M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori

43-rasm. Biologik xavfli materialning

xalqaro belgisi.

317

MAXSUS QISM. III. Qon (transmissiv) infeksiyalari

samara beradi. Bakterial infeksiyalar keng doirada ta’sir qiluvchi

antibiotiklar yordamida davolanadi. Kaðoshi sarkomasining lokal

(mahalliy), tugunlar kattalashadigan turida bir martalik rentgen

nurlarini qo‘llash mumkin. Kaðoshi sarkomasida tez kuchayib

boradigan simðtomlar kuzatilsa, interferon ðreðarati yordamida

immunoteraðiya va etoðozid (VP-16) va vinblastin ðreðaratlari

yordamida esa kimyoteraðiya o‘tkaziladi.

Gematologik kasalliklarda gamma-globulin, steroidlar hamda

trombositlar va sðlenektomiyalar qo‘llanilgan. Anemiyaning aniq

sababi hozirgi kungacha to‘liq aniqlanmagan, qon quyish va dori

ðreðaratlari unchalik samara bermaydi.

Immun sistemani yaxshilaydigan interleykin, interferon, timus

omillari yoki ilikni ko‘chirib o‘tqazish  kabi sinovlar yetarli samara

bermadi.

Profilaktikasi va o‘choqda o‘tkaziladigan tadbirlar. OIV infek-

siyasi ðrofilaktikasi bo‘yicha tadbirlar infeksiya manbaini zudlik bilan

aniqlash, sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish, qon va uning

komðonentlarini quyishda OIÒS infeksiyasini yuqtirmaslikdan

iborat. Barcha davolash-ðrofilaktika

muassasalarida faqat bir marta ishla-

tiladigan tibbiy va laboratoriya asbob-

laridan foydalanish va dezinfeksiya

qoidalariga qat’iy rioya qilish, qon va

zardob olish bo‘yicha muolajalar av-

tomatik ðiðetkalarda bajarilishi zarur.

Qon va organizmning boshqa su-

yuqliklari bilan ishlaganda alohida eh-

tiyot choralarini ko‘rish lozim. Ko‘ð

hollarda bunday tadbirlar fartuk va bir

marta ishlatiladigan qo‘lqoðlardan foy-

dalanish orqali amalga oshiriladi. Le-

kin ayrim muolajalarni bajarishda,

masalan, bronxoskoðiyada ko‘z va

lablarni himoya qilishga to‘g‘ri keladi,

bunda niqob va maxsus ko‘zoynak-

lardan foydalaniladi (44-rasm).

44-rasm. OIV (OIÒS) bilan

zararlangan bemorni

bronxoskoðiya qilish.

318

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Barcha ðarenteral muolajalar rezina qo‘lqoðlarda bajarilishi shart.

Òerining zararlangan joylari (tirnalgan, yorilgan, shilingan joylar)

yoki ochiq yaralar leykoðlastir bilan yoðiladi yoki bunda barmoqqa

kiyiladigan rezina g‘iloflar ishlatiladi. Qon yoki organizmning boshqa

suyuqliklari sachrash ehtimoli bo‘lgan ðaytlarda ko‘zoynak va

niqoblar taqiladi. Shuni ham nazarda tutish kerakki, bir marta

ishlatiladigan rezina qo‘lqoðlar igna kirishidan himoyalay olmaydi —

bu tibbiyot xodimi uchun katta xavf tug‘diradi, chunki ignalar va

o‘tkir asboblar orqali jarohatlar juda ko‘ð uchraydi. Bundan

tashqari xodim umumiy va texnik tayyorgarlik ko‘nikmalariga ega

bo‘lgan taqdirdagina kasallik yuqtirib olish xavfi kamayishi mumkin.

Qo‘l va badanning boshqa qismlari qon yoki boshqa ajratmalar

bilan ifloslanganda quyidagi amallar asosida tozalanishi zarur: 1. Òeri

sovunlab yuviladi, xloraminning 1%li eritmasi bilan artiladi. 2. Ko‘z

yaxshilab suv bilan, so‘ngra esa 1:10000 nisbatda tayyorlangan kaliy

ðermanganat eritmasi bilan yuviladi. 3. Og‘iz suv bilan yaxshilab

yuviladi, so‘ngra kaliy ðermanganat eritmasi yoki 70% li sðirt bilan

chayib tashlanadi. 4. Òeri zararlanganda (kesilganda, igna sanchil-

ganda) shu joy qattiq bosib qon chiqariladi, so‘ngra 5% li yod bilan

tozalanadi. 5. Ish kunining oxirida ish stoli yoki boshqa yuzalar

ifloslangan taqdirda zudlik bilan 3% li xloramin yoki vodorod

ðeroksidning 6% li eritmasida ho‘llangan latta bilan artiladi. OIÒS

virusi qaynatilganda tezda faolsizlansa-da, klinik amaliyotda avto-

klavlash zarur hisoblanadi.

O‘choqda o‘tkaziladigan tadbirlar. OIÒS markazidagi vrach

eðidemiolog tomonidan eðidemiologik tekshiruv o‘tkaziladi. OIV ni

yuqtirganlar bilan jinsiy aloqada bo‘lgan kishilar OIV-infeksiyaga

tekshirilishlari shart. OIV ni yuqtirganlar va OIÒS bilan kasal-

langanlar oilasida shaxsiy buyumlar qat’iy ajratiladi (shðrislar,

ignalar, ustara, tish cho‘tkalari, qaychi va b.) va bu buyumlar shu

zahotiyoq 3% li xloramin eritmasida 60 minut davomida zarar-

sizlantiriladi.

Umuman olganda, OIÒS bilan kasallanganlarni ðarvarish qilish

boshqa bemorlarni ðarvarish qilishdan deyarli farq qilmaydi.

Bemorga ko‘ðincha og‘iz bo‘shlig‘i zararlanishi tufayli stomatologik

yordam zarur. Bemorni yuvintirish va toza choyshablardan foyda-

lanish lozim. Bemor, ayniqsa og‘ir holatlarda doimiy ðarvarish va

319

MAXSUS QISM. III. Qon (transmissiv) infeksiyalari

yordamga muhtojdir. Har kuni maxsus kiyimlar kiyib yurishga hojat

bo‘lmaydi. Umuman aytganda bemorni atrofidagilardan izolatsiya

qilishning hojati yo‘q. Sil yoki salmonelloz kabi qo‘shimcha kasal-

liklar bo‘lganda bemorni alohida xonaga yotqizish zarur.

Vaksinalar yaratish imkoniyatlari. OIÒS ga qarshi immunizatsiya

qilish alohida qiyinchiliklardan iborat. OIV juda o‘zgaruvchan virus

hisoblanadi. Bundan tashqari, vaksinani adekvat baholash qiyin,

chunki odamdan tashqari biror jonzod yo‘qki, unda OIÒS ga xos

bo‘lgan belgilarni qo‘zg‘atish mumkin bo‘lsa. Shunday qiyin-

chiliklarga qaramasdan OIÒS ga qarshi vaksinalar yaratilmoqda va

sinovdan o‘tkazish jarayonlari davom etmoqda.

Nazorat savollari

1. OIÒS nima?

2. OIÒS eðidemiologiyasi haqida gapirib bering.

3. OIÒS kasalligining ðatogenezi qanday?

4. OIÒS da qanday o‘smalar ko‘ðroq uchraydi?

5. OIÒS da organizm zararlanishining qanday ko‘rinishlari

uchraydi?

6. OIÒS da uchraydigan og‘iz bo‘shlig‘ining qanday kasalliklarini

bilasiz?

7. OIV ga qarshi antitelolarni aniqlashning qanday usullari

mavjud?

8. OIÒS ga gumon qilinganda venadan qon olishda qanday ehtiyot

choralari ko‘riladi?

9. OIÒS ðrofilaktikasi va infeksiya o‘chog‘ida o‘tkaziladigan

tadbirlar haqida batafsil gapirib bering.

Qon (transmissiv) infeksiyalari bo‘yicha testlar

va vaziyatli masalalar

1. Òoshmali tif hayvonlardan yuqishi mumkinmi?

A) ha;

B) yo‘q.

2. Ku-isitma qo‘zg‘atuvchisi teri orqali organizmga tushishi

mumkinmi?

A) ha;

B) yo‘q.

320

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

3. Gemorragik isitmalar bitlar orqali yuqishi mumkinmi?

A) ha;

B) yo‘q.

4. OIÒS o‘ðishganda yuqadimi?

A) ha;

B) yo‘q.

5. Qon (transmissiv) infeksiyalariga qanday kasalliklar kiradi?

A) vabo, griðð; B) toshmali tif, Ku-isitma; C) gemorragik

isitmalar,  ðaððatachi isitmasi;  D) chinchechak,  qoqshol;  E) B

va C.

6. Òoshmali tif kasalligining qo‘zg‘atuvchilarini ko‘rsating:

A) bakteriyalar; B) viruslar; C) rikketsiyalar; D) sodda orga-

nizmlar; E) A va C.

7.  Endemik yoki kalamushdan yuqadigan rikketsiozning infeksiya

manbai nima?

A)  tulkilar, itlar; B) kalamushlar, sichqonlar; C) sichqonlar,

kanalar; D) bo‘rilar, itlar; E) ðarrandalar.

8. Ku-isitma kasalligida toshmalar qanday xarakterda bo‘ladi?

A) rozeola; B) ðetexiya; C) eritema; D) ðustula; E) odatda

toshmalar kuzatilmaydi.

9. Necha xil gemorragik isitmalar farqlanadi?

A) 5 xil; B) 8 xil; C) 2 xil; D) 3 xil; E) 4 xil.

10. Sariqlik isitma ðrofilaktikasi uchun tirik vaksina qanday

qo‘llanadi?

A) 1:100 nisbatda mushak orasiga 0,5 ml; B) 1:10 nisbatda venaga

1,0 ml; C) 1:100 nisbatda teri ostiga 1,0 ml; D) 1:10 nisbatda

mushak orasiga 2,0 ml; E) 1:10 nisbatda teri ostiga 0,5 ml.

11. Sariq isitmada vaksinadan keyin hosil bo‘lgan immunitet

qancha vaqt saqlanadi?

A) umr bo‘yi; B) 6 yilgacha; C) 6 oygacha; D) 1 yilgacha;

E) 2 yilgacha.

12. Paððatachi isitmasida kuzatiladigan Òaussig simðtomini

ko‘rsating:

A) ko‘z olmasi bosilsa og‘riydi; B) ko‘krak sohasida ko‘karish;

C) uchburchak shaklida toshmalar; D) ko‘zga ikkita bo‘lib ko‘ri-

nish; E) B va C.

13. «Boshning osilib turishi» simðtomi qanday kasallik uchun

xos?

A) kanadan yuqadigan ensefalit; B) chivindan yuqadigan ensefalit;

C) meningokokkli meningit; D) o‘lat; E) A va B.

321

MAXSUS QISM. III. Qon (transmissiv) infeksiyalari

14. Orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi (OIÒS) qo‘z-

g‘atuvchisi nima?

A)  zamburug‘lar; B) bakteriyalar; C) sodda organizmlar; D)

viruslar; E) rikketsiyalar.

15. OIÒSning asosiy yuqish yo‘llarini ko‘rsating:

A) o‘ðishish, jinsiy aloqa; B) jinsiy aloqa, qon orqali; C)

salomlashish, birga ovqatlanish; D) havo orqali, ðashsha chaq-

qanda; E) barcha javoblar to‘g‘ri.

16. OIÒSdan darak beruvchi simðtomlarni ko‘rsating:

A) ozib (oriqlab) ketish; B) uzoq davom etuvchi isitma; C)

uzoq cho‘ziluvchi diareya (ich ketishi); D) kechalari ko‘ð terlash;

E) barchasi to‘g‘ri.

17. OIÒS kasalligida asosan qaysi hujayralar zararlanadi?

A) eritrositlar; B) trombositlar; C) Ò-limfositlar; D) B-

limfositlar; E) A va B.

18. OIÒSda yashirin davr (minimal va maksimal davri) qancha

vaqt davom etishi mumkin?

A) 2—6 haftadan 5 yilgacha; B) 3—5 kundan 6 oygacha; C) bir

necha soatdan 3 kungacha; D) 6 oydan 1 yilgacha; E) 3 kundan 1

oygacha.

19. Kanadan yuqadigan ensefalit ___________

A) iskabtoparlar orqali transmissiv yuqadigan o‘tkir yuqumli

kasallik bo‘lib, qisqa muddatli isitma, kuchli bosh og‘rig‘i, kon-

yunktivit, skleraning o‘ziga xos inyeksiyasi (Pik simðtomi kuza-

tiladi);

B) o‘tkir virusli kasallik bo‘lib, bosh miya va orqa miya kulrang

moddasining zararlanishi bilan xarakterlanadi hamda ðarezlar va

falajlanishlarga sabab bo‘ladi;

C) o‘tkir virusli kasallik bo‘lib, transmissiv yo‘l bilan o‘tadi va

ikki bosqichli isitma reaksiyasi, organizm intoksikatsiyasi, teri

qoðlamlari sariqligi, gemorragik toshmalar bilan kechadi (sariqlik

xarakterli belgisi hisoblanadi);

D) virus tabiatli o‘tkir yuqumli kasallik bo‘lib, toksikoz, isitma

va gemorragik sindrom bilan xarakterlanadi (isitma va gemorragiya

asosiy belgilaridandir);

E) o‘tkir zoonoz rikketsioz bo‘lib, kasallik qo‘zg‘atuvchisi —

Muzer rikketsiyalari hisoblanadi, baland isitma va tarqalgan rozeo-

lez-ðaðulez toshmalar bilan kechadi.

21 – Yuqumli kasalliklar

322

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

20. OIÒS – orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi bu______

A) bakteriya tabiatli o‘tkir yuqumli kasallik bo‘lib, isitma,

tarqalgan limfadenoðatiya, tonzillit, jigar va taloq kattalashishi va

qonning o‘ziga xos o‘zgarishi bilan xarakterlanadi;

B) o‘tkir yuqumli kasallik bo‘lib, uni Provaseka rikketsiyalari

qo‘zg‘atadi; bemor odamdan sog‘ odamga bitlar orqali yuqadi va

davrlar bilan kechishi, isitmalar kuzatilishi, tifoz holat, terida

toshmalar ðaydo bo‘lishi, hamda nerv va yurak-qon tomirlar

sistemasining o‘tkir zararlanishi bilan kechadi;

C) o‘tkir yuqumli kasallik bo‘lib, eðidemik toshmali tif residivi

hisoblanadi, bir necha yillardan keyin kuzatiladi va sðoradik ravishda

uchraydi. Bu vaqtda bitlash hollari, infeksiya manbai va o‘chog‘i

kuzatilmaydi, toshmali tifga nisbatan yengil o‘tadi;

D) o‘tkir rikketsioz kasallik bo‘lib, tana haroratining ko‘tarilishi

va o‘ðkada o‘ziga xos o‘zgarishlar (atiðik ðnevmoniya) bilan kechadi;

E) yuqumli kasalliklardan biri bo‘lib, bunda immun javob

rivojlanishida markaziy rol o‘ynaydigan Ò-limfositlar zararlanadi va

natijada bemorlarda chuqur immun yetishmovchiligi yuzaga keladi,

qo‘shimcha o‘tkir infeksiya yoki o‘smalar rivojlanadi.

21. Ku-isitma _______

A) o‘tkir rikketsioz kasallik bo‘lib, tana haroratining ko‘tarilishi

va o‘ðkada o‘ziga xos o‘zgarishlar (atiðik ðnevmoniya) bilan kechadi

(gueri — noaniq degani);

B) o‘tkir rikketsioz kasallik bo‘lib, teri zararlanishi (birlamchi

affekt ðaydo bo‘lishi), intoksikatsiya, regionar limfatik tugunlar

kattalashishi va og‘rishi hamda terida toshmalar ðaydo bo‘lishi bilan

xarakterlanadi;

C) sðiroxetalar qo‘zg‘atadigan o‘tkir yuqumli kasallik bo‘lib,

o‘tkir boshlanishi, umumiy intoksikatsiya, xurujsimon isitma,

jigar va taloq kattalashishi bilan xarakterlanadi;

D) iskabtoparlar orqali transmissiv yuqadigan o‘tkir kasallik

bo‘lib, qisqa muddatli isitma, kuchli bosh og‘rig‘i, konyunktivit,

skleraning o‘ziga xos inyeksiyasi — Pik simðtomi kuzatiladi;

E) sðiroxetalar qo‘zg‘atadigan o‘tkir yuqumli kasallik bo‘lib,

kanalar orqali yuqadi va intoksikatsiya, tartibsiz ravishda xuruj

qiladigan isitma (20 ta va undan ortiq) bilan kechadi.

323

MAXSUS QISM. III. Qon (transmissiv) infeksiyalari

1-masala

R. ismli 39 yoshdagi bemor shifoxonaga yotqizildi. Kasallik o‘tkir

boshlangan: bosh og‘rig‘i, et uvushishi va tananing qaqshab og‘rishi

kuzatilgan. Shundan keyin tana harorati 40°C gacha ko‘tarilgan va

uyqu buzilgan. Uyda o‘zi har xil ðreðaratlarni qabul qilgan. Samara

bo‘lmagandan keyin shifoxonaga olib kelishgan. Òekshirib ko‘rilganda

bemor qo‘zg‘algan holatda (harakatchan, ko‘ð gaðiradi), yuzi

shishgan, ko‘zlari yaltirab ko‘rinadi. Òerisi qurigan, issiq. Kaft terisi

sarg‘aygan. Òeriga har xil shakl va kattalikda toshmalar toshgan. Pulsi

tezlashgan va arterial bosimi ðasaygan. Jigar va taloq kattalashgan.

Bemorga klinik «Òoshmali tif» tashxisi qo‘yilgan.

1. Kasallik tashxisini tasdiqlash uchun qanday tekshirishlar

o‘tkaziladi?

2. Bu kasallik asosan qanday yo‘llar bilan yuqadi?

3. Isitmasi baland, ayniqsa qo‘zg‘alish kuzatilgan bemorlarni

ðarvarish qilish haqida gaðirib bering.

2-masala

Shifoxonaga V. ismli 45 yoshdagi bemor yotqizildi. Bemor isitmali

kasalliklar bo‘yicha endemik tumanda yashaydi. Kasallik o‘tkir

boshlangan, bemorning eti uvushib tana harorati 39°C gacha

ko‘tarilgan. Boshining ðeshona sohasidagi kuchli og‘riqdan shikoyat

qiladi. Ko‘zini harakatlantirganda, mushaklarda og‘riq seziladi.

Ko‘zdan kechirganda ko‘krak terisi qizargani (giðeremiya) aniq-

landi, konyunktivada uchburchak shaklida giðeremiya kuzatiladi.

Ko‘z olmasi bosib ko‘rilganda og‘riydi.

1. Qanday tashxis qo‘yish mumkin?

2. Kuzatilgan belgilardan Òaussig simðtomi, quyosh eritemasi va

Pik simðtomini ko‘rsating.

3. Òashxisni tasdiqlash uchun qanday tekshirishlar o‘tkaziladi?

3-masala

J. ismli 29 yoshdagi bemor Janubiy Afrika davlatida 5 yil yashab

kelgan. Hozirgi kunda uni 2 oydan beri sababsiz ich ketishi, bir

oydan ziyod vaqtdan beri tana haroratining ko‘tarilishi, holsizlik

bezovta qiladi. Òekshirib ko‘rilganda bo‘yin, jag‘ osti va qo‘ltiq limfatik

tugunlari kattalashgan, ðayðaslaganda og‘riq sezilmaydi.

324

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

1. Qanday kasallikka gumon qilasiz?

2. Òashxisni aniqlash uchun qanday tekshirishlar tayinlanadi?

3. Bu bemorlardan tekshirish materiallari olish va ðarvarish

qilishda qanday qoidalar mavjud?

4-masala

E. ismli bemor 26 yoshda, shikoyatlari: og‘iz bo‘shlig‘ida, badan

terisida va jinsiy a’zolar atrofida toshmalar mavjudligi. Bemorda

ðnevmoniya belgilari aniqlandi. 1,5 oydan beri tana harorati ko‘tarilib

turadi, isitma tushiruvchi ðreðaratlar naf bermagan. Anamnezidan

aniqlanishicha, gomoseksualizm bilan shug‘ullanadi. Òekshirib

ko‘rilganda bo‘yin va chov limfatik tugunlari kattalashgan, ðayðas-

laganda ozroq og‘riq seziladi. Qon tahlil qilinganda Ò-limfositlar

miqdori kamaygan. Òrombositoðeniya va anemiya aniqlandi.

1. Qanday tashxis qo‘yish mumkin?

2. Bu kasallik ko‘ðroq kimlarda uchraydi?

3. Bunday bemorlarni ðarvarish qilishda nimalarga rioya qilinadi?

5-masala

Shifoxonaga OIÒS kasalligiga gumon qilingan 28 yoshdagi G. ismli

bemor yotqizildi. Bemordan laboratoriyada tekshirish uchun qon va

boshqa materiallar olindi. Hamshira qon olish muolajasini bajara-

yotgan vaqtda uning qo‘li va yuziga qon tomchilari sachradi.

1. Bunday vaqtda hamshira qo‘l va yuz terisini qanday zarar-

sizlantirishi zarur?

2. Hamshira ko‘z va og‘iz bo‘shlig‘ini qanday tozalashi kerak?

3. Ish stoli qanday tozalanadi?

325

MAXSUS QISM. IV. Òashqi qoðlamlar infeksiyalari

IV. ÒASHQI QOPLAMLAR INFEKSIYALARI

Zararlangan (tirnalgan, shilingan mikrojarohatlar olgan) teri va

shilliq ðardalar orqali qo‘zg‘atuvchilarning organizmga kirishi

tufayli rivojlanadigan yuqumli kasalliklar alohida guruhni tashkil

qiladi.

Mazkur yo‘l bilan yuqadigan infeksiyalarga saramas va qoqshol

misol bo‘la oladi. Òeri, shilliq qavatlar va yumshoq to‘qimalar

maishiy, ishlab chiqarish, qishloq xo‘jalik yoki boshqa jarohat-

lanishlar tufayli zararlanishi mumkin.

Ko‘ðincha bunday kasalliklarni jarohatlar infeksiyalari deb ham

yuritiladi. Odatda ular turli-tuman ðatogen mikroorganizmlar orqali

qo‘zg‘atiladi.

Saramas (erysiðelas)

Saramas — gemolitik streðtokokk chaqiradigan yuqumli kasallik

bo‘lib, chegaralangan va ajralib turadigan yallig‘lanish o‘chog‘ini

hosil qilgan holda terining jarohatlanishi hamda umumiy intok-

sikatsiya belgilari bilan kechadi.

Etiologiyasi. Qo‘zg‘atuvchisi — gemologik streðtokokk. Steð-

tokokklar sharsimon shaklda bo‘lib, tashqi muhit omillariga chi-

damli, lekin 56°C gacha (30 minut davomida) qizdirishga, dezin-

feksiyalovchi ðreðaratlar va antibiotiklar (ðenitsillin, tetrasiklin,

levomitsetin va b.) ta’siriga sezgir.

Eðidemiologiyasi. Steðtokokkli infeksiyaning har qanday shakli

(angina, skarlatina, ðnevmoniya, streðtodermiya va b.) bilan

og‘rigan bemorlar infeksiya manbai bo‘lishi mumkin. O‘z navbatida

saramas bilan kasallangan bemor streðtokokk etiologiyali boshqa

infeksiyalar manbai ham bo‘lishi mumkin. Infeksiya streðto-

kokkning zararlangan teri yoki shilliq qavatlar orqali tushishi

natijasida yuqadi. Saramasga beriluvchanlik uncha yuqori emas. Bu

326

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

kasallikda asosan tanlab zararlanish kuzatiladi. Masalan, ayrim

kishilarda mazkur kasallikka moyillik juda yuqori bo‘lib, ular bu

kasallik bilan bir necha bor kasallanadi, ko‘ðchilik kishilar esa

umuman kasallanmasliklari mumkin. Infeksiyaga yoshi qaytgan

kishilar ko‘ðroq beriluvchan. Kasallanish sðoradik xarakterga ega,

yoz-kuz oylarida kasallanish nisbatan ko‘ðayadi.

Patogenezi va ðatologik anatomiyasi. Kasallik teri va shilliq

ðardalarda kirish  darvozalari (shilinish, jarohatlar, yorilishlar)

bo‘lgandagina streðtokokkning tashqaridan organizmga kirishi

natijasida yuqadi. Bundan tashqari, organizmda ilgaridan mavjud

bo‘lgan infeksiya o‘choqlarida streðtokokkning tushishi natijasida

ham saramas rivojlanishi mumkin. Organizmning umumiy himoya

kuchi ðasayganda saramasga beriluvchanlik yanada oshadi.

Streðtokokklar teridagi limfatik tugunlarga kirganidan keyin unda

seroz yallig‘lanish vujudga keladi (teri kaðillarlari o‘tkazuvchanligi

oshadi va to‘qimalarga seroz suyuqlik shimiladi). U shish, qizarish

(giðeremiya) va mayda o‘choqli infiltrat hosil bo‘lishi bilan xarak-

terlanadi. Saramasda yallig‘lanish markazidagi suyuqlik steril bo‘lib,

ðeriferiya va hatto sog‘lom teri chekkalarida katta miqdorda streð-

tokokklar aniqlanadi.

Saramasning umumiy belgilari (tana haroratining ko‘tarilishi,

bosh og‘rig‘i, qusish taxikardiya va b.) organizm intoksikatsiyasi

bilan namoyon bo‘ladi, chunki o‘choqda mikroblar nobud bo‘lishi

va to‘qimalar ðarchalanishi natijasida hosil bo‘lgan toksik moddalar

qonga so‘riladi va bakteremiya kuzatilishi mumkin. Saramas shilliq

ðardalarda, masalan, halqum va burun shilliq ðardalarida ham

rivojlanishi mumkin. Kasallikning flegmonoz shaklida yiringli

ekssudat bilan to‘lgan katta bo‘shliqlar (abssesslar) hosil bo‘ladi.

Gangrenoz shaklida terining ayrim sohalarida hujayralar nekrozga

uchraydi.

Klinikasi. Yashirin davri bir necha soatlardan 6 kungacha (ko‘ðin-

cha 3—4 kun) cho‘ziladi. Kasallik o‘tkir boshlanadi: et uvushadi,

tana harorati 39—40°C gacha ko‘tariladi. Og‘ir holatlarda bemorlar

qusishi mumkin. Kasallik boshlanganidan 10—24 soat o‘tgandan

keyin yallig‘lanish belgilari ðaydo bo‘ladi. Avval taranglashish,

achishish, zararlangan joyda biroz og‘riq, keyinchalik esa qizarish

va shish kuzatiladi (45-rasm).

327

MAXSUS QISM. IV. Òashqi qoðlamlar infeksiyalari

Saramasning eritematoz

shaklida giðeremiya sog‘lom

teridan aniq chegaralar bilan

ajralib turadi. Yallig‘lanish

o‘chog‘ining qirralari notekis

bo‘lib, geografik karta tuzi-

lishini eslatadi. Yallig‘lanish

sohasi sog‘lom teri sathidan

ko‘tarilgan, ðayðaslaganda is-

siq, og‘riqli bo‘ladi. Shish

darajasi odatda yallig‘lanish

jarayonining joylashgan yeriga

bog‘liq: yuz sohasida (ayniqsa

qovoq va lablarda), barmoq-

larda, jinsiy a’zolarda shish

ko‘ðroq rivojlangan bo‘ladi.

Mahalliy yallig‘lanish jarayonining xarakteri bo‘yicha eritematoz

(faqat giðeremiya va shish) va eritematoz-bullyoz (giðeremiya, shish

va yallig‘lanish o‘chog‘ida eðidermiyaning ko‘chib tushishi natijasida

ðufaklar — bullalar hosil bo‘lishi) kuzatiladi. Òeri osti klet-

chatkasining yiringli yallig‘lanishi natijasida flegmona rivojlanadi.

Saramasning eritematoz-bullyoz shaklida bir necha soatlar yoki

2—3 kundan keyin terining ayrim zararlangan joylarida eðidermis

ko‘chib tusha boshlaydi, har xil kattalikda seroz suyuqlik bilan

to‘lgan ðufakchalar hosil bo‘ladi. Keyinchalik ðufakchalar yorilib,

suyuqlik chiqadi, ðo‘st tushishi natijasida nozik teri ko‘rinadi.

Kasallikning bu shaklida chandiqlar qolmaydi.

Saramasdagi umumiy belgilar kuchli, lekin ko‘ð davom etmay-