M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
Isbot. Sodda funksiya integrali ta'riga ko`ra Z
k · f (x)dµ = X
k · f i µ(A i ) = k X
) = k Z
∆ C) A to`plamda chegaralangan f sodda funksiya integrallanuvchidir. Agar A da |f(x)| ≤ M bo`lsa, u holda quyidagi tengsizlik o`rinli ¯ ¯
¯ Z
f (x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ M · µ(A). Isbot. Sodda funksiya integrali ta'ridan ¯ ¯ ¯ ¯ Z A f (x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ =
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ X i f i µ(A i ) ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ X
|f i | µ(A i ) ≤ M X
) = Mµ(A). ∆ Bu paragrafni quyidagi sodda funksiyaning Lebeg integralini hisoblash bilan yakunlaymiz. 11.3-misol. A = (0, 1] da f funksiyani quyidagicha aniqlaymiz:
agar x ∈ A n = µ 1 2
, 1 2 n−1 ¸
f sodda funksiya A = (0, 1] to`plamda Lebeg ma'nosida integrallanuvchimi? Agar integrallanuvchi bo`lsa, uning integralini hisoblang. Yechish. Ma'lumki, ∞ [
A n = (0, 1] , A n \
m = ∅, n 6= m. va A
= {x ∈ A : f (x) = n} tenglik o`rinli. Sodda funksiyalar uchun Lebeg integrali ta'riga ko`ra, ∞ X
n · 2 −n (11.5) qator yaqinlashuvchi bo`lsa, f sodda funksiya A = (0, 1] da integrallanuvchi bo`ladi. Bu holda musbat hadli qatorlarni taqqoslash haqidagi Dalamber alo- matidan foydalanish qulay. lim
n→∞ a n+1 a n = lim
n→∞ n + 1 2
· 2
n = 1 2 < 1. 110
Demak, (11.5) qator yaqinlashuvchi. Bu yerdan f sodda funksiyaning A da Lebeg ma'nosida integrallanuvchi ekanligi kelib chiqadi. Endi (11.5) qator yig`indisini hisoblaymiz. Uning qismiy yig`indisi S
uchun
S n = 2S n − S n = 1 +
2 2 + 3 4 + 4 8 + . . . + n 2
− − µ 1 2 + 2 4 + 3 8 + . . . + n 2
¶ = 1 +
µ 2 2 − 1 2 ¶ + µ 3 4
2 4
+ . . . + + µ n 2
− n − 1 2
¶
2
= 1 + 1
+ 1 4 + . . . + 1 2 n−1 − n 2
. Bu tenglikda n → ∞ da limitga o`tib, ( b n = 1 2 n−1 cheksiz kamayuvchi geo- metrik progressiya yig`indisidan foydalaniladi) Z (0, 1] f (x)dµ = lim n→∞ S n = lim
n→∞ µ 1(1 − 1 2
) 1 − 1 2 ¶ − lim n→∞ n 2
= 2 ekanligini olamiz. Matematik analiz kursidan ma'lumki ([4] ga qarang) f funksiya Riman ma'nosida integrallanuvchi bo`lishi uchun, uning chegaralangan bo`lishi zarur. Chegaralanmagan funksiyalar uchun Riman integrali xosmas integral ma'no- sida ta'rianadi. 11.1-misolda qaralgan f funksiya (0, 1] da chegaralanma- gan. Lebeg integrali ta'rida funksiyaning chegaralangan bo`lishi muhim emas, ya'ni chegaralangan va chegaralanmagan funksiyalar uchun Lebeg integrali bir xilda ta'rianadi. Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1.
ning sodda funksiya ekanligini ko`rsating va uning A to`plam bo`yicha olingan integralini hisoblang. 2. Sodda funksiyalar ko`paytmasi yana sodda funksiya bo`lishini isbotlang. 3. Dirixle funksiyasini A = [0, 3] to`plamda sodda funksiya ekanligini ta'rif yordamida ko`rsating. Uning integralini hisoblang. 111
4. Riman funksiyasining A = [0, 1] to`plamda sodda funksiya ekanligini ta'rif yordamida ko`rsating. Uning integralini hisoblang. 12- §. Lebeg integralining xossalari Bu paragrafda Lebeg integralining asosiy xossalari o`rganiladi. Biz doim chekli o`lchovli A (µ (A) < +∞) to`plam va unda aniqlangan f o`lchovli funksiyani qaraymiz. 12.1-ta'rif. Agar A to`plamda f funksiyaga tekis yaqinlashuvchi, inte- grallanuvchi sodda funksiyalarning {f
ketma-ketligi mavjud bo`lsa, f funk- siya A to`plamda Lebeg ma'nosida integrallanuvchi deyiladi va uning integrali lim
n→∞ Z
f n (x)dµ = Z
(12.1) tenglik bilan aniqlanadi. Bu ta'rif korrekt, ya'ni kamchiliklardan holi bo`lishi uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak: 1) Har qanday tekis yaqinlashuvchi va A to`plamda integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi uchun (12.1) limit mavjud bo`lishi kerak. 2) Berilgan f funksiya uchun (12.1) limit {f n } ketma-ketlikning tanla- nishiga bog`liq emas. 3) Agar f funksiya sodda funksiya bo`lsa, bu ta'rif sodda funksiyalar uchun berilgan 11.2-ta'rif bilan usma-ust tushishi kerak. 1-3 shartlarning bajarilishini ko`rsatamiz. 1) Sodda funksiyalar uchun integralning A, B va C xossalaridan ¯ ¯ ¯ ¯ Z A f n (x)dµ − Z
(x)dµ ¯ ¯
¯ ≤ ¯ ¯ ¯ ¯ Z A (f n (x) − f m (x)) dµ ¯ ¯
¯ ≤ µ(A) · sup x∈A |f n (x) − f m (x)| tengsizlik kelib chiqadi. Bu esa (12.1) limitning mavjudligini isbotlaydi. 112
2) (12.1) limitning {f n } ketma-ketlikning tanlanishiga bog`liq emasligini isbotlaymiz. Faraz qilaylik, f ga tekis yaqinlashuvchi ikkita {f
va {f 0 n } ketma-ketliklar uchun (12.1) limit har xil qiymatlar qabul qilsin. U holda f 1
0 1
2
2
n , f 0 n , . . . ketma-ketlik f ga tekis yaqinlashadi, lekin bu ketma- ketlik uchun (12.1) limit mavjud emas. Bu esa hozirgina isbotlangan 1) shartga zid.
3) shartni isbotlash uchun ixtiyoriy n da f n (x) = f (x) deb olish yetarli. Endi 12.1-ta'rifga teng kuchli bo`lgan quyidagi ta'rifni keltiramiz. 12.2-ta'rif. Agar har bir n ∈ N uchun (11.1) tenglik bilan aniqlanuvchi
sodda funksiya integrallanuvchi bo`lsa, u holda f funksiya A to`plamda Lebeg ma'nosida integrallanuvchi deyiladi va uning integrali Z
f (x) dµ = lim n→∞ Z
f but n (x) dµ. 12.1. Lebeg integralining asosiy xossalari. I. f(x) = 1, x ∈ A sodda funksiya integrallanuvchi va Z
1 · dµ = µ(A). II. Bir jinslilik xossasi. Agar f funksiya A to`plamda integrallanuvchi bo`lsa, u holda ixtiyoriy k ∈ R o`zgarmas uchun k · f funksiya ham A to`plamda integrallanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli Z
k · f (x)dµ = k Z
f (x)dµ. Isbot. Bu xossaning isboti sodda funksiyalar uchun Lebeg integralining B xossasidan limitga o`tish natijasida, o`zgarmasni limit belgisi ostidan chiqarish mumkin degan qoidadan kelib chiqadi. Ya'ni, agar {f n } integrallanuvchi sod- da funksiyalar ketma-ketligi f funksiyaga tekis yaqinlashsa, u holda {k · f
integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi k · f funksiyaga tekis yaqin- lashadi. Demak, k · f funksiya integrallanuvchi va Z
k · f (x)dµ = lim n→∞ Z
k · f n (x)dµ = k · lim n→∞ Z
f n (x)dµ = k Z
113
tenglik o`rinli. ∆ III. Additivlik xossasi. Agar f va g funksiyalar A to`plamda integralla- nuvchi bo`lsa, u holda f + g funksiya ham A to`plamda integrallanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli Z
[f (x) + g(x)]dµ = Z
Z
g(x)dµ. Isbot. Agar {f n } integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi f funk- siyaga, {g
integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi g funksiya- ga tekis yaqinlashsa, u holda {f
+ g n } integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi f + g funksiyaga tekis yaqinlashadi. Demak, f + g funksiya integrallanuvchi va sodda funksiyalar uchun integralning A xossasiga ko`ra Z
[f (x) + g(x)] dµ = lim n→∞ Z
[f
(x) + g n (x)]dµ = = lim
Z
f n (x) dµ + lim n→∞ Z
g n (x) dµ = Z
Z
g(x) dµ tenglik o`rinli. ∆ Shuningdek quyidagi tenglik o`rinli Z A f (x) dµ = Z
1
Z
2
1
2
1
2 = ∅. (12.2) IV. A to`plamda chegaralangan f funksiya integrallanuvchidir. Isbot. Agar f funksiya A to`plamda chegaralangan bo`lsa, u holda (11.1) tenglik bilan aniqlanuvchi f
sodda funksiya ixtiyoriy n ∈ N da cheklita qiymat qabul qiladi. Demak, 11.2-ta'rifga ko`ra f
sodda funksiya integral- lanuvchi. 12.2-ta'rifga ko`ra f ham integrallanuvchi. ∆ V. Agar f(x) ≥ 0, x ∈ A funksiya integrallanuvchi bo`lsa, u holda Z A f (x)dµ ≥ 0. Isbot. Bu xossa Lebeg integralining monotonlik xossasi deyiladi. Uning isboti sodda funksiyalar uchun to`g`ridan-to`g`ri ta'rifdan kelib chiqadi. Agar 114
f manymas funksiya bo`lsa, u holda unga tekis yaqinlashuvchi f but n sodda
funksiyalar ketma-ketligi ham manymas. Bundan Z
f but n (x) dµ = 1
Z
[nf (x)] dµ ≥ 0. Bu yerdan n → ∞ da limitga o`tib, V xossaning isbotiga ega bo`lamiz. ∆ Integralning monotonlik xossasidan quyidagi tasdiq kelib chiqadi. Agar f (x) ≥ g(x) bo`lsa, u holda Z
Z
g(x)dµ tengsizlik o`rinli. Shuningdek, agar m ≤ f(x) ≤ M, x ∈ A bo`lsa, u holda mµ(A) ≤ Z
f (x)dµ ≤ M µ(A) tengsizliklar o`rinli. VI. Agar µ(A) = 0 bo`lsa, u holda ixtiyoriy f : A → R uchun Z
f (x)dµ = 0. VI. Agar f ∼ g (ya'ni deyarli barcha x ∈ A lar uchun f(x) = g(x) ) bo`lib, ulardan biri integrallanuvchi bo`lsa, u holda ikkinchisi ham integral- lanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli Z
Z
g(x)dµ . Bu tasdiqlar Lebeg integralining ta'ridan bevosita kelib chiqadi. VII. Agar ϕ funksiya A to`plamda integrallanuvchi bo`lib, deyarli barcha
lar uchun |f(x)| ≤ ϕ(x) bo`lsa, u holda f funksiya ham A to`plamda integrallanuvchi bo`ladi. Isbot. Haqiqatan ham, agar f va ϕ sodda funksiyalar bo`lsa, u holda A to`plamdan o`lchovi nol bo`lgan A 1 = {x ∈ A : |f (x)| > ϕ(x)} to`plamni chiqarib tashlab, qolgan A 0 to`plamda |f(x)| ≤ ϕ(x) tengsizlikni hosil qi- lamiz. A
to`plamni chekli yoki sanoqli sondagi A 0 n to'plamlarning birlashmasi 115
ko`rinishida shunday tasvirlaymizki, har bir A 0 n to`plamda f va ϕ funksiyalar o`zgarmas bo`lsin, ya'ni
Shartga ko`ra |a n | ≤ b n tengsizlik bajariladi. ϕ funksiya integrallanuvchi bo`lganligi uchun hamda (12.2) va VI xossadan foydalanib
X
| a n | µ (A 0 n ) ≤ ∞ X
b n µ (A 0 n ) =
Z A 0 ϕ (x) dµ = Z
0 ϕ (x) dµ + Z
1
Z
ϕ (x) dµ ni olamiz. Shuning uchun f ham integrallanuvchi va ¯ ¯
¯ Z
f (x) dµ ¯ ¯ ¯ ¯ =
¯ ¯ ¯ ¯ Z
0 f (x) dµ ¯ ¯ ¯ ¯ =
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ X n a n µ (A 0 n ) ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ X
| a n | µ (A 0 n ) =
= Z
0 |f (x) | dµ ≤ Z
ϕ (x) dµ. Endi umumiy holni qaraymiz. f but n (x) = [nf (x)]
sodda funksiya ixtiyoriy n ∈ N da |f but n (x)| ≤ ϕ (x) + 1, x ∈ A 0 tengsizlikni qanoatlantiradi. Demak, f but n (x) sodda funksiya integrallanuvchi. 12.2-ta'rifga ko`ra f funksiya ham integrallanuvchi. ∆ VIII. Quyidagi integrallar bir vaqtda mavjud yoki mavjud emas: I 1 = Z A f (x)dµ, I 2 = Z A |f (x)| dµ. Isbot. VII xossadan foydalanib, ko`rsatish mumkinki, I 2 ning mavjudligi- dan I 1 ning mavjudligi kelib chiqadi. Teskari tasdiq f sodda funksiya bo`lganda 116 bevosita ta'rifdan kelib chiqadi. Umumiy holni qaraymiz. f funksiya A da integrallanuvchi bo`lgani uchun, unga tekis yaqinlashuvchi {f n } integrallanuv- chi, sodda funksiyalar ketma-ketligi mavjud. U holda
(x)|| ≤ |f (x) − f n (x)| tengsizlikka ko`ra, {|f
- integrallanuvchi, sodda funksiyalar ketma-ketligi |f | funksiyaga tekis yaqinlashadi. Shunday ekan, ta'rifga ko`ra, I 2 integral
mavjud. ∆ Lebeg ma'nosida integrallanuvchi funksiya Riman ma'nosida integrallanuv- chi bo`lishi shart emas. 12.1-misol. Dirixle funksiyasini [0, 2] kesmada Lebeg va Riman ma'nola- rida integrallanuvchanlikka tekshiring. Yechish. D sodda funksiya bo`lib, uning Lebeg integrali Z [0,2] D(x)dµ = 1 · µ([0, 2] ∩ Q) + 0 · µ([0, 2]\Q) = 0. Dirixle funksiyasi [0, 2] kesmada Riman ma'nosida integrallanuvchi emas. Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling