli kasalliklar epidemiologiya va parazitologiya
quyidagilardir: 1) exinokokk ðufaklarining yiringlashi va jigarda abssess rivojlanishi, uning qorin yoki ðlevra bo‘shlig‘i, oshqozon, ichak va bronxlarga yorilishi; 2) infeksiya tushmagan ðufakning yorilishi va komðleks allergik reaksiyalarning (shok holatiga qadar) ðaydo bo‘lishi va exinokokkozning tarqalishi; 3) ðufak bilan darvoza venasi yoki ðastki kovak venaning qisilishi va tegishli belgilar kuzatilishi hamda jigar ichkarisi va tashqarisida o‘t yo‘llari qisilishi natijasida obturatsion (mexanik) sariqlikning rivojlanishi. 451 MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar Exinokokkozda qonda ko‘ðincha eozinofiliya va ECHÒ ning oshishi qayd etiladi. Biokimyoviy tekshirishda jigar funksiyalarining buzilganligi aniqlanadi. Exinokokkozning ikkinchi ko‘rinishi o‘ðka exinokokkozidir. Klinik ko‘rinishlar davri ikki bosqichga bo‘linadi. Birinchi bosqich — yorilmagan exinokokk kistasi bosqichidir. Bu bosqichning asosiy belgilari ðufakning o‘sishi, o‘ðka to‘qimasi, bronxlar va tomirlar qisilishi hamda ðatologik jarayonga ðlevraning qo‘shilishi bilan bog‘liq. Bemor ko‘krak qafasidagi og‘riq, yo‘tal, avvalo quruq, so‘ngra esa shilimshiq yiring aralash balg‘am ajralishi, biroz qon tuðurish hamda nafas qisishidan shikoyat qiladi. Exinokokk ðufagi yiringlagan vaqtda o‘ðka abssessi rivojlanadi. Ikkinchi bosqich yorilgan kista bosqichi kasallik kechishining to‘satdan o‘zgarishi bilan xarak- terlanadi. Pufak bronxga yorilsa, kuchli yo‘tal, bo‘g‘ilish va ko‘karib ketish hollari kuzatiladi. Bunda ðufak massasi yo‘tal orqali, ayrim hollarda esa qon aralash ajraladi. Bu belgilar bir necha kun va hatto haftalar davom etadi, asðiratsion ðnevmoniya va og‘ir allergik reaksiyalar kuzatilishi mumkin. Exinokokk ðufagi ðlevra bo‘shlig‘i yoki ðerikardga yorilganda, odatda shok rivojlanadi va bu bemor o‘limi bilan tugaydi. O‘ðka exinokokkozida qonda jigar exinokokkozidagi kabi o‘zgarishlar kuzatiladi. Boshqa lokalizatsiyadagi exinokokkoz ( bosh, miya, buyrak, suyak, mushaklar va hokazo) kam uchraydi. Kasallik oqibati doimo juda jiddiy, o‘tib ketgan hollarda esa yomon yakun- lanishi mumkin. Exinokkoz tashxisi uchun immunologik testlar BGAR va exinokokk ðufaklari suyuqligidan olingan antigen bilan qo‘yiladigan lateks-agglutinatsiya reaksiyasi qo‘llanadi. Jigar exinokokkozida Kazoni teri-allergik reaksiyasi ancha ishonarli reaksiya hisoblanadi. Òashxisning instrumental usullaridan jigarni rentgenologik tek- shirish, uni skanirlash, angiografiya, exografiya qilish va boshqalar ham ahamiyatga ega. Kasallik jarrohlik yo‘li bilan davolanadi. Ammo keyingi vaqtlarda konservativ usulda davolash maqsadida amaliyotda vermaks va albendazol ðreðaratlari qo‘llanilmoqda. Odamda exinokokkoz ðrofilaktikasi ushbu kasallik gumoni bo‘lgan kishilar — chorva- dorlar, ovchilar, it boquvchilar va boshqalarni ko‘rikdan o‘tkazish orqali amalga oshiriladi. Ko‘riklar klinik tekshiruvlardan tashqari,
452 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya rentgenologik va laboratoriya usullarini o‘z ichiga olishi shart. Exinokokkozga gumon qilingan yoki mazkur kasallik tufayli oðerat- siya o‘tkazilgan kishilar 5—10 yilgacha disðanser kuzatuvida tura- dilar va har yili ular klinik hamda laboratoriya usullarida tekshirilib turiladi. Uy hayvonlari orasida exinokokklarni yo‘qotish va odamlarning kasallik bo‘yicha sanitar madaniyatini oshirish katta ahamiyatga ega. Nazorat savollari 1. Exinokokkoz nima va u odamga qanday yuqadi? 2. Jigar exinokokkozi haqida gaðirib bering. 3. Exinokokkozda ðeriferik qonda nima aniqlanadi? 4. Exinokokkozga gumon qilinganda qanday laboratoriya tek- shiruvlari o‘tkaziladi? 5. Exinokokkoz tashxisida qanday immunologik testlar qo‘l- lanadi?
Alveokokkoz (alveococcosis) Odamda invaziya qo‘zg‘atuvchisi — Alveococcus multilocularis ning lichinkalik davri hisoblanadi. Alveokokk o‘zining tashqi ko‘ri- nishi va tuzilishiga ko‘ra exinokkokni eslatadi, lekin ayrim farqlar bor. Bular boshchasida kam ilmoqlar mavjudligi, o‘simtalarsiz sharsimon bachadonga egaligi va boshqalardir. Exinokokkdan farqli o‘laroq, alveokokkning lichinkalik davri ko‘ð miqdordagi mayda ðufakchalardan tarkib toðgan bo‘lib, ular yagona qattiq tugunni hosil qiladi. Xuddi shunday tuzilishga ega bo‘lganligi uchun bu ðarazit alveolar, ya’ni ko‘ð kamerali degan nom olgan. Barcha mayda ðufakchalar quyuq to‘q-sariq massa bilan to‘lgan bo‘lib, skoleks- larga ega. Alveokokk tulki, ðeses (shimoliy qutb tulkisi), ba’zi hollarda bo‘ri va itlar ichagida yashaydi. Lichinkasi (ko‘ð kamerali alveokokk ðufagi) kemiruvchilardan ondatra, dala sichqoni va boshqalar, ba’zan odam organizmida rivojlanadi. Yirtqichlar kemiruvchilarni yeganda zararlanadi, kemiruchilar esa o‘z navbatida yirtqichlar najaslari bilan ajralib chiqadigan onkosferalarni yutganda zarar- lanadilar.
453 MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar Odam tulki, bo‘ri yoki it terisi bilan ishlaganda iflos qo‘llari orqali onkosferalarni yuqtirishi mumkin. Bundan tashqari, ochiq suv havzalaridagi ifloslangan suv, ifloslangan sabzavotlar va mevalarni iste’mol qilganda ham kasallik yuqishi mumkin. Invaziyaning rivojlanish mexanizmi exinokokkoz ðatogeneziga ko‘ð jihatdan o‘xshashdir. Odatda alveokokk lichinkasi odamning jigarida ðarazitlik qiladi. O‘sayotgan mayda ðufakchalar konglomerati atrofida ðroduktiv yallig‘lanish vujudga keladi, fibroz tugunlar hosil bo‘ladi va ular atrofidagi to‘qimalar nekrozga uchraydi. Lichinkalar o‘sishi natijasida qon va limfatik tomirlarda o‘zgarish kuzatiladi. Òurli a’zolar, ayniqsa bosh miya va o‘ðkaga metastazlar beradi. Oylab va hatto yillab jigar alveokokkozi belgilarsiz kechadi. Invaziyaning dastlabki belgilari ko‘ðincha eðigastriy va o‘ng qovurg‘a ostida og‘irlik va og‘riq bilan namoyon bo‘ladi. Bunda ðayðaslaganda kattalashgan va juda qattiq (toshsimon qattiqlikda) notekis yuzali jigar aniqlanadi. O‘tib ketgan hollarda sariqlik, assit va kaxeksiya rivojlanadi, angioxolitlar va jigar abssesslari kuzatiladi. Alveokokk metastazidagi klinik belgilar xavfli o‘smalar (rak)dagi metas- tazlardan deyarli farq qilmaydi. Alveokokkoz oqibati juda jiddiy. Alveokokkoz tashxisi exinokokkozdagi kabidir. Davolashda mebendazol (vermoks) qo‘llanadi. Asosiy davolash usuli — jarrohlik usuldir. Profilaktikasi yirtqichlar terisiga ishlov berish va it boquvchilarda shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilishdan iborat. Bundan tashqari yovvoyi holda o‘sadigan rezavor mevalarni yaxshilab yuvib iste’mol qilish ham asosiy ahamiyatga ega. Kasallik yuqtirish xavfi katta bo‘lgan ma’lum kontingentlar — ovchilar, yovvoyi rezavor meva- lar teradiganlar va boshqalar doimo tibbiy ko‘rikdan o‘tib turishlari shart.
Bemor va oðeratsiya qilingan kishilar umr bo‘yi disðanser ro‘yxatida turadilar, ular har 2 yilda laboratoriya tekshiruvidan o‘tkaziladi. Nazorat savollari 1. Alveokokkning exinokokkdan farqi nimada? 2. Odamga alveokokkoz qanday yuqadi? 454 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya 3. Alveokokkozning rivojlanish mexanizmi qanday? 4. Alveokokkozga laboratoriya usulida qanday tashxis qo‘yish mumkin?
Nematodozlar (nematodoses) Nematodozlar — yumaloq chuvalchanglar (Nematoda) sinfiga mansub gelmintlar qo‘zg‘atadigan invaziyalar guruhidir. Nema- todalar yumaloq, cho‘zilgan, kutikula bilan qoðlangan bo‘lib, 1 mm (strongilidlar)dan 20—25 sm (askaridalar)gacha bo‘ladi. Ular- ning bosh qismida og‘iz teshigi joylashgan. Nematodalarning hazm va nerv sistemalari trematodalar va sestodalarga nisbatan ancha mukammal tuzilgan. Nematodalar — ayrim jinsli hayvonlar hisob- lanadi. Urg‘ochilari erkaklariga qaraganda ancha yirik, tuxum qo‘yadi (ko‘ðincha lichinkalarga ega) yoki tirik tug‘adi (filyariyalar). Gelmintlarning jinsiy yetilgan shakllari odam ichagida ðarazitlik qiladi. Proðagativ bosqichlari tuðroqda yetiladi. Bundan invaziv tuxumlar ajratadigan (kontagioz gelmintoz) ostritsa va strongilidlar (ularning lichinkasi odam ichagidayoq tuxumdan chiqadi — autoin- vaziya) mustasnodir. Invaziyali lichinkalar trixinellyozda ham shakllanadi, ammo ularning keyingi rivojlanishi yangi xo‘jayin organizmidagina kuzatilishi mumkin. Ayrim nematodalarning (askaridalar, ankilostomalar) tuxumlardan chiqqan lichinkalari ichakdan qonga kiradi va murakkab migratsiya jarayonidan o‘tadi. Bu vaqtda invaziyaning dastlabki bosqichlaridayoq kuchli mahalliy va umumiy allergik reaksiyalar vujudga keladi va qator a’zolar zarar- lanadi. Katta nematodalarning ham migratsiyasi kuzatilishi mumkin, bu esa og‘ir asoratlarga olib keladi. Enterobioz (enterobiosis) Qo‘zg‘atuvchisi — Enterobius vermicularis — ostritsa, oq rang- dagi katta bo‘lmagan nematoda, uzunligi 9—12 mm (urg‘ochisi)dan 3—4 (erkagi)gacha. Parazitning bosh qismi kutikular kengaygan ko‘rinishga ega bo‘lib, u yoðishish (fiksatsiya) a’zosi bo‘lib xizmat qiladi. Òanasining dum qismi o‘tkir, shuning uchun «ostritsa»
455 MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar (o‘tkirlashgan) nomini olgan. Urg‘ochi tanasi orqali tuxumlarga to‘la bo‘lgan bachadon ko‘rinib (yorishib) turadi. Erkagining dum qismi bukilgan holda ko‘rinadi. Òuxumlari tiniq, qobig‘i nozik va silliq bo‘ladi. Enterobioz — ðeroral kontagioz gelmintozdir. Yagona invaziya manbai — odam hisoblanadi. Ostritsalar odam ingichka ichagining ðastki qismi va yo‘g‘on ichakda yashaydi. Urug‘langan urg‘ochilari ko‘ðincha tunda va uyqu vaqtida anal teshigidan o‘rmalab chiqadi va ðerianal teshik, oraliq va dumba terilariga 15 mingtagacha tuxum qo‘yadi. 4—5 soatdan keyin tuxumlardan lichinkalar yetiladi va ular invazion, ya’ni odam uchun yuqumli hisoblanadi. Ostritsalar o‘rmalab chiqqan joylar qichiydi, bu qichigan joylarni qashlaganda ostritsa tuxumlari tirnoqlar tagiga kirib qoladi. Ular kiyim, choy- shab, o‘yinchoqlar, idish-tavoqlarga o‘tadi. Og‘izga tushganda yutib yuboriladi. Ichakda tuxumlardan lichinkalar chiqadi va jinsiy yetiladi. Ostritsalarning odam organizmida yashash muddati 1—2 oy bo‘lib, ammo shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilinmaganda organizmning doimiy ravishda o‘zidan-o‘zi zararlanishi (autoinvaziya) tufayli ular ayrim bemorlarda bir necha oylar, hatto yillar davomida ðarazitlik qilib yashashi mumkin. Invaziyaga hamma kishilar moyil- dir, lekin bolalar ko‘ðroq kasallanadilar. Patogenezida ichak shilliq qavatlarining mexanik jarohatlanishi, ularda qon quyilish, nekroz va yallig‘lanish jarayonlari ahamiyatga ega. Gelmintlar ayollar jinsiy a’zolariga o‘rmalab kirish xususiyatiga ham ega. Bu vaqtda bu a’zolarda shilliq ðardalar zararlanadi va vulvit, vaginit va endometritlar rivojlanishi uchun sharoit yaratiladi. Organizm allergik holati ham kasallik ðatogenezida ma’lum aha- miyatga ega. Enterobiozda bemorning asosiy shikoyati ðerianal sohada qichi- shish va kuyishishdir. Intensiv bo‘lmagan invaziyada qichishish o‘rtacha bo‘lib, bemorni asosan tunda bezovta qiladi. Kuchli inva- ziyada qichishish chidab bo‘lmaydigan darajada bo‘ladi, bemorni kecha-yu kunduz bezovta qiladi, oraliq, sonlar, qorin va jinsiy a’zolarga tarqaladi. Qashlangan joylarda tirnalishlar ðaydo bo‘lib, yiringli o‘choqlar — ðiodermiyalar kuzatiladi. Uyqu buziladi, bemor ta’sirlanuvchan bo‘lib qoladi, ish faoliyati ðasayadi. Bolalar injiq va yig‘loqi bo‘lib qoladilar, bosh og‘riydi. Òana vazni kamayadi. Invaziyaning og‘ir hollarida ichak funksiyalari buziladi: qabziyat
456 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya kuzatiladi yoki ich ketadi, ayrim ðaytlarda shilimshiq va qon aralash ich ketadi, qorinda quldirash hamda og‘riq ðaydo bo‘ladi, meteo- rizm, ko‘ngil aynishi va ba’zan qusish holatlari kuzatiladi. Ko‘ðincha bemorning o‘zi yoki uning ota-onalari «mayda iðsi- mon qurtlar» ajralib chiqishiga e’tibor beradilar. Ajralgan gelmintlar tashxisning so‘zsiz tasdig‘idir. Laboratoriya usullaridan tuxumlarni toðish maqsadida ðerianal qirmani mikroskoðiya qilish muhim hisoblanadi. Qirma ertalab yoki kechqurun yuvinishgacha olingani ma’qul. Enterobioz tashxisida yoðishqoq lenta yoki 50% li glitseringa namlangan ðaxta tamðondan foydlanish ancha samaralidir. Òash- xisning ishonchliligini oshirish maqsadida uch marta 2—3 kunlik interval bilan ðerianal qirma olinishi va tekshirilishi zarur. Najasda ostritsa tuxumlari kam aniqlanadi, chunki urg‘ochilari odatda ichakda tuxum qo‘ymaydi. Enterobiozda degelmentizatsiya oson amalga oshiriladi. Eng ishonchli ðreðarat sifatida ðiðerazin qo‘llanadi. Vankvin ham katta samaraga ega. Uni bir marta (bir kurs) 5 mg miqdorda nonushtadan keyin beriladi. Kombantrin faoldir, u ovqatlanish vaqtida bir mahal kattalarga 1 kg tana vazniga 10 mg miqdorda, bolalarga — 6 oydan 2 yoshgacha — 125 mg, 2 yoshdan 6 yoshgacha — 250 mg, 6 yoshdan 12 yoshgacha — 500 mg sutkada bir mahal yoki 2 mahal beriladi. Mintezol ham ahamiyatga ega bo‘lib, 80% hollarda degelmin- tizatsiyani ta’minlaydi. U ovqatlangandan keyin 30 daqiqa o‘tgach bolalarga 1 kg tana vazniga sutkada 25 mg dan 2 kun, kattalarga — 1 kg tana vazniga 25—50 mg dan sutkasiga tayinlanadi. Piðerazin va uning tuzlari sutkada bolalarga 1 yoshgacha — 0,4 g, 2—3 yoshda — 0,6 g, 4—6 yoshda — 1 g, 7—9 yoshda — 1,5 g, 10— 14 yoshda — 2 g, 15 yoshdan keyin va kattalarga — 3 g dan beriladi. Sutkalik miqdor 2—3 mahal ovqatlanishdan 30 minut oldin beriladi. Davolash 5 kun davom etadi. Zarurat tug‘ilganda 7—10 kunlik intervaldan so‘ng davolash kursi takrorlanadi. Kuchli qichishishda anestezinli malham tayinlanadi. Piodermiya, vaginit va shunga o‘xshagan ikkilamchi infeksiyalar qo‘shilganda antibiotiklar qo‘llanadi. Davolashning natijasini nazorat qilish uchun 2 haftadan keyin haftalik oraliqlar bilan uch marta ðerianal qirma olinadi. Shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish, ya’ni, tirnoqlar kalta qilib olinishi, uyqudan keyin va hojatxonaga borgandan so‘ng hamda
457 MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar ovqatlanishdan oldin har safar qo‘llarni sovunlab yuvish, uxlash- dan oldin kalta ishton kiyish, har kuni ertalab choyshab va kiyim- larni dazmollash. Bolalar muassasalarida sanitar va dezinfeksiya rejimiga amal qilish. Hojatxonalar suv quyiladigan moslamalar ðedal (teðki) bilan ta’minlanishi, tozalash buyumlari maxsus belgilar bilan ajratilishi, idishlar quruq issiqlikda (qurituvchi) shkaflarda zararsizlantirilishi zarur. Bolalar bilan ishlaydigan barcha xizmatchi xodimlar (tarbiyachilar va b.)ning o‘z vazifalariga mas’u- liyat bilan vijdonan yondoshishlari alohida ahamiyatga ega. Nazorat savollari 1. Ostritsalarga ta’rif bering. 2. Enterobioz qanday yuqadi? 3. Enterobiozda qanday klinik belgilar kuzatiladi? 4. Enteribiozga tashxis qo‘yishda tekshirish materiali nima va u qanday olinadi? 5. Enteribiozda degelmintizatsiya qanday o‘tkaziladi? Askaridoz (ascaridosis) Qo‘zg‘atuvchisi — askarida (Ascaris lumbricoides) — ayrim jinsli yirik nematoda. Urg‘ochisining uzunligi 20—40 sm, erkaginiki — 15—25 sm. Òanasi uchida o‘tkirlashgan, qattiq kutikula bilan qoðlangan. Bosh qismida uchta yirik labi mavjud. Erkagining dum qismi odatda ilmoq shaklida bukilgan. Askaridalar tuxumi 0,05—0,07 mm, qattiq notekis (g‘adir-budur) qobiq bilan qoðlangan. Òuxumi urug‘langan va urug‘lanmagan bo‘lishi mumkin. Urug‘langan tuxumda tashqi qobiq sarg‘ish-och qizil rangda. Òuxum ichida yumaloq embrion hujayra joylashgan bo‘lib, u to‘q rangda bo‘ladi. Urug‘lanmagan tuxumlar yirikroq, butun bo‘shlig‘i sariqlik hujay- ralari bilan to‘lgan. Askaridoz — ðeroral geogelmintozdir. Oxirgi xo‘jayini va yagona invaziya manbai odam hisoblanadi. Askaridalar odamning ingichka ichagida ðarazitlik qiladi. Sutkada bitta urg‘ochi askarida 200 mingga yaqin tuxum qo‘yadi, ular odam najasi bilan atrof-muhitga tushadi.
458 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya Nam (namlik 8% dan kam bo‘lmagan), iliq (oðtimal harorat 24°C) tuðroqda yetarli miqdordagi kislorod ta’sirida tuxumlarda lichinka rivojlanadi. Òuðroqda tuxumlar bir necha yillar yashaydi. Invaziyali, ya’ni yetuk lichinkaga ega bo‘lgan tuxumlar tuðroqdan qo‘l, sab- zavot, meva va ular orqali esa og‘izga tushadi. Ovqatga tuxumlar ðashshalar orqali ham tushadi. Ingichka ichakda lichinkalar tuxum- dan chiqib, murakkab migratsiya yo‘lini o‘taydi. Lichinkalar ichak devorlariga kirib, undan venoz kaðillarlarga o‘tadi, so‘ngra darvoza venasi sistemasi tomirlariga kirib, u yerda invaziyaning 5—6-kuni birinchi marta tullaydi (qobig‘idan ozod bo‘ladi). Jigardan jigar venalari orqali lichinkalar ðastki kovak venaga kiradi, u yerdan yurakning o‘ng bo‘lmachasi hamda o‘ng qorinchasiga tushadi va kichik qon aylanish doirasiga o‘tadi. O‘ðka tomirlaridan ularni yorgandan so‘ng lichinkalar alveolalar va bronxiolalarga chiqib, u yerda invaziyaning 8—10-kuni ikkinchi marta tullaydi. So‘ngra ular og‘iz-tomoq tomonga ko‘tariladi, so‘lak bilan yutiladi va osh- qozonga, u yerdan esa ichakka tushadi. Ingichka ichakka tushgan vaqtda (invaziyaning 12—15-kuni) uchinchi, 25—30-kunlar esa — to‘rtinchi, oxirgi tullash kuzatiladi. Shunday qilib, migratsiya 14— 15 kun davom etadi. Ingichka ichakda lichinka jinsiy yetiladi. Askari- dalarning umumiy hayot sikli — invazion tuxum xo‘jayini orga- nizmiga tushgan vaqtdan boshlab to yetilgan urg‘ochi askaridalar birinchi tuxum qo‘yishgacha bo‘lgan vaqt — 10—12 haftani tashkil qiladi. Odam organizmida askaridalarning hayot sikli bir yilga yaqin davom etadi. Askaridozga moyillik umumiy, lekin bolalar ko‘ðroq kasallanadilar. Kasallik ko‘ðroq yilning issiq vaqtlarida kuzatiladi. Askaridozning ðatogenetik asosi intoksikatsiya va odam orga- nizmining lichinkalarda bo‘ladigan almashinuv mahsulotlari bilan sensibilizatsiyasi hisoblanadi. Patogenezda ichak devori, tomirlar, jigar hamda o‘ðkaning migratsiya qilayotgan lichinkalar bilan mexanik ta’sirlanishi katta ahamiyatga ega. Katta gelmintlar ham ichak devorini ðerforatsiyagacha zararlashi va odam organizmida migratsiya qilishi mumkin. Kuchli invaziya vaqtida vitamin va alimentar yetishmovchilik kuzatiladi. Askaridalar bilan invaziyalanish dizenteriya, qorin tifi, salmo- nellozlar, virusli geðatitlar va boshqa kasalliklarning kechishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni ularning og‘ir o‘tishiga sabab bo‘ladi. 459 MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar Askaridoz klinikasi ðolimorf o‘tadi. Invaziyaning birinchi hafta- larida kasallikning boshlanish belgilari: holsizlik, ta’sirlanuvchanlik, bosh og‘rig‘i, uyquning buzilishi va tana haroratining ko‘tarilishi kuzatiladi. Ko‘ðincha bo‘g‘imlarda, mushaklarda og‘riq, teri qichi- shishi va toshmalar toshishi qayd etiladi. Qonda kuchli eozinofiliya aniqlanadi. Askaridozning ichak bosqichida oshqozon-ichak yo‘llarida kuza- tiladigan belgilar o‘rtacha intensivlikda rivojlanadi. Bemorning ishtahasi ðasayib, tana vazni kamayadi. U ko‘ðincha qorindagi tortishib og‘riydigan kuchli og‘riqdan, ko‘ngil aynishi va qusishdan shikoyat qiladi. Ba’zan ich buziladi. Ko‘ðincha funksional sinamalar o‘zgargan holda jigar kattalashadi. Bolalar injiq bo‘lib qolishadi, o‘qishlari ðasayib ketadi, ularda ðsixomotor rivojlanish susayadi, intellekt ðasayadi. Kattalarda ham ish faoliyati ðasayishi kuzatiladi. Askaridozning o‘ðkaga tegishli bosqichida yo‘tal, ko‘ðincha quruq, ba’zida qiyin ajraladigan balg‘am, ko‘krakda og‘riq va nafas olishning qiyinlashishi qayd etiladi. Auskultatsiyada (eshitib ko‘r- ganda) katta miqdorda har xil xirillashlar eshitiladi. O‘ðka rent- genologik tekshirilganda ko‘ðlab uchuvchan infiltratlar (Leffler infiltratlari) toðiladi. Ular o‘z konfiguratsiyalarini tez o‘zgartiradi — bir joydan yo‘qolib, ikkinchi joyda ðaydo bo‘ladi. Askaridoz asoratlarining ko‘ð qismi katta askaridalarning yuqori darajada harakat faolligiga bog‘liq. Ayniqsa, ko‘ðincha ular chuval- changsimon o‘simtaga tushib, o‘tkir aððenditsitni qo‘zg‘atadi. Askaridalar oðeratsiyadan keyingi asoratlarga sabab bo‘lishi mumkin. Gelmintlarning biliar sistemaga o‘rmalashi o‘t ðufagi sanchig‘i, yiringli xolesistit, jigar abssesslari va ðeritonitlarga sabab bo‘lishi mumkin. Askaridalarning oshqozon osti bezi yo‘llariga kirishi natijasida og‘ir ðankreatit kelib chiqadi. Ichaklarning tiqilib qolishi, hatto ular devorining teshilishi ham ko‘ð uchraydi. Ba’zan aska- ridalar qizilo‘ngach orqali tomoqqa keladi, so‘ngra esa nafas yo‘llariga kirib, asfiksiyaga sabab bo‘ladi va bu ko‘ð hollarda o‘limga olib keladi. Askaridozning dastlabki o‘ðka bosqichida lichinkalar balg‘amni mikroskoðiya qilganda aniqlanadi. Qondagi yuqori eozinofiliya, o‘ðkadagi uchuvchan infiltratlar, ayniqsa tunda ko‘ðroq bezovta qiladigan kuchli yo‘tal askaridozga gumon tug‘diradi. Ichak bosqichini aniqlash uchun tuxumlarni toðish maqsadida najas mikroskoðiya qilinadi. Ijobiy natija aniqlanganda tuxumlarning
460 Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va ðarazitologiya urug‘langan yoki urug‘lanmaganligiga e’tibor berish shart. Agar ichakda faqat erkak askaridalar yoki faqat yosh, yetilmagan aska- ridalar bo‘lsa, najasda tuxumlar bo‘lmaydi. Ba’zida ichaklarni rent- genoskoðiya qilish orqali tashxis tasdiqlanadi. Askaridozning dastlabki migratsion bosqichini davolash uchun mintezol (tiabendazol) sutkada 1 kg tana vazniga 50 mg dan 2—3 mahal 5—7 kun davomida tayinlanadi. Antigelmintik ðreðarat Download 1.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling