M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
Buni ko`rsatish uchun [0, 2] kesmani teng n bo`lakka 0 = x 0
1
2
n−1 < x n = 2
nuqtalar yordamida bo`lamiz. Ma'lumki, Dirixle funksiyasining [x k−1 , x k ] bo`lakchadagi aniq yuqori chegarasi M k barcha
k ∈ {1, 2, . . . , n} uchun 1 ga teng, Dirixle funksiyasining bu bo`lakchadagi aniq quyi chegarasi m
esa 0 ga teng. Bu bo`linishga mos Darbu yig`indilarini qaraymiz: Ω
= 2
n X
M k = 2 n n X
1 = 2,
= 2 n n X
m k = 2 n n X
0 = 0. Bu yerdan, lim
Ω
= 2, lim
n→∞ ω n = 0
tengliklarga kelamiz. Demak, Dirixle funksiyasi [0, 2] kesmada Riman ma'no- sida integrallanuvchi emas. ∆ 117
IV,VI, VII va VIII xossalar Lebeg integrali uchun xos. Bu xossalar Riman integrali uchun o`rinli emas. Hozir bularga misollar keltiramiz. 12.2-masala. IV va VI xossalar Riman integrali uchun o`rinli emasligiga misol keltiring. Yechish. [0, 2] kesmada Dirixle funksiyasini qaraymiz. U chegaralangan va o`lchovli, demak IV xossaga ko`ra u Lebeg ma'nosida integrallanuvchi, lekin Riman ma'nosida integrallanuvchi emas (12.1-misolga qarang). [0, 2] kesma- da Dirixle D va nol θ(x) = 0 funksiyalarni qaraymiz. Ular [0, 2] kesmada deyarli teng, shuning uchun VI-xossaga ko`ra Z [0,2] D(x)dµ = Z [0,2] θ(x)dµ = 0. Lekin nol funksiya Riman ma'nosida integrallanuvchi, Dirixle funksiyasi D esa Riman ma'nosida integrallanuvchi emas (12.1-misolga qarang). ∆ Lebeg integralining VII va VIII xossalari ham Riman integrali uchun o`rinli emas. Bunga quyidagi misolda ishonch hosil qilish mumkin. 12.3-misol. Quyidagi funksiyalarni qaraymiz: ϕ(x) = 2, f (x) = 1, agar x ∈ Q, −1, agar x ∈ R\Q. Barcha x ∈ [0, 2] lar uchun |f(x)| ≤ ϕ(x) tengsizlik o`rinli. Lekin f funksiya [0, 2] kesmada Riman ma'nosida integrallanuvchi emas. Bu tasdiq D ning Riman ma'nosida integrallanuvchi emasligiga o`xshash isbotlanadi. Demak, VII xossa Riman integrali uchun o`rinli emas. f funksiya [0, 2] to`plamda Riman ma'nosida integrallanuvchi emas, am- mo |f(x)| = 1 funksiya esa integrallanuvchi. Demak, VIII xossa Riman integ- rali uchun o`rinli emas. ∆ 12.2. Lebeg integralining σ− additivlik va absolyut uzluksizlik xossalari. Yuqorida biz Lebeg integralining xossalarini tayinlangan A to`plam 118
bo`yicha keltirdik. Endi F (A) = Z
f (x)dµ ifodani o`lchovli to`plamlar sistemasi U(E) da aniqlangan, A to`plamning funksiyasi sifatida qarab, Lebeg integralining ayrim xossalarini isbotlaymiz. 12.1-teorema (Lebeg integralining σ− additivlik xossasi). O`lchovli A to`p- lam o`zaro kesishmaydigan A 1
2
o`lchovli to'plamlarning bir- lashmasidan iborat bo`lsin, ya'ni
[
A n , A i \
j = ∅, i 6= j va f funksiya A to`plamda integrallanuvchi bo`lsin. U holda har bir A n to`plam bo`yicha f funksiyaning integrali mavjud, ∞ X
Z
qator absolyut yaqinlashadi va quyidagi tenglik o`rinli Z
X
Z
(12.3) Isbot. Avvalo teoremani y 1
2
qiymatlarni qabul qiluvchi f sodda funksiya uchun isbotlaymiz. Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
= {x ∈ A : f (x) = y k } , B nk = {x ∈ A n : f (x) = y k } = B k T
n , B k = S n B nk . f funksiya integrallanuvchi bo`lgani uchun P
) qator absolyut yaqin- lashuvchi bo`ladi. U holda Z
f (x)dµ = ∞ X
y k µ(B k ) =
∞ X
y k ∞ X
µ(B nk ) =
= ∞ X
∞ X
y k µ(B nk ) =
∞ X
∞ X
y k µ(B nk ) =
∞ X
Z
(12.4) 119
To`plam o`lchovi manymas bo`lgani uchun (12.4) tengliklar zanjiridagi barcha qatorlar absolyut yaqinlashuvchi bo`ladi. Endi f funksiya A to`plamda integrallanuvchi bo`lgan ixtiyoriy funksiya bo`lsin. U holda ixtiyoriy ε > 0 son uchun A da integrallanuvchi shunday g sodda funksiya mavjudki, barcha x ∈ A larda |f(x) − g(x)| < ε yoki |f (x)| < |g(x)| + ε tengsizlik bajariladi. Yuqorida isbotlanganiga ko`ra g uchun Z
g(x)dµ = ∞ X
Z
(12.5) tenglik o`rinli va g har bir A
da integrallanuvchi hamda (12.5) qator ab- solyut yaqinlashuvchi. g ning A
to`plamlarda integrallanuvchi ekanligidan va |f(x)| < |g(x)| + ε tengsizlikdan f ning ham har bir A
to`plamda integ- rallanuvchi ekanligi kelib chiqadi hamda
X
¯ ¯
¯ Z
n f (x)dµ − Z
n g(x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ ≤ ∞ X
Z
X
εµ(A n ) = εµ(A). Bu esa (12.5) bilan birgalikda
X
Z
qatorning absolyut yaqinlashuvchi ekanligiga va quyidagi bahoga olib keladi: ¯ ¯
¯ ¯
X
Z
n f (x)dµ − Z
f (x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ = ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ∞ X
Z
X
Z
Z
g(x)dµ − Z
f (x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ ∞ X
¯ ¯
¯ Z
n f (x)dµ − Z
n g(x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ +
¯ ¯ ¯ ¯ Z
f (x)dµ − Z
g(x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ 2εµ(A). Bu yerda ε > 0 ixtiyoriy bo`lganligi uchun (12.3) tenglik o`rinli. ∆ 120 12.1-natija. Agar f funksiya A to`plamda integrallanuvchi bo`lsa, u holda f funksiya A to`plamning ixtiyoriy o`lchovli A 0 qismida ham integrallanuvchi bo`ladi. Endi ma'lum ma'noda 12.1-teoremaga teskari hisoblanuvchi quyidagi teo- remani keltiramiz. 12.2-teorema. O`lchovli A to`plam o`zaro kesishmaydigan A 1
2
A n , . . . o`lchovli to'plamlarning birlashmasidan iborat bo`lsin, ya'ni A = ∞ [
A n , A i \
j = ∅, i 6= j. Har bir A n to`plamda f funksiya integrallanuvchi va ∞ X
Z
(12.6) qator yaqinlashuvchi bo`lsin. U holda f funksiya A to`plamda integrallanuvchi va (12.3) tenglik o`rinli bo`ladi. Isbot. Teoremani isbotlash uchun f funksiyaning A to`plamda integral- lanuvchi ekanligini ko`rsatish yetarli. (12.3) tenglik 12.1-teoremadan kelib chiqa- di. Avvalo isbotni B
to`plamlarda f i qiymatlarni qabul qiluvchi f sodda funksiya uchun keltiramiz Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
= {x ∈ A : f (x) = f i } , A ni = A n ∩ B i . U holda quyidagilar o`rinli ∪ n A ni = B i va Z A n |f (x)| dµ = X
|f i | µ(A ni ). (12.6) qatorning yaqinlashuvchiligidan X
X
) qatorning yaqinlashuvchiligi kelib chiqadi. Yaqinlashuvchi musbat hadli qator hadlarining o`rinlarini ixtiyoriy tartibda almashtirish mumkin. Shuning uchun X
X
) =
X i |f i | X
µ(A ni ) =
X i |f i | µ(B i ) 121 tenglik o`rinli. Oxirgi qatorning yaqinlashuvchiligi Z
f (x)dµ = X
f i µ(B i ) integralning mavjudligini bildiradi. Umumiy holda ixtiyoriy ε > 0 son va f funksiya uchun shunday g sodda funksiya mavjudki, barcha x ∈ A uchun |f (x) − g(x)| < ε (12.7) tengsizlik o`rinli. U holda VII xossaga ko`ra, har bir A
to`plamda g funksiya- ning integrali mavjud va Z
n |g(x)| dµ ≤ Z
n |f (x)| dµ + εµ(A n ) tengsizlik o`rinli. (12.6) qatorning yaqinlashuvchi ekanligidan, hamda ∞ X
µ(A n ) = µ(A) tenglikdan
X
Z
qatorning yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi. Bundan g sodda funksiyaning A da integrallanuvchi ekanligi, (12.7) tengsizlikdan esa f funksiyaning A to`plamda integrallanuvchi ekanligi kelib chiqadi. ∆ 12.3-teorema (Chebishev tengsizligi). A o`lchovli to`plamda manymas ϕ funksiya va c > 0 son berilgan bo`lsin. U holda quyidagi tengsizlik o`rinli µ ({x ∈ A : ϕ(x) ≥ c}) ≤ 1
Z
Isbot. Aytaylik, A c = {x ∈ A : ϕ(x) ≥ c} bo`lsin. (12.2) va V xossadan Z
ϕ(x)dµ = Z
c ϕ(x)dµ + Z
c ϕ(x)dµ ≥ Z
c ϕ(x)dµ ≥ c · µ(A c ) 122 ni olamiz. Bu yerdan µ(A c ) ≤ 1
Z
ϕ(x)dµ tengsizlik kelib chiqadi. ∆ 12.2-natija. Agar Z A |f (x)| dµ = 0 bo`lsa, u holda deyarli barcha x ∈ A uchun f(x) = 0 bo`ladi. Isbot. Chebishev tengsizligiga ko`ra ixtiyoriy n uchun
µ½
1
¾¶
Z
munosabatga egamiz. Bundan tashqari {x ∈ A : f (x) 6= 0} = ∞ [
½
1
¾ tenglik o`rinli. O`lchovning yarim additivlik xossasiga ko`ra, µ ({x ∈ A : f (x) 6= 0}) ≤ ∞ X
µ µ½
1
¾¶ = 0 ga ega bo`lamiz. Bu esa natijani isbotlaydi. ∆ 12.4-teorema (Lebeg integralining absolyut uzluksizlik xossasi). Agar f funksiya A (µ(A) < ∞) to`plamda integrallanuvchi bo`lsa, u holda ixtiyoriy ε > 0 son uchun shunday δ > 0 son mavjudki, µ(D) < δ tengsizlikni qanoatlantiruvchi har qanday D ⊂ A to`plam uchun ¯ ¯ ¯ ¯ Z D f (x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ < ε tengsizlik o`rinli. Isbot. Agar f funksiya A to`plamda M soni bilan chegaralangan bo`lsa, teoremani isbotlash uchun δ =
deb olish yetarli, chunki ¯ ¯
¯ Z
f (x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ < M · µ(D) < M · δ = M · ε M = ε. 123
Endi f ixtiyoriy o`lchovli va integrallanuvchi funksiya bo`lsin. Quyidagi bel- gilashlarni kiritamiz: A n = { x ∈ A : n ≤ |f (x) | < n + 1} , B N =
[
= A\B N . U holda 12.1-teoremaga ko`ra, Z
X
Z
tenglik o`rinli. Berilgan ε > 0 son uchun N ni shunday tanlaymizki, ∞ X
Z
Z
N |f (x)| dµ < ε 2 tengsizlik bajarilsin va 0 < δ < ε 2(N + 1) bo`lsin. Agar µ(D) < δ bo`lsa, u holda
¯ ¯ ¯ ¯ Z
f (x)dµ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ Z
Z
N |f (x)| dµ + Z
N |f (x)| dµ ≤ ≤ (N + 1)µ(D) + Z
N |f (x)| dµ < (N + 1) ε 2(N + 1) +
2
∆ Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Agar f integrallanuvchi funksiya bo`lsa, u holda f n (x) = 1
[nf (x)] sodda funksiyaning integrallanuvchi bo`lishini isbotlang. Bu yerda [x] belgi x sonning butun qismini bildiradi. 2. Lebeg integralining VIII xossasi Riman integrali uchun o`rinlimi? 12.3- misoldan foydalanib javobingizni asoslang. 3. Agar f funksiya A to`plamda chegaralanmagan bo`lsa, u Lebeg ma'nosi- da integrallanuvchi bo`lishi mumkinmi? 11.1-misol yordamida tushunti- ring.
124 4. f (x) = [2x 2 ] funksiyaning A = [0, 2] to`plam bo`yicha olingan Lebeg integralini hisoblang. 13- §. Lebeg integrali belgisi ostida limitga o`tish Integral belgisi ostida limitga o`tish yoki qatorlarni hadma-had integral- lash masalasi ko`plab muammolarni yechishda uchraydi. Integral belgisi osti- da limitga o`tishning yetarli shartlaridan biri berilgan ketma-ketlikning tekis yaqinlishish shartidir. 13.1-teorema (Lebeg). Agar {f n Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling