M. G„. Kenjayev, N. S. Ernazarov bank hisobi, tahlil va audit 1-qism. Bank hisobi va audit yo„nalishini kasbiy faoliyat asoslari

Bosh buxgalterlarning vazifalari

Bosh buxgalter buxgalteriya hisobini bank hisob siyosatida va boshqa qonun hujjatlarida belgilangan qoidalar asosida tashkil etib, quyidagilarni ta‘minlashi shart:

• 
  buxgalteriya hisobi ishlarini zamonaviy texnik vositalari va axborot texnologiyasidan foydalangan holda oqilona tashkil etilishi, buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarida bank operatsiyalarini to‗g‗ri va haqqoniy aks ettirilishi hamda foydalanuvchilar uchun ishonchli moliyaviy hisobotlarni o‗z vaqtida taqdim qilish;
  

• 
  bankka kelib tushgan pul hisob-kitob hujjatlarini ularga ishlov beriladigan barcha uchastkalardan o‗tishining aniq muddatlariga rioya etilib, bankning barcha tegishli hisobvaraqlarida aks ettirilib, kunlik balans tuzilishi va uni tegishli joyga topshirilishini tashkil etish;
  

• 
  mijozlarga hisobvaraqlar ochish, ular bilan bog‗liq hujjatlarni qabul qilish, mijoz hisobvaraqlarini yuritish, Bank Depozitorlari Milliy Axborotlar Bazasi (bundan keyingi o‗rinlarda BDMAB deb yuritiladi)ga
  

59
so‗rovnomalar shakllantirish, jo‗natish va undan ma‘lumotlar qabul qilish, hisobvaraqlarni yopishga doir amallarni nazorat qilish;

• 
  mijozlardan kelib tushadigan pul hisob-kitob hujjatlarining shakli va mazmuni bo‗yicha to‗g‗ri rasmiylashtirilishi va ular bo‗yicha operatsiyalarni o‗z vaqtida o‗tkazilishi;
  

• 
  ichki bank operatsiyalarining qonuniy tarzda bajarilishini va ular ustidan kunlik monitoring o‗rnatish, hamda mablag‗ va qimmatliklar but saqlanishi;
  

• 
  birlamchi hujjatlar hamda buxgalteriya yozuvlari asosida haqiqiy holatni aks ettiruvchi buxgalteriya hisobotlarini tuzish, bu hisobotlarni belgilangan muddatlarda O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga, shuningdek, tegishli organlarga taqdim etish;
  

• 
  elektron to‗lov hujjatlarining to‗g‗ri shakllantirilishini ularning asl nusxasi bilan solishtirish orqali tekshirish, agar bu ish bosh buxgalter o‗rinbosari yoki buxgalteriyaning boshqa xodimiga yuklatilmagan bo‗lsa;
  

• 
  bank amaliyot kunini to‗liq yakunlash va ish kuni oxiriga qadar kunlik balans tuzish;
  

• 
  operatsiyalarni amalga oshirish uchun asos bo‗lgan buxgalteriya (kirim-chiqim) hujjatlarining asl va elektron nusxalarini o‗z vaqtida (ish kuni oxirigacha yoki keyingi bank ish kuni ertalab soat 10.00 dan kechiktirmasdan) Yo‗riqnomaning V bob, 7-paragrafida belgilangan tartibda taxlanishi hamda rasmiylashtirilishi, shuningdek ularni o‗rnatilgan tartibda arxivga topshirilishi;
  

• 
  o‗z tasarrufida bo‗lgan bank filiallari, sho‗ba va qaram xo‗jalik jamiyatlarining buxgalteriya ko‗rsatkichlari bo‗yicha belgilangan tartibda yillik jamlangan moliyaviy hisobotlar tuzish va boshqa bo‗linmalar bilan hamkorlikda buxgalteriya hisobi va hisoboti ma‘lumotlari asosida bankning moliyaviy faoliyatini iqtisodiy tahlil qilib borish;
  

• 
  moddiy va moliyaviy resurslardan oqilona, tejamkorlik bilan foydalanilishi hamda mulkning but saqlanishi ustidan nazorat olib borilishi;
  

• 
  buxgalteriya hisobining ilg‗or shakl va usullaridan keng foydalanish;
  

• 
  kelib tushgan pul mablag‗lari, qimmatbaho qog‗ozlar, tovar-moddiy qimmatliklar va asosiy vositalar hisobining to‗g‗ri yuritilishi, shuningdek ular holati va harakati bilan bog‗liq operatsiyalarning buxgalteriya hisobida o‗z vaqtida aks ettirilishi;
  

• 
  qat‘iy hisobda turuvchi blanklarning but saqlanishi va ular hisobining to‗g‗ri yuritilishi;
  

60

• 
  bank daromadlari va xarajatlarini hisoblash usulini qo‗llagan holda Bosh kitob va hisobotlarda to‗g‗ri aks ettirilishi hamda davlat byudjetiga va byudjetdan tashqari jamg‗armalarga to‗lovlarning to‗g‗ri yozilishi hamda o‗z vaqtida o‗tkazilishi;
  

• 
  mijozlarning depozit va ssuda hisobvaraqlari bo‗yicha foizlarning to‗g‗ri va belgilangan muddatlarda hisoblanishi;
  

• 
  xo‗jalik shartnomalari tuzishda buxgalteriya hisobiga oid qonunchilik hujjatlari talablarining bajarilishi;
  

• 
  kamomad hamda pul mablag‗lari va tovar-moddiy qimmatliklarning talon-toroj qilinishi bo‗yicha hujjatlarni taftishdan o‗tkazish yuzasidan yuridik xizmat xodimlari tekshiruvlarida qatnashish, tegishli hollarda ushbu materiallar sud va tergov organlariga taqdim etilishini nazorat qilish, yuridik xizmat xodimlari ishtirok etmagan taqdirda, bu vazifalarni bevosita o‗zi bajarish;
  

• 
  buxgalteriya hisobi, hisoboti, nazorat va iqtisodiy tahlil masalalari yuzasidan xodimlarga o‗z vaqtida yo‗l-yo‗riqlar ko‗rsatib borish;
  

• 
  buxgalteriya hujjatlarining but saqlanishi, ularning o‗rnatilgan tartibda rasmiylashtirilishi va arxivga topshirilishi.
  

Bosh buxgalter tegishli bo‗linmalar va xizmatlarning rahbarlari bilan birgalikda quyidagilarni sinchiklab nazorat qilishi shart:

a) tovar-moddiy qimmatliklarning qabul qilinishi va topshirilishini rasmiylashtirishda belgilangan qoidalarga rioya etilishini;

b) ish haqi fondining to‗g‗ri sarflanishi, mansab maoshlarining to‗g‗ri belgilanishi, shtatlar, moliya va kassa intizomiga qat‘iy rioya etilishini;

5. 
   pul mablag‗lari, tovar-moddiy qimmatliklar, asosiy fondlarni yo‗qlama qilish, hisob-kitoblar va to‗lov majburiyatlarini bajarishning belgilangan qoidalariga rioya etilishini;
   

7. 
   belgilangan muddatlarda debitorlik qarzi undirib olinishi va kreditorlik qarzining qaytarilishi, to‗lov intizomiga rioya etishni;
   

4. 
   kamomadlar, debitorlik qarzi va boshqa yo‗qotishlarni buxgalteriya hisobining balans hisobotlaridan qonuniy tarzda chiqarilishini.
   

Bank tarkibida mustaqil moliya xizmati bo‗lgan hollarda, bosh buxgalter zimmasiga bankning moliyaviy hisob-kitob operatsiyalarning qonuniyligini, o‗z vaqtida va to‗g‗ri rasmiylashtirilishini nazorat qilish vazifalari yuklatiladi.

Bosh buxgalter bankning ichki nazorat va ichki audit xodimlari bilan birgalikda kamomadlar yuzaga kelishi, pul mablag‗lari va tovar-moddiy qimmatliklarning noqonuniy tarzda sarflanishining oldini oluvchi tadbirlarni tayyorlashda faol qatnashishi shart. Mansabdor shaxslar

61
tomonidan noqonuniy xatti-harakatlar qilinayotgani (ya‘ni oshirib yozish, mablag‗lardan noto‗g‗ri foydalanish hamda boshqa qoidabuzarlik va mansabni suiiste‘mol qilish hollari) ma‘lum bo‗lib qolgan hollarda bosh buxgalter chora ko‗rish uchun bu haqda bank rahbariga axborot beradi.

Bosh buxgalter bank rahbari bilan birgalikda bank faoliyatini tashqi audit, Markaziy bank inspektorlari va boshqa vakolatli tashkilotlar tomonidan o‗tkazilgan tekshiruvlar natijasida buxgalteriya bo‗yicha aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish bo‗yicha barcha choralarni ko‗rishlari shart.

Pul mablag‗lari va tovar-moddiy qimmatliklarni qabul qilish hamda berish uchun asos bo‗lib xizmat qiladigan hujjatlar, shuningdek kredit va hisob-kitob majburiyatnomalari bank rahbari va bosh buxgalter yoki ular shunday vakolat berilgan boshqa shaxslar tomonidan imzolanadi. Ushbu vakolatli shaxslarga hujjatlarni imzolash huquqining berilishi to‗g‗risida bank bo‗yicha chiqariladigan buyruq bilan rasmiylashtirilishi kerak.

Yuqorida aytilgan hujjatlarga bosh buxgalter yoki shunday vakolat berilgan boshqa shaxslar tomonidan imzo chekilmasa, ular haqiqiy emas deb hisoblanadi va mazkur bankning mas‘ul shaxslari hamda buxgalteriya xodimlari tomonidan ijroga qabul qilinmaydi.

Bosh buxgalterning pul mablag‗lari, tovar-moddiy va boshqa qimmatliklarni qabul qilish, saqlash va sarflash bo‗yicha qonunchilikka zid bo‗lgan operatsiyalar bilan bog‗liq hujjatlarni ijroga qabul qilishi hamda rasmiylashtirishi taqiqlanadi.

Bank rahbaridan shunday xatti-harakat qilish to‗g‗risida farmoyish olingan hollarda, buxgalter uni ijro etmay turib, yozma ravishda bank rahbari e‘tiborini u bergan farmoyish noqonuniy ekanligiga qaratadi. Bank rahbaridan yozma farmoyish olingan yoki hujjatga ikkinchi imzo qo‗yilgan hollarda bosh buxgalter uni bajaradi. Bunda bajarilgan operatsiya noqonuniyligi uchun butun javobgarlik bank rahbari zimmasiga tushadi. Bank rahbari o‗zi qabul qilgan qaror to‗g‗risida yozma ravishda darhol yuqori turgan bank rahbariga yozma ravishda xabar berishi shart.

Shunday xabarni olgan yuqori bank rahbari uni zudlik bilan ko‗rib chiqadi hamda tegishli qaror qabul qilib, bu haqda bank Boshqaruvi raisiga xabar beradi.

Bosh buxgalter vakolatli tashkilotlar tomonidan tashkil qilinadigan maxsus kurslarda har yili o‗z malakasini oshirib borishi, o‗zi boshqarayotgan buxgalteriya apparati xodimlarining malakasini oshirib borishni tashkil qilish va har yili albatta bir marta ularni attestatsiyadan o‗tkazishi shart.

62
Ushbu Nizomda sanab o‗tilgan bosh buxgalter vazifalari ular bajarishlari lozim bo‗lgan barcha vazifalarni qamrab olmagan, shu sababli bank rahbariyati tomonidan amaldagi qonun hujjatlari va moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlari talablaridan kelib chiqqan holda bosh buxgalterlarga buxgalteriya hisobini yuritishga oid boshqa vazifalar qo‗shimcha ravishda yuklatilishi mumkin.