M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar


Download 1.42 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/59
Sana16.04.2020
Hajmi1.42 Mb.
#99788
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   59
Bog'liq
funksional analiz va integral tenglamalar

Ikkinchi tomondan, ravshanki,

µ(R

i

) = µ

Ã

[

k=i



{x | f

n

k

(x− f (x)| ≥ ε



k

}

!





X

k=i



µ ({x | f

n

k

(x− f (x)| ≥ ε



k



X

k=i



η

k

tengsizlik o`rinli. So`nggi qator yaqinlashuvchi qatorning qoldig`i bo`lganligi

uchun lim

n→∞

µ(R

n

) = 0.

Demak, µ(R) = lim

i→∞

µ(R

i

) = 0.

Endi ixtiyoriy x ∈

E\R

uchun lim



k→∞

f

n

k

(x) = (x)

ni ko`rsatish qoldi. Faraz qilaylik, x

0

∈ E\R,

ya'ni x

0

/



∈ R

bo`lsin. U holda shunday i

0

mavjudki, x



0

/

∈ R

i

0

.

Bu shuni

anglatadiki, barcha k ≥ i

0

lar uchun x



0

/

∈ {x |f

n

k

(x− f (x)| ≥ ε



k

}

ya'ni


|f

n

k

(x

0

− f (x



0

)| < ε



k

.

101


Shartga ko`ra ε

k

→ 0,

shuning uchun lim



k→∞

f

n

k

(x

0

) = (x



0

).

Quyidagi teorema uzluksiz va o`lchovli funksiyalar o`rtasidagi muhim bog`la-



nishni ifodalaydi.

10.6-teorema (Luzin). [a, b] kesmada aniqlangan funksiya o`lchovli

bo`lishi uchun ixtiyoriy ε > 0 son uchun [a, b] da uzluksiz bo`lgan shun-

day ϕ funksiya mavjud bo`lib, µ ({x ∈ [a, b] : f(x6ϕ(x)}< ε tengsizlik

bajarilishi zarur va yetarli.

10.1-natija. [a, b] kesmada uzluksiz funksiya o`lchovlidir.

10.6-misol. [0, π] kesmada aniqlangan

(x) =



sin x, x ∈ [0, π\Q

cos

2

(sin x), x ∈ Q



funksiya o`lchovli bo`ladimi?

Yechish. 10.1-natijaga ko`ra, uzluksiz ϕ(x) = sin x, x ∈ [0, π] funksiya

o`lchovli bo`ladi. Luzin teoremasi va

µ ({x (x6ϕ(x)}) = µ([0, π]

\

Q) = 0 < ε



tengsizlikdan funksiyaning [0, π] kesmada o`lchovli ekanligi kelib chiqadi.

Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar

1.

Agar E → R o`lchovli funksiya va A ⊂ E− o`lchovli to`plam bo`lsa,



u holda funksiyaning to`plamda o`lchovli bo`lishini isbotlang.

2.

Agar va funksiyalar to`plamda o`lchovli bo`lsa, u holda



h

(x) = min {f (x), g(x)}

va

h

+

(x) = max {f (x), g(x)}



funksiya-

larning o`lchovli bo`lishini isbotlang.

3.

Agar f ∼ g va g ∼ ϕ bo`lsa, u holda f ∼ ϕ ekanligini isbotlang.



4.

10.5-misolda keltirilgan {g



n

}

ketma-ketlikdan nolga deyarli yaqinlashuv-

chi qismiy ketma-ketlik ajrating.

102


5.

10.4-misol uchun Yegorov teoremasi shartlarini qanoatlantiruvchi E



δ

to`plamni δ = 10



3

uchun quring.

6.

Dirixle va Riman funksiyalari uchun Luzin teoremasining shartlari-



ni qanoatlantiruvchi uzluksiz ϕ funksiyani toping. D va R larning

aniqlanishini (2.1) va (2.2) - lardan qarang.

7.

f

funksiyaga har bir nuqtada yaqinlashuvchi, lekin tekis yaqinlashmay-

digan f

n

funksiyalar ketma-ketligiga misol keltiring.

8.

f

n

(x) = x



n

, x ∈ [01]

funksional ketma-ketlikning limitik funksiyasini

toping.

9.

f



n

(x) = x



n

, x ∈ [11]

funksional ketma-ketlik Dirixle yoki Riman

funksiyalariga deyarli yaqinlashadimi?

10.


Deyarli yaqinlashuvchi funksional ketma-ketlikning limitik funksiyasi yago-

na bo`ladimi? Agar yagona bo`lmasa, bu haqda o`z kringizni ayting.

103


IV bob. Lebeg integrali

Riman integrali odatda uzluksiz funksiyalar yoki uzilish nuqtalari juda ko`p

bo`lmagan funksiyalar uchun kiritiladi. Riman integrali avval [a, b] kesmada,

keyin esa [a, b]×[c, d] to`g`ri to`rtburchakda va hokazo kiritiladi. Lebeg inte-

grali esa ixtiyoriy tabiatli to`plamlarda bir xilda kiritiladi. Hattoki, aniqlanish

sohasining hamma yerida uzilishga ega bo`lgan funksiyalar uchun ham Lebeg

integralini aniqlash mumkin.

Lebeg integralining Riman integralidan asosiy farqlaridan biri shundaki, u

funksiyaning aniqlanish sohasi bo`lgan [a, b] kesmani bo`laklarga bo`layot-

ganda argument qiymatlarining yaqinligini emas, balki funksiya qiymatlari-

ning yaqinligini hisobga oladi. Keyinchalik biz ko`ramizki, Lebeg integrali

Riman integraliga qaraganda katta imkoniyatlarga ega bo`ladi. Avval sodda

funksiyalar uchun Lebeg integrali ta'rianadi, keyin Lebeg integrali ixtiyoriy

o`lchovli funksiyalar sin uchun aniqlanadi.

Bu bob 11-14 ŸŸ lardan iborat. 11-Ÿ da sodda funksiyalar uchun Lebeg inte-

grali kiritilgan, uning A, B va xossalari isbotlangan. 12-Ÿ da chekli o`lchovli

to`plamda aniqlangan o`lchovli funksiyalar uchun Lebeg integralining umumiy

ta'ri berilgan. Lebeg integralining asosiy xossalari (I-VIII) keltirilgan. Bu xos-

salar Riman integrali xossalari bilan solishtirilgan. IV, VI, VII, va VIII xossalar

faqat Lebeg integrali uchun xos ekanligi ta'kidlanib, bu xossalar Riman integ-

rali uchun to`g`ri emasligiga misollar keltirilgan. Bundan tashqari Lebeg integ-

ralining absolyut uzluksizlik va σ− additivlik xossalari isbotlangan. Lebeg in-

tegralining σ− additivlik xossasiga ma'lum ma'noda teskari teorema keltirilib

isbotlangan. Manymas fumksiyalar uchun Chebishev tengsizligi isbotlangan.

Chebishev tengsizligidan foydalanib, manymas funksiyaning integrali nolga

tengligidan uning o`zi nolga ekvivalent ekanligi keltirib chiqarilgan. 13-Ÿ in-

tegral belgisi ostida limitga o`tish alomatlariga bag`ishlangan. Lebeg, Levi

104


va Fatu teoremalari o`z isbotlarini topgan. Oxirgi 14-Ÿ da cheksiz o`lchovli

to`plam bo`yicha olingan Lebeg integraliga ta'rif berilgan, Lebeg va Riman

integrallarini taqqoslash haqidagi teorema isbotlangan. Lebeg ma'nosida in-

tegrallanuvchi, lekin Riman ma'nosida integrallanuvchi bo`lmagan funksiyaga

misol keltirilgan.

11- §. Sodda funksiyalar uchun Lebeg integrali

Biz 11-13-ŸŸ larda o`lchovli yoki to`plamda aniqlangan, o`lchovli f

funksiyani qaraymiz va µ(E+∞ deb faraz qilamiz.

11.1-ta'rif. Agar E → R o`lchovli bo`lib, uning qiymatlari to`plami

ko`pi bilan sanoqli bo`lsa, u holda sodda funksiya deyiladi.

11.1-teorema. Ko`pi bilan sanoqlita har xil y

1

, y

2

, . . . , y

n

, . . .

qiymatlarni

qabul qiluvchi funksiya o`lchovli bo`lishi uchun

A

n

{x ∈ E (x) = y



n

}

to`plamlarning o`lchovli bo`lishi zarur va yetarli.

Isbot. Zaruriyligi. funksiya to`plamda o`lchovli bo`lsa, A

n

to`plam-


larning o`lchovli ekanligi 9.1-lemmadan kelib chiqadi.

Yetarliligi. A



n

to'plamlarning har biri o`lchovli ekanligidan funksiyaning

o`lchovli ekanligini keltirib chiqaramiz.

E(f < c) =

[

y



n



A

n

tenglikdan va o`lchovli to'plamlarning chekli yoki sanoqli birlashmasi o`lchovli

ekanligidan ning da o`lchovli funksiya ekanligi kelib chiqadi.

11.1-misol. Agar E → R o`lchovli funksiya bo`lsa, u holda g(x) =



[(x)]

funksiya da sodda funksiya bo`lishini isbotlang. Bu yerda [a] belgi



a

sonining butun qismini bildiradi.

105


Isbot. funksiya faqatgina butun qiymatlar qabul qiladi. Shuning uchun

uning qiymatlar to`plami ko`pi bilan sanoqlidir. Endi uning o`lchovli ekanligini

ko`rsatamiz. Haqiqatan ham, ixtiyoriy n ∈ Z uchun

{x ∈ E g(x) = n} {x ∈ E n ≤ f (x< n + 1}

tenglik o`rinli. 9.1-lemmaga ko`ra E(n ≤ f < n + 1) to`plam o`lchovli. 11.1-

teoremaga ko`ra funksiya da o`lchovli funksiya bo`ladi. 11.1-ta'rifga ko`ra,

g

sodda funksiya bo`ladi.

11.2-misol. Sodda funksiyaning songa ko`paytmasi yana sodda funksiya



bo`lishini ko`rsating. Sodda funksiyalar yig`indisi yana sodda funksiya bo`lishini

isbotlang.

Isbot. Sodda funksiyaning songa ko`paytmasi yana sodda funksiya bo`lishi

bevosita ta'rifdan kelib chiqadi. Sodda funksiyalar yig`indisining yana sodda

funksiya bo`lishi esa, o`lchovli funksiyalar yig`indisining yana o`lchovli funksiya

ekanligidan (9.1-teorema) hamda chekli yoki sanoqli sonli to'plamlarning arif-

metik yig`indisi (3-Ÿ dagi 5-topshiriq) yana chekli yoki sanoqli to`plam ekan-

ligidan kelib chiqadi.

11.2-teorema (O`lchovlilik mezoni). E → R funksiya o`lchovli bo`lishi



uchun unga tekis yaqinlashuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligining mavjud

bo`lishi zarur va yetarli.

Isbot. Yetarliligi 9.2-teoremadan kelib chiqadi.

Zaruriyligi. f− o`lchovli funksiya bo`lsin. Unga tekis yaqinlashuvchi {f



n

}

sodda funksiyalar ketma-ketligining mavjudligini ko`rsatamiz. 11.1-11.2 mi-

sollarga ko`ra, har bir n ∈ N uchun

f

but

n

(x) =

[nf (x)]

n

(11.1)

sodda funksiya bo`ladi. Bundan tashqari

¯

¯f(x− f



but

n

(x)

¯

¯ =


¯

¯

¯



¯(x

[nf (x)]



n

¯

¯



¯

¯ =


¯

¯

¯



¯

nf (x− [nf (x)]

n

¯

¯



¯

¯ =


{nf (x)}

n

1

n

106


tengsizlik o`rinli. Demak, f

but

n

ketma-ketlik ga tekis yaqinlashadi.

Dastlab cheklita y



1

, y

2

, . . . , y



n

qiymatlarni qabul qiluvchi A → R sod-

da funksiya uchun Lebeg integrali tushunchasini kelritamiz. Ixtiyoriy k ∈

{12, . . . , n}

uchun


A

k

{x ∈ A (x) = y



k

}

(11.2)

belgilash olamiz.

11.2-ta'rif. Bizga y

1

, y

2

, . . . , y



n

qiymatlarni qabul qiluvchi A → R

sodda funksiya berilgan bo`lsin. U holda

n

X

k=1



y

k

µ(A

k

)

yig`indi sodda funksiyaning A to`plam bo`yicha olingan Lebeg integrali de-



yiladi va quyidagicha belgilanadi

Z

A



(x)dµ =

n

X

k=1



y

k

µ(A

k

).

Endi bizga sanoqlita y

1

, y

2

, . . . , y

n

, . . .

qiymatlarni qabul qiluvchi A → R

sodda funksiya berilgan bo`lsin. funksiya uchun quyidagi formal

X

k=1



y

k

µ(A

k

)

(11.3)



qatorni qaraymiz, bu yerda A

k

lar (11.2) tenglik bilan aniqlanadi.

11.3-ta'rif. Agar (11.3) qator absolyut yaqinlashuvchi bo`lsa, u holda f

sodda funksiya to`plamda Lebeg ma'nosida integrallanuvchi deyiladi. (11.3)

qatorning yig`indisi funksiyadan to`plam bo`yicha olingan Lebeg integrali

deyiladi va quyidagicha belgilanadi

Z

A

(x)dµ =

X

n=1



y

n

µ(A

n

).

Bu ta'rifda y

n

larning har xilligi talab qilingan. Lekin y



n

larning har xil-

ligini talab qilmasdan ham sodda funksiyalar uchun Lebeg integrali ta'rini

keltirish mumkin. Bu quyidagi lemma yordamida amalga oshiriladi.

107


11.1-lemma. =

S

k



B

k

, B

i

T

B



j

∅, i 6j

va har bir B

k

to`plamda



f

funksiya faqat bitta c



k

qiymat qabul qilsin. sodda funksiya to`plamda

integrallanuvchi bo`lishi uchun

X

k



y

k

µ(B

k

)

(11.4)



qatorning absolyut yaqinlashuvchi bo`lishi zarur va yetarlidir.

Isbot. Osongina ko`rish mumkinki, har bir



A

n

{x ∈ A (x) = y



n

}

to`plam c



k

y



n

bo`ladigan B



k

to'plamlarning birlashmasidan iborat, ya'ni



A

n

=

[



c

k

=y



n

B

k

.

Shuning uchun

X

n

y

n

µ(A

n

) =


X

n

y

n

X

c



k

=y



n

µ(B

k

) =


X

k

c

k

µ(B

k

).

O`lchovning manymasligidan

X

n



|y

n

| µ(A

n

) =


X

n

|y

n

|

X

c



k

=y



n

µ(B

k

) =


X

k

|c

k

| µ(B

k

)

ya'ni



X

n

y

n

µ(A

n

)

va



X

k

c

k

µ(B

k

)

qatorlar bir vaqtda absolyut yaqinlashadi yoki uzoqlashadi. Sodda funksiyalar



uchun Lebeg integralining ba'zi xossalarini isbotlaymiz.

A) Additivlik xossasi. Agar va sodda funksiyalar to`plamda integ-

rallanuvchi bo`lsa, u holda sodda funksiya ham to`plamda integral-

lanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli

Z

A

[(x) + g(x)]dµ =

Z

A

(x)dµ +

Z

A



g(x)dµ.

108


Isbot. ning sodda funksiya bo`lishi 11.2-misolda isbotlangan. In-

tegrallanuvchi sodda funksiya f



i

qiymatni A



i

⊂ A

to`plamda, sodda

funksiya esa g

j

qiymatni B



j

⊂ A

to`plamda qabul qilsin. U holda

Z

A

(x)dµ =

X

i



f

i

µ(A

i

),

Z

A

g(x)dµ =

X

j



g

j

µ(B

j

)

qatorlar absolyut yaqinlashuvchi bo`ladi. O`lchovning σ− additivlik xossasiga



ko`ra, quyidagi tengliklar o`rinli

µ(A

i

) =


X

j

µ(A

i

\

B



j

),



µ(B

j

) =


X

i

µ(A

i

\

B



j

).

U holda quyidagi musbat hadli qatorlar

X

i

X

j

|f

i

| · µ(A

i

\

B



j

),

X

i

X

j



|g

j

| · µ(A

i

\

B



j

)

yaqinlashuvchi bo`ladi. Demak,



X

i

X

j

(f

i

g



j

)µ(A



i

\

B



j

)

qator absolyut yaqinlashuvchi. Bundan sodda funksiyaning integral-



lanuvchi ekanligi kelib chiqadi. 11.1-lemmaga ko`ra,

Z

A

[(x) + g(x)]dµ =

X

i

X

j

(f



i

g



j

)µ(A



i

\

B



j

) =


X

i

f

i

X

j



µ(A

i

\

B



j

)+

+



X

j

g

j

X

i



µ(A

i

\

B



j

) =


X

i

f

i

· µ(A

i

) +


X

j

g

j

µ(B

j

) =


=

Z

A



(x)dµ +

Z

A



g(x)dµ.

B) Agar sodda funksiya to`plamda integrallanuvchi bo`lsa, u holda



ixtiyoriy k ∈ R o`zgarmas uchun k · f funksiya ham to`plamda integral-

lanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli

Z

A

k · f (x)dµ k

Z

A



(x)dµ.

109


Download 1.42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling