M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar


Download 1.42 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/59
Sana16.04.2020
Hajmi1.42 Mb.
#99788
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   59
Bog'liq
funksional analiz va integral tenglamalar

ralangan funksiya uchta funksiya yig`indisi ko`rinishida tasvirlanadi,

(x) = H(x) + ψ(x) + χ(x),

(17.17)

bu yerda sakrashlar funksiyasi, χ singulyar funksiya, ψ absolyut uzluksiz

funksiya.

Bu funksiyalar funksiya yordamida o`zgarmas qo`shiluvchi aniqligida

bir qiymatli aniqlanadi. Agar bu funksiyalardan ixtiyoriy ikkitasini a

nuqtada nolga teng deb aniqlasak, u holda (17.17) yoyilma yagonadir. Uni

dierensiallab, deyarli barcha lar uchun



f

0

(x) = ψ



0

(x)

(17.18)

tenglikka ega bo`lamiz. (17.18) tenglikni integrallab,

Z

[a, x]



f

0

(tdµ =

Z

[a, x]



ψ

0

(tdt ψ (x)

tenglikka kelamiz. Demak, o`zgarishi chegaralangan funksiyaning hosilasi

integrallanganda uning faqat absolyut uzluksiz qismi tiklanar ekan, ning

sakrashlar funksiyasi , singulyar qismi χ izsiz yo`qoladi.

17.1-misol. Kantorning zinapoya funksiyasini [01] kesmada absolyut

uzluksizlikka tekshiring.

158


Yechish. 6.3-misolda ko`rsatildiki, Kantor to`plami ning Lebeg o`lchovi

nolga teng. Lebeg o`lchovi ta'riga ko`ra, ixtiyoriy δ > 0 uchun shunday,

o`zaro kesishmaydigan {(a

k

, b

k

)}



n

k=1

invervallar sistemasi mavjudki, quyida-

gilar bajariladi:

K ⊂

n

[

k=1

(a

k

, b

k

),



n

X

k=1

(b

k

− a

k

< δ.

(17.19)

Ikkinchi tomondan, 6.7-misolda ko`rsatildiki ((6.16)-tenglikka qarang),



µ

K

([01]\K) = 0



va µ

K

([01]) = K(1) − K(0) = 1.



Bu yerda µ

K

Kantorning zinapoya funksiyasi yordamida qurilgan Lebeg-Stiltes



o`lchovi. Bu tenglikdan kelib chiqadiki, µ

K

(K) = 1.



Endi o`lchovning yarim

additivlik xossasidan hamda (17.19) dan foydalansak, quyidagiga ega bo`lamiz:



n

X

k=1

(K(b

k

− K(a



k

)) = µ

K

Ã

n



[

k=1

(a



k

, b

k

)

!



≥ µ

K

(K) = 1.



Demak, Kantorning zinapoya funksiyasi K absolyut uzluksiz funksiya ta'rini

qanoatlantirmaydi. K absolyut uzluksiz funksiya emas.

Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar



1.

Agar funksiya [a, b] kesmada Lipshits shartini qanoatlantirsa, u hol-

da ning [a, b] kesmada absolyut uzluksiz bo`lishini isbotlang.

2.

[a, b]



kesmada aniqlangan uzluksiz hosilaga ega bo`lgan funksiyaning

[a, b]

kesmadagi absolyut uzluksiz bo`lishini isbotlang.

3.

Agar funksiya [a, b] da absolyut uzluksiz funksiya bo`lsa, uning tekis



uzluksiz bo`lishini isbotlang.

4.

[a, b]



kesmada tekis uzluksiz, lekin absolyut uzluksiz bo`lmagan funksiya-

ga misol keltiring.

159


18- §. Lebeg-Stiltes integrali

18.1. Lebeg-Stiltes o`lchovlari. Lebeg-Stiltes o`lchovlarini kiritishdan

avval Lebeg o`lchovini aniqlash jarayonini eslaymiz. Sonlar o`qidagi [a, b]

kesmalar, (a, b) intervallar va [a, b)(a, b] yarim intervallar sistemasidan

tashkil topgan yarim halqani S

1

bilan belgilaymiz; tekislikdagi tomonlari



koordinata o`qlariga parallel to`g`ri to`ptburchaklar (6.1-bandga qarang) sis-

temasidan tashkil bo`lgan yarim halqani S

2

orqali belgilaymiz; tekislikdagiga



o`xshash uch o`lchamli fazodagi qirralari koordinata o`qlariga parallel to`g`ri

parallelepipedlar sistemasidan tashkil bo`lgan yarim halqani S

3

orqali bel-



gilaymiz. Lebeg o`lchovini aniqlash (har uchchala holda ham mos ravishda)

S

1



dagi uzunlik, S

2

dagi yuza, S



3

dagi hajm tushunchalariga asoslanib ki-

ritilgan o`lchovlarni dastlab yarim halqani saqlovchi minimal halqaga davom

ettirish va keyin yanada kengroq bo`lgan Lebeg bo`yicha o`lchovli to'plamlar-

ning σ− algebrasiga yoyish usuli bilan amalga oshirilgan edi. Bunda barcha

ochiq va yopiq to`plamlar, ularning chekli va sanoqli birlashmalari va kesish-

malari, bu birlashma va kesishmalarga to`ldiruvchi to`plamlar albatta o`lchovli

to`plamlar bo`ladi. Bunday usul bilan aniqlangan Lebeg o`lchovi sanoqli addi-

tivlik va uzluksizlik xossalariga ega.

Yana sonlar o`qiga va S

1

yarim halqaga qaytamiz. Sonlar o`qida beril-



gan (x) = funksiya yordamida S

1

da aniqlangan uzunlik tushunchasini



(o`lchovni) quyidagicha ifodalash mumkin:

m((a, b)) = b − a (b− F (a) = (b − 0) − F (a),

m([a, b]) = b − a (b− F (a) = (b− F (a − 0),

m((a, b]) = b − a (b− F (a) = (b− F (a),

m([a, b)) = b − a (b− F (a) = (b − 0) − F (a − 0).

160


Bu usuldan S

1

da o`lchovlar aniqlash uchun foydalanishimiz mumkin. Bizga



sonlar o`qida aniqlangan kamaymaydigan, o`ngdan uzluksis funksiya beril-

gan bo`lsin. Har bir [a, b](a, b)(a, b][a, b) ko`rinishdagi oraliqlarga F

funksiya yordamida mos ravishda

m((a, b)) = (b − 0) − F (a),

m((a, b]) = (b− F (a),

(18.1)



m([a, b]) = (b− F (a − 0),

m([a, b)) = (b − 0) − F (a − 0)(18.2)

manymas sonlarni mos qo`yamiz. Ishonch hosil qilish mumkinki, (18.1) -

(18.2) tengliklar bilan aniqlangan oraliqlar (kesma, interval va yarim inter-

val) funksiyasi manymas va additivdir. Yarim halqada kiritilgan bu o`lchovga

− §

da amalga oshirilgan mulohazalarni qo`llab, qandaydir µ



F

(·)

o`lchovni

qurishimiz mumkin. Sonlar o`qidagi µ



F

o`lchovga nisbatan o`lchovli bo`lgan

to'plamlarning B(S

1

, F )

sistemasi sanoqli yig`indi va sanoqli keshishmaga

nisbatan yopiq bo`ladi, µ



F

o`lchov esa σ− additiv bo`ladi. Umuman olganda,



µ

F

o`lchovga nisbatan o`lchovli to`plamlar sin funksiyaning tanlanishiga

bog`liq. Ammo R da o`ngdan uzluksiz kamaymaydigan funksiya qanday

tanlanmasin ochiq va yopiq to`plamlar, shuningdek, ularning barcha chekli va

sanoqli birlashma va kesishmalari, ularga to`ldiruvchi to`plamlar (ya'ni Borel

to`plamlari) o`lchovli to`plamlar bo`ladi.

Sonlar o`qida aniqlangan bunday µ

F

o`lchov funksiyaning tanlanishiga

bog`liq holda ba'zi hususiyatlarga ega bo`ladi.

Hozir µ



F

o`lchovning ba'zi bir sinari bilan tanishamiz. Bizga Lebeg o`lchovi



µ

va Lebeg-Stiltes o`lchovi µ



F

berilgan bo`lsin.

18.1-ta'rif. Agar Lebeg o`chovi nolga teng bo`lgan ixtiyoriy to`plam

uchun µ



F

(A) = 0

bo`lsa, u holda µ

F

(Lebeg o`choviga nisbatan) absolyut

uzluksiz o`lchov deyiladi.

18.2-ta'rif. Agar µ



F

o`lchov uchun chekli yoki sanoqli to`plam mavjud

bo`lib, bilan kesishmaydigan ixtiyoriy to`plam uchun µ

F

(B) = 0

161


bo`lsa (bu holat chekli yoki sanoqli qiymat qabul qiluvchi funksiyalar uchun

o`rinli), u holda µ



F

diskret o`lchov deb ataladi.

18.3-ta'rif. Agar µ

F

o`lchovda istalgan bir nuqtali to`plam nol o`lchovga

ega bo`lsa va Lebeg o`lchovi nolga teng bo`lgan biror to`plam mavjud bo`lib,

µ

F

(R\A) = 0

bo`lsa, u holda µ

F

singulyar o`lchov deyiladi.

Endi biror [a, b] (−∞ < a < b < ∞) kesmada aniqlangan kamay-

maydigan, o`ngdan uzluksis funksiyani olamiz. [a, b] kesmada saqlanuv-

chi har bir [α, β] kesmalar, (α, β) intervallar va (α, β][α, β) yarim

intervallar sistemasidan tashkil bo`lgan S

1

yarim halqada funksiya orqali



(18.1)-(18.2) tengliklar yordamida o`lchovni aniqlaymiz. Keyin o`lchovni

S

1



dan o`lchovni davom ettirishning Lebeg usulidan foydalanib, kengroq

B(S


1

, F σ−

algebraga davom ettiramiz. Bu σ− algebra [a, b] kesma-

da saqlanuvchi barcha ochiq va yopiq to`plamlarni, ularning barcha chekli

va sanoqli birlashma va kesishmlarini, bu yig`indi va kesishmalarning to`ldi-

ruvchilarini (demak, [a, b] kesmada saqlanuvchi Borel to`plamlarini) o`zida

saqlaydi.

18.4-ta'rif. Sonlar o`qida yoki [a, b] kesmada berilgan kamaymaydigan,

o`ngdan uzluksiz funksiya vositasida yuqorida aytilgan usulda qurilgan µ



F

o`lchov Lebeg-Stiltes o`lchovi deb ataladi.

Ko`rsatish mumkinki, istalgan o`lchov absolyut uzluksiz, diskret va singul-

yar o`lchovlar yig`indisi ko`rinishida tasvirlanadi va bu tasvir yagonadir.

18.2. Lebeg-Stiltes integrali. [a, b] kesmada aniqlangan va kamay-

maydigan, o`ngdan uzluksiz funksiya yordamida hosil qilingan µ



F

Lebeg-


Stiltes o`lchovi berilgan bo`lsin. Bu o`lchov bo`yicha [a, b] kesmada Lebeg

ma'nosida integrallanuvchi funksiyalar sinni qaraymiz va har bir funksiyaga

uning

Z

b



a

(x)

F

162


Lebeg integralini mos qo`yamiz. µ

F

o`lchov bo`yicha aniqlangan bu integral

Lebeg-Stiltes integrali deb ataladi va uning uchun

Z

b



a

(x)dF (x)

belgilashdan foydalaniladi.

Lebeg-Stiltes integralining ba'zi xususiy hollarini qaraymiz.

I. Bizga [a, b] kesmada aniqlangan, o`ngdan uzluksiz, kamaymay-digan

sakrashlar funksiyasi berilgan bo`lsin. U holda µ

F

diskret o`lchov bo`ladi.

Agar x

i

∈ [a, b]

nuqtalar ning uzilish nuqtalari va h



i

sonlar funksiya-

ning x

i

nuqtadagi sakrashi bo`lsa, u holda

Z

b

a

(x)dF (x)

integral


P

(x

i

)h



i

yig`indiga teng bo`ladi.

II. Agar funksiya [a, b] kesmada aniqlangan kamaymaydigan absolyut

uzluksiz bo`lsa, u holda

Z

b

a

(x)dF (x)

Lebeg-Stiltes integrali f(x)F



0

(x)

funksiyaning odatdagi

Z

b



a

(x)F

0

(xdx

Lebeg integraliga teng bo`ladi, ya'ni

Z

b



a

(x)dF (x) =

Z

b



a

(x)F

0

(x)dx.

(18.3)

Integralning σ− additivlik xossasiga ko`ra, (18.3) tenglikni µ



F

o`lchov


bo`yicha integrallanuvchi sodda funksiyalar uchun ham umumlashtirish mum-

kin. Bizga funksiyaga tekis yaqinlashuvchi, integrallanuvchi {f



n

}

sod-


da funksiyalar ketma-ketligi berilgan bo`lsin. Umumiylikni chegaralamasdan

{f

n

}

ketma-ketlikni kamaymaydigan deb hisoblashimiz mumkin. U holda



{f

n

(x)F



0

(x)}

- kamaymaydigan ketma-ketlik deyarli hamma yerda f(x)F

0

(x)

163


funksiyaga yaqinlashadi. Demak, {f

n

· F

0

}

ketma-ketlik 13.2-teorema (Levi

teoremasi) shartlarini qanoatlantiradi.

Z

b



a

f

n

(x)dF (x) =

Z

b

a

f

n

(x)F



0

(x)dx

(18.4)

tenglikda n → ∞ limitga o`tib,

Z

b

a

(x)dF (x) =

Z

b



a

(x)F

0

(x)dx

(18.5)

tenglikni hosil qilamiz.

Agar kamaymaydigan funksiya sakrashlar funksiyasi va absolyut uzluk-

siz funksiyalar yig`indisidan iborat bo`lsa, u holda ixtiyoriy integrallanuvchi

µ

F

o`lchov bo`yicha) funksiya uchun uning Lebeg-Stiltes integrali qator (yo-

ki chekli yig`indi) va odatdagi Lebeg integralini hisoblashga keltiriladi. Agar

F

kamaymaydigan funksiya singulyar komponentani ham saqlasa, yuqoridagi

tasdiqni aytish mumkin emas.

Lebeg-Stiltes integrali tushunchasini kamaymaydigan funksiya bo`lgan

holdan Φ o`zgarishi chegaralangan funksiya bo`lgan holga umumlashtirish

mumkin. Aytaylik, [a, b] kesmada o`zgarishi chegaralangan Φ funksiya beril-

gan bo`lib, esa uning [a, x] kesmadagi to`la o`zgarishi bo`lsin. 15 − § da

olingan natijalarga ko`ra, v(x[a, b] da kamaymaydigan, o`ngdan uzluksiz

funksiya bo`ladi. Bundan tashqari v − Φ funksiya ham kamaymaydigan,

o`ngdan uzluksiz funksiya bo`ladi. Ya'ni Φ funksiya ikkita monoton kamay-

maydigan funksiyalar ayirmasi Φ = v − g ko`rinishda tasvirlanadi.

Agar funksiya uchun

Z

b

a

(x)dv(x)

va

Z



b

a

(x)dg(x)dx

Lebeg-Stiltes integrallari mavjud bo`lsa, u holda funksiyaning Φ funksiya

bo`yicha Lebeg-Stiltes integrali

Z

b



a

(x)dΦ(x) =

Z

b



a

(x)dv(x

Z

b



a

(x)dg(x)dx

164


tenglik yordamida aniqlanadi.

Aytaylik, Φ o`zgarishi chegaralangan funksiya yana boshqa usulda va



h

kamaymaydigan funksiyalarning Φ = W − h ayirmasi ko`rinishida tasvir-

lansin. Agar

R

b



a

(x)dΦ(x)

Lebeg-Stiltes integrali mavjud bo`lsa, u holda

Z

b

a

(x)dv(x

Z

b



a

(x)dg(x)dx =

Z

b



a

(x)dW (x

Z

b



a

(x)dh(x)dx

tenglik o`rinli. Mustaqil isbotlang.

Xulosa. funksiyaning Φ o`zgarishi chegaralangan funksiya bo`yicha

Lebeg-Stiltes integralini hisoblash uchun Φ funksiyaning ikki kamaymaydigan

funksiyalar ayirmasi ko`rinishidagi istalgan tasviridan foydalanish mumkin.

18.1-misol. Quyidagi

Z

0

2



−x

dF (x)

Lebeg-Stiltes integralini hisoblang. Bu yerda = [0, ∞) yarim o`q, (x) =

[x]

funksiya esa ning butun qismiga teng.

Yechish. Ma'lumki, (x) = [x] funksiya yordamida hosil qilingan µ

F

o`lchov diskret o`lchov bo`ladi. I ga ko`ra,

Z

0

2



−x

dF (x) =

X

n=0

2

−n

((n− F (n − 0))

tenglik o`rinli. Agar (n− F (n − 0) = 1 tenglikni e'tiborga olsak, so`nggi

qator yig`indisini hisoblash mumkin. Bu qator b

1

= 1


va maxraji =

1

2



bo`lgan cheksiz kamayuvchi geometrik progressiyaning yig`indisini ifodalaydi.

Demak,


Z

0

2



−x

dF (x) =

X

n=0

2

−n

= 2.

18.2-misol. Quyidagi Lebeg-Stiltes integralini hisoblang.

Z

3



0

(+ 1)dF (x.

Bu yerda = [03] kesma, (x) = x

2

+ 3.



165

Yechish. Ma'lumki, (x) = x

2

+ 3



funksiya yordamida hosil qilingan µ

F

o`lchov absolyut uzluksiz o`lchov bo`ladi. II ga ko`ra

Z

3

0



(+ 1)dF (x) =

Z

3



0

(+ 1) · 2x dx

tenglik o`rinli. So`nggi integral jadval integrali bo`lib uning qiymati 20 ga

teng. Demak,

Z

3

0



(+ 1)dF (x) = 20.

Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar

1.

Lebeg-Stiltes o`lchovi qanday bo`lganda



R

b

a

(x)dF (x)

Lebeg-Stiltes integ-

ralini hisoblash masalasi, ma'lum qator yig`indisini hisoblashga keltirila-

di.


2.

F

funksiya qanday shartni qanoatlantirganda

R

b

a

(x)dF (x)

Lebeg-


Stiltes integralini hisoblash masalasi, odatdagi Lebeg integralini hisoblash-

ga keltiriladi.

3.

R

1



0

K(x)dF (x)

Lebeg-Stiltes integralini hisoblang. Bu yerda (x) = 2x+

1.

4.

R

1



0

K(x)dF (x)

Lebeg-Stiltes integralini hisoblang. Bu yerda (x) =

[3x] + 2x.

166


VI bob. Metrik fazolar

Bu bob metrik fazolar va undagi asosiy tushunchalarni bayon qilishga bag`ish-

langan bo`lib, 4 (19-22) paragrafdan iborat.

19-paragrafda metrik fazo ta'rianib, ularga ko`plab misollar keltirilgan. R



n

to`plamda har xil metrikalar kiritilgan. Metrikaning uchburchak tengsizligini

isbotlashda Koshi-Bunyakovskiy, Minkovskiy va Gyolder tengsizliklaridan foy-

dalanilgan. O`z navbatida bu tengsizliklar ham o`z isbotlarini topgan. Koshi-

Bunyakovskiy, Minkovskiy va Gyolder tengsizliklarining integral formasi ham

keltirilgan. Bundan tashqari gomeomorf va izomorf metrik fazolar ta'rianib,

ularga misollar keltirilgan.

20-paragraf esa metrik fazolarda yaqinlashish va undagi ochiq va yopiq

to`plamlarning xossalariga bag`ishlangan. Ochiq va yopiq to`plamlarni ta'riash

uchun biz yordamchi tushunchalar - urinish nuqtasi, limitik nuqta, yakkalan-

gan nuqta va ichki nuqta ta'riarini berganmiz. Keyin yopiq va ochiq to`plam-

larning xossalari isbotlangan. Jumladan metrik fazoda to`plam ochiq (yopiq)

bo`lishining yetarli va zarur shartlari keltirilgan. Yaqinlashuvchi ketma-ketlik

ta'rianib, unga misollar keltirilgan. Metrik fazoning hamma yerida zich va

hech yerda zichmas to`plamlar ta'rianib, ularga misollar qaralgan. R

n

, R


n

p


Download 1.42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling