M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
Ikkinchi tomondan, ravshanki,
) = µ Ã
[
{x : | f n k (x) − f (x)| ≥ ε k } !
≤ ∞ X
µ ({x : | f n k (x) − f (x)| ≥ ε k } ) ≤ ∞ X
η k tengsizlik o`rinli. So`nggi qator yaqinlashuvchi qatorning qoldig`i bo`lganligi uchun lim
) = 0. Demak, µ(R) = lim
) = 0. Endi ixtiyoriy x ∈
uchun lim k→∞ f n k (x) = f (x) ni ko`rsatish qoldi. Faraz qilaylik, x 0
ya'ni x 0
∈ R bo`lsin. U holda shunday i 0 mavjudki, x 0 / ∈ R i 0
Bu shuni anglatadiki, barcha k ≥ i 0 lar uchun x 0 / ∈ {x : |f n k (x) − f (x)| ≥ ε k } ya'ni
|f n k (x 0 ) − f (x 0 )| < ε k . 101
Shartga ko`ra ε k → 0, shuning uchun lim k→∞ f n k (x 0 ) = f (x 0 ). ∆ Quyidagi teorema uzluksiz va o`lchovli funksiyalar o`rtasidagi muhim bog`la- nishni ifodalaydi. 10.6-teorema (Luzin). [a, b] kesmada aniqlangan f funksiya o`lchovli bo`lishi uchun ixtiyoriy ε > 0 son uchun [a, b] da uzluksiz bo`lgan shun- day ϕ funksiya mavjud bo`lib, µ ({x ∈ [a, b] : f(x) 6= ϕ(x)}) < ε tengsizlik bajarilishi zarur va yetarli. 10.1-natija. [a, b] kesmada uzluksiz funksiya o`lchovlidir. 10.6-misol. [0, π] kesmada aniqlangan
sin x, x ∈ [0, π] \Q cos 2
funksiya o`lchovli bo`ladimi? Yechish. 10.1-natijaga ko`ra, uzluksiz ϕ(x) = sin x, x ∈ [0, π] funksiya o`lchovli bo`ladi. Luzin teoremasi va
\ Q) = 0 < ε tengsizlikdan f funksiyaning [0, π] kesmada o`lchovli ekanligi kelib chiqadi. Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Agar f : E → R o`lchovli funksiya va A ⊂ E− o`lchovli to`plam bo`lsa, u holda f funksiyaning A to`plamda o`lchovli bo`lishini isbotlang. 2. Agar f va g funksiyalar E to`plamda o`lchovli bo`lsa, u holda h − (x) = min {f (x), g(x)} va
+ (x) = max {f (x), g(x)} funksiya- larning o`lchovli bo`lishini isbotlang. 3. Agar f ∼ g va g ∼ ϕ bo`lsa, u holda f ∼ ϕ ekanligini isbotlang. 4. 10.5-misolda keltirilgan {g n } ketma-ketlikdan nolga deyarli yaqinlashuv- chi qismiy ketma-ketlik ajrating. 102
5. 10.4-misol uchun Yegorov teoremasi shartlarini qanoatlantiruvchi E δ to`plamni δ = 10 −3 uchun quring. 6. Dirixle va Riman funksiyalari uchun Luzin teoremasining shartlari- ni qanoatlantiruvchi uzluksiz ϕ funksiyani toping. D va R larning aniqlanishini (2.1) va (2.2) - lardan qarang. 7.
funksiyaga har bir nuqtada yaqinlashuvchi, lekin tekis yaqinlashmay- digan f
funksiyalar ketma-ketligiga misol keltiring. 8.
(x) = x n , x ∈ [0, 1] funksional ketma-ketlikning limitik funksiyasini toping. 9.
n (x) = x n , x ∈ [−1, 1] funksional ketma-ketlik Dirixle yoki Riman funksiyalariga deyarli yaqinlashadimi? 10.
Deyarli yaqinlashuvchi funksional ketma-ketlikning limitik funksiyasi yago- na bo`ladimi? Agar yagona bo`lmasa, bu haqda o`z kringizni ayting. 103
IV bob. Lebeg integrali Riman integrali odatda uzluksiz funksiyalar yoki uzilish nuqtalari juda ko`p bo`lmagan funksiyalar uchun kiritiladi. Riman integrali avval [a, b] kesmada, keyin esa [a, b]×[c, d] to`g`ri to`rtburchakda va hokazo kiritiladi. Lebeg inte- grali esa ixtiyoriy tabiatli to`plamlarda bir xilda kiritiladi. Hattoki, aniqlanish sohasining hamma yerida uzilishga ega bo`lgan funksiyalar uchun ham Lebeg integralini aniqlash mumkin. Lebeg integralining Riman integralidan asosiy farqlaridan biri shundaki, u funksiyaning aniqlanish sohasi bo`lgan [a, b] kesmani bo`laklarga bo`layot- ganda argument qiymatlarining yaqinligini emas, balki funksiya qiymatlari- ning yaqinligini hisobga oladi. Keyinchalik biz ko`ramizki, Lebeg integrali Riman integraliga qaraganda katta imkoniyatlarga ega bo`ladi. Avval sodda funksiyalar uchun Lebeg integrali ta'rianadi, keyin Lebeg integrali ixtiyoriy o`lchovli funksiyalar sin uchun aniqlanadi. Bu bob 11-14 lardan iborat. 11- da sodda funksiyalar uchun Lebeg inte- grali kiritilgan, uning A, B va C xossalari isbotlangan. 12- da chekli o`lchovli to`plamda aniqlangan o`lchovli funksiyalar uchun Lebeg integralining umumiy ta'ri berilgan. Lebeg integralining asosiy xossalari (I-VIII) keltirilgan. Bu xos- salar Riman integrali xossalari bilan solishtirilgan. IV, VI, VII, va VIII xossalar faqat Lebeg integrali uchun xos ekanligi ta'kidlanib, bu xossalar Riman integ- rali uchun to`g`ri emasligiga misollar keltirilgan. Bundan tashqari Lebeg integ- ralining absolyut uzluksizlik va σ− additivlik xossalari isbotlangan. Lebeg in- tegralining σ− additivlik xossasiga ma'lum ma'noda teskari teorema keltirilib isbotlangan. Manymas fumksiyalar uchun Chebishev tengsizligi isbotlangan. Chebishev tengsizligidan foydalanib, manymas funksiyaning integrali nolga tengligidan uning o`zi nolga ekvivalent ekanligi keltirib chiqarilgan. 13- in- tegral belgisi ostida limitga o`tish alomatlariga bag`ishlangan. Lebeg, Levi 104
va Fatu teoremalari o`z isbotlarini topgan. Oxirgi 14- da cheksiz o`lchovli to`plam bo`yicha olingan Lebeg integraliga ta'rif berilgan, Lebeg va Riman integrallarini taqqoslash haqidagi teorema isbotlangan. Lebeg ma'nosida in- tegrallanuvchi, lekin Riman ma'nosida integrallanuvchi bo`lmagan funksiyaga misol keltirilgan. 11- §. Sodda funksiyalar uchun Lebeg integrali Biz 11-13- larda o`lchovli E yoki A to`plamda aniqlangan, o`lchovli f funksiyani qaraymiz va µ(E) < +∞ deb faraz qilamiz. 11.1-ta'rif. Agar f : E → R o`lchovli bo`lib, uning qiymatlari to`plami ko`pi bilan sanoqli bo`lsa, u holda f sodda funksiya deyiladi. 11.1-teorema. Ko`pi bilan sanoqlita har xil y 1
2
qiymatlarni qabul qiluvchi f funksiya o`lchovli bo`lishi uchun
= {x ∈ E : f (x) = y n } to`plamlarning o`lchovli bo`lishi zarur va yetarli. Isbot. Zaruriyligi. f funksiya E to`plamda o`lchovli bo`lsa, A
to`plam-
larning o`lchovli ekanligi 9.1-lemmadan kelib chiqadi. Yetarliligi. A n to'plamlarning har biri o`lchovli ekanligidan f funksiyaning o`lchovli ekanligini keltirib chiqaramiz.
[
n A n tenglikdan va o`lchovli to'plamlarning chekli yoki sanoqli birlashmasi o`lchovli ekanligidan f ning E da o`lchovli funksiya ekanligi kelib chiqadi. ∆ 11.1-misol. Agar f : E → R o`lchovli funksiya bo`lsa, u holda g(x) = [f (x)] funksiya E da sodda funksiya bo`lishini isbotlang. Bu yerda [a] belgi a sonining butun qismini bildiradi. 105
Isbot. g funksiya faqatgina butun qiymatlar qabul qiladi. Shuning uchun uning qiymatlar to`plami ko`pi bilan sanoqlidir. Endi uning o`lchovli ekanligini ko`rsatamiz. Haqiqatan ham, ixtiyoriy n ∈ Z uchun
tenglik o`rinli. 9.1-lemmaga ko`ra E(n ≤ f < n + 1) to`plam o`lchovli. 11.1- teoremaga ko`ra g funksiya E da o`lchovli funksiya bo`ladi. 11.1-ta'rifga ko`ra,
sodda funksiya bo`ladi. ∆ 11.2-misol. Sodda funksiyaning songa ko`paytmasi yana sodda funksiya bo`lishini ko`rsating. Sodda funksiyalar yig`indisi yana sodda funksiya bo`lishini isbotlang. Isbot. Sodda funksiyaning songa ko`paytmasi yana sodda funksiya bo`lishi bevosita ta'rifdan kelib chiqadi. Sodda funksiyalar yig`indisining yana sodda funksiya bo`lishi esa, o`lchovli funksiyalar yig`indisining yana o`lchovli funksiya ekanligidan (9.1-teorema) hamda chekli yoki sanoqli sonli to'plamlarning arif- metik yig`indisi (3- dagi 5-topshiriq) yana chekli yoki sanoqli to`plam ekan- ligidan kelib chiqadi. ∆ 11.2-teorema (O`lchovlilik mezoni). f : E → R funksiya o`lchovli bo`lishi uchun unga tekis yaqinlashuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligining mavjud bo`lishi zarur va yetarli. Isbot. Yetarliligi 9.2-teoremadan kelib chiqadi. Zaruriyligi. f− o`lchovli funksiya bo`lsin. Unga tekis yaqinlashuvchi {f n } sodda funksiyalar ketma-ketligining mavjudligini ko`rsatamiz. 11.1-11.2 mi- sollarga ko`ra, har bir n ∈ N uchun
(x) = [nf (x)]
(11.1) sodda funksiya bo`ladi. Bundan tashqari ¯ ¯f(x) − f but n (x) ¯ ¯ =
¯ ¯ ¯ ¯f (x) − [nf (x)] n ¯ ¯ ¯ ¯ =
¯ ¯ ¯ ¯ nf (x) − [nf (x)] n ¯ ¯ ¯ ¯ =
{nf (x)} n ≤ 1
106
tengsizlik o`rinli. Demak, f but n ketma-ketlik f ga tekis yaqinlashadi. ∆ Dastlab cheklita y 1 , y 2
n qiymatlarni qabul qiluvchi f : A → R sod- da funksiya uchun Lebeg integrali tushunchasini kelritamiz. Ixtiyoriy k ∈
uchun
A k = {x ∈ A : f (x) = y k } (11.2) belgilash olamiz. 11.2-ta'rif. Bizga y 1
2
n qiymatlarni qabul qiluvchi f : A → R sodda funksiya berilgan bo`lsin. U holda
X
y k µ(A k ) yig`indi f sodda funksiyaning A to`plam bo`yicha olingan Lebeg integrali de- yiladi va quyidagicha belgilanadi Z
f (x)dµ = n X
y k µ(A k ). Endi bizga sanoqlita y 1
2
qiymatlarni qabul qiluvchi f : A → R sodda funksiya berilgan bo`lsin. f funksiya uchun quyidagi formal
X
y k µ(A k ) (11.3) qatorni qaraymiz, bu yerda A k lar (11.2) tenglik bilan aniqlanadi. 11.3-ta'rif. Agar (11.3) qator absolyut yaqinlashuvchi bo`lsa, u holda f sodda funksiya A to`plamda Lebeg ma'nosida integrallanuvchi deyiladi. (11.3) qatorning yig`indisi f funksiyadan A to`plam bo`yicha olingan Lebeg integrali deyiladi va quyidagicha belgilanadi Z
X
y n µ(A n ). Bu ta'rifda y
larning har xilligi talab qilingan. Lekin y n larning har xil- ligini talab qilmasdan ham sodda funksiyalar uchun Lebeg integrali ta'rini keltirish mumkin. Bu quyidagi lemma yordamida amalga oshiriladi. 107
11.1-lemma. A = S
B k , B i T
j = ∅, i 6= j va har bir B
to`plamda f funksiya faqat bitta c k qiymat qabul qilsin. f sodda funksiya A to`plamda integrallanuvchi bo`lishi uchun X
y k µ(B k ) (11.4) qatorning absolyut yaqinlashuvchi bo`lishi zarur va yetarlidir. Isbot. Osongina ko`rish mumkinki, har bir A n = {x ∈ A : f (x) = y n } to`plam c k = y n bo`ladigan B k to'plamlarning birlashmasidan iborat, ya'ni A n = [ c k =y n B k . Shuning uchun X
) =
X n y n X
k =y n µ(B k ) =
X k c k µ(B k ). O`lchovning manymasligidan X
|y n | µ(A n ) =
X n |y n | X
k =y n µ(B k ) =
X k |c k | µ(B k ) ya'ni X n y n µ(A n ) va X k c k µ(B k ) qatorlar bir vaqtda absolyut yaqinlashadi yoki uzoqlashadi. Sodda funksiyalar uchun Lebeg integralining ba'zi xossalarini isbotlaymiz. A) Additivlik xossasi. Agar f va g sodda funksiyalar A to`plamda integ- rallanuvchi bo`lsa, u holda f + g sodda funksiya ham A to`plamda integral- lanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli Z
[f (x) + g(x)]dµ = Z
Z
g(x)dµ. 108
Isbot. f + g ning sodda funksiya bo`lishi 11.2-misolda isbotlangan. In- tegrallanuvchi f sodda funksiya f i qiymatni A i ⊂ A to`plamda, g sodda funksiya esa g
qiymatni B j ⊂ A to`plamda qabul qilsin. U holda Z
X
f i µ(A i ), Z
X
g j µ(B j ) qatorlar absolyut yaqinlashuvchi bo`ladi. O`lchovning σ− additivlik xossasiga ko`ra, quyidagi tengliklar o`rinli µ(A i ) =
X j µ(A i \
j ), µ(B j ) =
X i µ(A i \
j ). U holda quyidagi musbat hadli qatorlar X
X
\
j ), X
X
|g j | · µ(A i \
j ) yaqinlashuvchi bo`ladi. Demak, X i X
(f
+ g j )µ(A i \
j ) qator absolyut yaqinlashuvchi. Bundan f + g sodda funksiyaning integral- lanuvchi ekanligi kelib chiqadi. 11.1-lemmaga ko`ra, Z
[f (x) + g(x)]dµ = X
X
(f i + g j )µ(A i \
j ) =
X i f i X
µ(A i \
j )+ + X j g j X
µ(A i \
j ) =
X i f i · µ(A i ) +
X j g j µ(B j ) =
= Z
f (x)dµ + Z
g(x)dµ. ∆ B) Agar f sodda funksiya A to`plamda integrallanuvchi bo`lsa, u holda ixtiyoriy k ∈ R o`zgarmas uchun k · f funksiya ham A to`plamda integral- lanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli Z
Z
f (x)dµ. 109
|
ma'muriyatiga murojaat qiling