M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
}
ketma-ketlik A to`plamning har bir nuqtasida f funksiyaga yaqinlashsa va barcha n ∈ N lar uchun |f
(x)| ≤ ϕ(x) tengsizlik bajarilib, ϕ funksiya A to`plamda integrallanuvchi bo`lsa, u holda limitik funksiya f ham A da integrallanuvchi bo`ladi va lim
n→∞ Z
f n (x)dµ = Z
Isbot. Teorema shartidan limitik funksiya f uchun |f(x)| ≤ ϕ(x) teng- sizlikning bajarilishi kelib chiqadi. Lebeg integralining VII xossasiga ko`ra, f integrallanuvchi funksiya bo`ladi. Endi ε > 0 ixtiyoriy son bo`lsin. Lebeg in- tegralining absolyut uzluksizlik xossasiga (12.4-teorema) ko`ra, shunday δ > 0 son mavjudki, agar µ(B) < δ bo`lsa, u holda Z
4 (13.1) tengsizlik o`rinli bo`ladi. 10.3-Yegorov teoremasiga ko`ra, B to`plamni shun- day tanlash mumkinki, {f n } ketma-ketlik C = A\B to`plamda f funksiyaga tekis yaqinlashadi. Demak, shunday N mavjudki, ixtiyoriy n > N lar va ix- tiyoriy x ∈ C uchun |f (x) − f n (x)| < ε 2µ(C) (13.2) tengsizlik bajariladi. U holda Z
Z
f n (x)dµ = Z
[f (x) − f n (x)] dµ + Z
Z
f n (x)dµ 125
bo`ladi. Endi |f (x)| ≤ ϕ(x), |f n (x)| ≤ ϕ(x) ekanligidan hamda (13.1) va (13.2) lardan ¯ ¯ ¯ ¯ Z A f (x)dµ − Z
f n (x)dµ ¯ ¯
¯ ≤ Z
|f (x) − f n (x)| dµ + Z
+ Z B |f n (x)| dµ ≤ ε 2µ(C) · µ(C) + ε 4 + ε 4 = ε. ∆ 13.1-natija. Agar |f n (x)| ≤ M = const va lim
(x) = f (x) bo`lsa, u holda integral belgisi ostida limitga o`tish mumkin, ya'ni lim
Z
f n (x)dµ = Z
13.1-eslatma. Nol o`lchovli to`plamda funksiyaning qiymatini o`zgartirish integral qiymatiga (VI xossa) ta'sir qilmaydi, shuning uchun 13.1-teoremada
ketma-ketlikning f funksiyaga deyarli yaqinlashishini va |f(x)| ≤ ϕ(x) tengsizlikning ham deyarli barcha x lar uchun bajarilishini talab qilish yetarli. 13.2-teorema (Levi). A to`plamda monoton f 1 (x) ≤ f 2 (x) ≤ · · · ≤ f n (x) ≤ · · · , integrallanuvchi {f
funksiyalar ketma-ketligi berilgan bo`lib, barcha n ∈ N lar uchun Z
f n (x)dµ ≤ K tengsizlik bajarilsin. U holda A to`plamning deyarli hamma yerida lim
(x) = f (x) chekli limit mavjud hamda f funksiya A da integrallanuvchi va integral belgisi ostida limitga o`tish mumkin, ya'ni lim
n→∞ Z
f n (x)dµ = Z
Isbot. Faraz qilaylik, f 1 (x) ≥ 0 bo`lsin. Umumiy hol f n (x) = f n (x)−f 1 (x) almashtirish yordamida f 1 (x) ≥ 0 holga keltiriladi. Ω =
n x ∈ A : lim n→∞ f n (x) = ∞ o 126
to`plamni qaraymiz. Agar biz Ω (r) n = { x ∈ A : f n (x) > r } to`plamni kirit- sak, u holda quyidagi tenglik o`rinli bo`ladi: Ω =
\
Ω (r) , Ω (r) =
[
Ω (r) n . Chebishev tengsizligiga (12.3-teorema) ko`ra, µ(Ω (r) n ) ≤ 1
Z
f n (x)dµ ≤ K r . Har bir tayinlangan r da Ω (r) 1
(r) 2
(r)
munosabat o`rinli. O`lchovning uzluksizlik xossasiga ko`ra
³ Ω (r) ´ = lim n→∞ µ (Ω (r) n ) ≤ K r . Har bir r uchun Ω ⊂ Ω (r) ekanligidan µ(Ω) ≤ K r ekanligi kelib chiqadi va r ixtiyoriy bo`lgani uchun µ(Ω) = 0 bo`ladi. Shu bilan monoton {f n (x)} ketma-ketlik deyarli barcha x ∈ A larda chekli f(x) limitga ega ekanligi kelib chiqadi. Endi f but (x) = [f (x)], A r = © x ∈ A : f but (x) = r ª = {x ∈ A : r ≤ f (x) < r + 1} , r = 0, 1, . . . deb ola- miz. Agar f but funksiyaning A to`plamda integrallanuvchi ekanligini ko`rsat- sak, u holda ϕ(x) = f
(x) + 1 funksiya ham A to`plamda integrallanuvchi bo`ladi va 13.1-teoremadan 13.2-teoremaning tasdig`i kelib chiqadi. Endi f
funksiyaning A to`plamda integrallanuvchi ekanligini ko`rsatamiz. B s =
S
deymiz. B s da f n va f funksiyalar chegaralangan va har doim f but (x) ≤ f (x) bo`lgani uchun 13.1-natijaga ko`ra Z
s f but (x) dµ ≤ Z
Z
s f n (x) dµ ≤ K . Ikkinchi tomondan, Z
s f but (x) dµ = s X
rµ(A r ) ≤ K. 127
Bu yig`indining chegaralanganligi ∞ X
rµ(A r ) qatorning yaqinlashuvchiligini bildiradi. Demak, Z A f but (x) dµ = ∞ X
rµ(A r ). Shunday qilib, f
ning A da integrallanuvchi ekanligi isbotlandi. ∆ Teoremani monoton o`smaydigan ketma-ketliklar uchun ham isbotlash mum- kin. 13.2-natija. Agar ψ n (x) ≥ 0 bo`lib,
X
Z
(x)dµ < +∞ bo`lsa, u holda A to`plamning deyarli barcha nuqtalarida
X
ψ n (x) qator yaqinlashadi va qatorni hadlab integrallash mumkin, ya'ni Z
Ã
X
ψ n (x) !
X
Z
(x) dµ tenglik o`rinli. 13.3-teorema (Fatu). Agar manymas, o`lchovli {f n } funksiyalar ketma - ketligi A to`plamning deyarli barcha nuqtalarida f funksiyaga yaqinlashsa va Z A f n (x) dµ ≤ K bo`lsa, u holda f funksiya A to`plamda integrallanuvchi va Z
f (x) dµ ≤ K tengsizlik o`rinli. 128
Isbot. ϕ n (x) = inf k≥n f k (x) deb belgilaymiz. ϕ
o`lchovli, chunki { x : ϕ n (x) < c } = [
(x) < c} . Bundan tashqari 0 ≤ ϕ
(x) ≤ f n (x) bo`lgani uchun ϕ
integrallanuvchi va Z
(x) dµ ≤ Z
(x) dµ ≤ K. Nihoyat, ϕ 1 (x) ≤ ϕ 2 (x) ≤ · · · ≤ ϕ n (x) ≤ · · · deyarli barcha x lar uchun lim
n→∞ ϕ n (x) = f (x). Shuning uchun 13.2-teoremani {ϕ
ketma-ketlikka qo`llab, 13.3-teoremaning isbotiga ega bo`lamiz. ∆ Lebeg va Riman integrallari orasidagi quyidagi bog`lanishni isbotlaymiz. 13.4-teorema. Agar [a, b] kesmada I = (R) Z
a f (x)dµ Riman integrali mavjud bo`lsa, u holda f funksiya [a, b] kesmada Lebeg ma'nosida ham integrallanuvchi bo`ladi va (L) Z [a, b] f (x)dµ = (R) Z
a f (x) dx tenglik o`rinli. Isbot. [a, b] kesmani
= a + k 2
(b − a),
nuqtalar yordamida 2 n ta bo`lakka bo`lamiz. Bu bo`linishga mos Ω
=
2
2
X
=
2
2
X
Darbu yig`indilarini qaraymiz, bu yerda M nk − f funksiyaning [x k−1 , x k ] kesmadagi aniq yuqori chegarasi, m nk esa shu kesmadagi aniq quyi chegarasi. Riman integralining ta'riga ko`ra,
Ω
= lim
129
chekli limit mavjud. Har bir n ∈ N da f n va f n sodda funksiyalarni quyida- gicha aniqlaymiz:
(x) = M nk , agar x ∈ [x k−1 , x k ) , k ∈ {1, 2, . . . , 2 n }, f n (b) = f (b), f n (x) = m nk , agar x ∈ [x k−1 , x k ) , k ∈ {1, 2, . . . , 2 n }, f n (b) = f (b). Sodda funksiya integrali ta'riga ko`ra, Z [a,b] f n (x) dµ = Ω n , Z [a,b] f n (x) dµ = ω n tengliklar o`rinli. ©
ª ketma-ketlik o`smaydigan ketma-ketlik, ya'ni f 1 (x) ≥ f 2 (x) ≥ . . . ≥ f n (x) ≥ . . . ©
ª esa kamaymaydigan ketma-ketlik, ya'ni f 1 (x) ≤ f 2 (x) ≤ . . . ≤ f n (x) ≤ . . . bo`lgani uchun, deyarli hamma yerda lim
n→∞ f n (x) = f (x) ≥ f (x), lim
(x) = f (x) ≤ f (x) chekli limitlar mavjud. 13.2-Levi teoremasiga ko`ra Z [a, b] f (x)dµ = lim n→∞ Ω
= I = lim
= Z [a, b] f (x)dµ. Shuning uchun Z [a, b] ¯ ¯f(x) − f(x) ¯ ¯ dµ = Z [a, b] ¡
¢
Bundan, deyarli hamma yerda f(x) − f(x) = 0 ekanligi kelib chiqadi, ya'ni
Demak,
Z [a,b] f (x)dµ = I. ∆ Bu xossadan foydalanib, Lebeg integralini hisoblash qulaydir. Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 130
1. Parametr α ning qanday qiymatlarida f n (x) = x α x 2 + 1 n , x ∈ [0, 1] ketma-ketlik integral belgisi ostida limitga o`tish haqidagi Lebeg teoremasi shartlarini qanoatlantiradi. 2. Quyidagi {g n } ketma-ketlik integral belgisi ostida limitga o`tish haqidagi Levi teoremasi shartlarini qanoatlantiradimi?
(x) = nx 3 2 nx 2 + 1 , x ∈ [0, 1]. 3. Fatu teoremasi shartlari bajarilganda lim n→∞ Z
f n (x)dµ = Z
tenglik o`rinlimi? O`rinli bo`lmasa, misol keltiring. 4. 13.4-teorema isbotida [a, b] kesma nima sababdan 2 n ta teng qismga bo`linganini tushuntiring. Agar [a, b] kesma n ta teng qismga bo`linga- nida f n ketma-ketlik o`smaydigan, f n ketma-ketlik esa kamaymaydigan bo`masligi mumkin edi. Bunga misol keltiring. 5. [0, 1] kesmada f(x) = 2 x funksiya uchun f n , f n sodda funksiyalarni quring. 14- §. Cheksiz o`lchovli to`plam bo`yicha olingan Lebeg integrali Shu paytgacha biz faqat chekli o`lchovli (µ(A) < +∞) to`plamlarda Lebeg integrali va uning xossalarini o`rgandik. Lekin ko`plab masalalarni yechishda cheksiz o`lchovli to`plamda berilgan funksiyaning integralini qarashga to`g`ri keladi. Masalan, R = (−∞, ∞) da berilgan funksiyaning Lebeg integralini qarashga to`g`ri keladi. Biz sanoqli sondagi chekli o`lchovli X
to'plamlar- ning birlashmasi ko`rinishida tasvirlanishi mumkin bo`lgan hol bilan chega- ralanamiz. 131
14.1-ta'rif. Agar X to`plamda µ o`lchov berilgan bo`lib, X to`plamni sanoqli sondagi chekli o`lchovli to'plamlarning birlashmasi ko`rinishida tasvir- lash mumkin bo`lsa, u holda X da µ o`lchov σ− chekli o`lchov deyiladi.
chekli o`lchovlarga sonlar o`qidagi va tekislikdagi Lebeg o`lchovlari mi- sol bo`la oladi.
chekli bo`lmagan o`lchovga misol sifatida sonlar o`qidagi µ o`lchovni quyidagicha aniqlaymiz. Har bir nuqtaning o`lchovini bir deb olamiz, ya'ni
U holda R ning barcha qism to`plamlari o`lchovli bo`ladi. Agar A ⊂ R to`plam chekli bo`lsa, uning o`lchovi chekli, qolgan hammasi cheksiz o`lchovli to`plamlar bo`ladi. 14.2-ta'rif. X to`plamni qoplovchi ketma-ketlik deb, har qanday mono- ton o`suvchi (X
) {X n } ketma-ketlikka aytiladiki, u quyidagi ikkita shartni qanoatlantiradi: 1)
[
= X, 2) µ(X
) < ∞, ∀n ∈ N. 14.3-ta'rif. X to`plamda σ− chekli µ o`lchov va X da aniqlangan man- ymas f funksiya berilgan bo`lsin. Agar f funksiya ixtiyoriy chekli o`lchovli A ⊂ X to`plamda integrallanuvchi bo`lib, biror qoplovchi {X n } ketma-ketlik uchun lim
n→∞ Z
n f (x)dµ limit mavjud bo`lsa, u holda f funksiya X to`plamda integrallanuvchi deyiladi va bu limit Z
f (x)dµ = lim n→∞ Z
n f (x)dµ f dan X to`plam bo`yicha olingan Lebeg integrali deyiladi. Endi f ixtiyoriy funksiya bo`lsin. Uni ikkita manymas funksiyalar ayir- masi shaklida tasvirlaymiz, ya'ni f(x) = f + (x) − f − (x), bu yerda
+ (x) = Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling