M. I. Daminov 2020-y. Ona tili va adabiyot fanidan

Karlo Kollodining “Pinokkioning boshidan kechirganlari” ertak-qissasi tahlili. A.Tolstoyning Buratino haqidagi kitobini o`qimagan kitobxon bo`lmasa kerak. Italiya bolalar adabiyotining yetuk namoyandasi Karlo Kallodining shumtaka yog`och bola Pinokkiosi esa o`sha Buratinoning akasi hisoblanadi. Chunki yog`och bolani avval Karlo amaki o`ylab topgan. Shunday qilib, usta Olchaning (bu duradgorning ismi Antonio bo`lsa ham, burni hamisha g`arq pishgan qizil olchaga o`xshagani uchun odamlar shunday atashgan) qo`liga xuddi kichkina boladek bir kulib, bir yig`lovchi g`o`la tushib qoladi. Usta Olcha g`o`lani do`sti Jipettoga sovg`a qiladi, Jipetto u g`o`ladan raqs tushishni, qilichbozlik qilishni, shuningdek o`mbaloq oshishni biladigan alomat yog`och bola yasamoqchi bo`ladi. Jipetto uyga kelgan zahoti g`o`ladan yog`och bola yasashga kirishadi va unga Pinokkio deb nom qo`ymoqchi bo`ladi. Chunki bu qishloqda Pinnokkio. Pinkkiyalar degan ajoyib oila yashab o`tgan edi. Usta ishini bitirib yog`och bolaga dastlabki qadamlarni ham o`rgatadi. Ana shunda uning sarguzashtlari boshlanadi. Avvalo unga gapiruvchi qora Chigirtka ko`p narsani bashorat qiladi. Bu voqea johil, aqlsiz bolalar o`zlaridan katta, aqlliroq kimsalarning tanbehlarini yoqtirmasligi ma’lum bo`ladi. Shu bois ertak qissada ham Pinokkioning qorni ochadi, u bitta tuxum topib, quymoq pishirmoqchi bo`ladi, lekin shu payt tuxum ochilib, jo`ja uchib chiqib, rahmat aytib, ketib qoladi. Pinokkio ochligiga chiday olmay odamlar uyidan tilanchilik qiladi. Bir chol unga deraza ostiga kelib, qalpog`ini ochib turishni buyuradi va bir chelak muzday suvni boshidan quyadi. Ko`chadagi izg`irin sovuq va jiqqa ho`l Pinokkio uyga qaytadi hamda oyoqlarini cho`g` to`la manqal ustiga qo`yib uxlab qoladi; ertalab uyg`onganida esa oyoqsiz qolganini ko`radi. Jipetto uyiga qaytadi. Bechora ota o`zi uchun nonushtaga topib kelgan yegulikning hammasini Pinokkioga beradi va unga bir juft yangi oyoq yasab, mustahkam o`rnatib beradi. Jipetto “o`g`li”ning aqlli bo`lishi uchun unga alifbe sotib oladi va bu uchun o`z kamzulini sotadi. Pinokkio esa qo`g`irchoq teatriga kirish uchun alifbe kitobini sotadi. Qo`g`irchoqlar o`z ukalari Pinokkioni tanib qolib, uni zo`r tantana bilan qarshi oladilar, lekin shodlik ayni avjiga chiqqan paytda teatrning xo`jayini Manjafoko kirib keladi-yu, Pinokkio dahshatli xavfga uchraydi. Manjafoko to`xtovsiz aksira boshlaydi va Pinokkioni kechiradi. Pinokkio bo`lsa shundan keyin do`sti Arlekinni o`limdan quttqarib qoladi. Qo`g`irchoqboz Manjafoko dadang Jipettoga olib borib ber, deb Pinokkioga beshta oltin tanga beradi, lekin Pinokkio Tulki bilan Mushukning gaplariga laqqa ishonib, ular bilan jo`nab ketadi. Ular Qizil Qisqichbaqa mehmonxonasida ziyofatxo`rlik qilishadi-yu Pinokkioni chuv tushirib ketishadi. Pinokkio bosqinchilar qo`liga tushib qoladi.Chunki u gapiruvchi Qora Chigirtkaning foydali maslahatlariga quloq solmagan edi. Yo`lto`sar qaroqchilar Pinokkioni ta’qib qilib, axiri tutib oladilar va katta eman daraxtining shoxiga osib qo`yadilar (og`zidagi qolgan to`rtta oltijn tangani tili ostiga tashlab olib bermagani uchun). Zangori sochli Chiroyli Qizcha Yog`och Bolani dordan tushirishni buyuradi. Uni to`shakka yotqizib, tirik yo o`ligini bilish uchun birvarakayiga uchta vrach chaqirtiradi. Pinokkio qandni jon-jon deb yeydi-yu, lekin surgi dori ichishni xohlamaydi. Biroq, uni olib ketgani tobut ko`tarib kelgan quyonlarni ko`rib, darrov dorini ichib yuboradi. U yolg`on gapiradi, natijada shu yolg`onchiligi evaziga burni uzaya boshlaydi. Pinokkio yana Tulki bilan Mushukni uchratadi va to`rt oltin tangasini Sehrli dalaga ekish uchun ular bilan jo`nab ketadi. Pinokkio oltin tangalaridan judo b’ladi, bu ham yetmaganday to`rt oyga qmoqqa tashlanadi(Galvarsiston mamlakatida jinoyatchilar emas, da’vogarlar-jabrdiydalar qamalar edi-da!). Qamoqdan ozod etilgan(amnistiya tufayli, tuhmat bilan qamalganlar emas, men ham jinoyat qilganman degani uchun) Pinokkio Parining uyiga qaytib bormoqchi bo`ladi, lekin yo`lda juda dahshatli ilonga duch keladi. Keyin uzum o`g`irlayman deb, qopqonga tushib qoladi. Natijada Pinokkioni dehqon tutib oladi va uni tovuqxonasi oldiga it o`rniga bog`lab qo`yadi. Pinokkio o`g`rilarni tutishga ko`maklashadi va bu sadoqatli xizmati uchun ozodlikka chiqadi. Pinokkio zangori sochli Chiroyli Qizning o`lganini bilib, unga aza tutib yig`laydi. Keyin kaptarga minib, dengiz bo`yiga boradi va otasi Jepettoni qutqarish uchun dengizga kalla tashlaydi. Pinokkio mehnatsevar asalarilar oroliga suzib chiqadi va u yerda yana Parini topadi. Pinokkio endi yaxshi bola bo`laman, o`qiyman deb Pariga so`z beradi, chunki Yog`och Odam bo`lib yashash uning joniga tekkan va u haqiqiy bola bo`lishni istaydi. Pinokkio dahshatli akulani ko`rish uchun o`rtoqlari bilan dengiz bo`yiga boradi; u yerda mushtlashib, buning natijasida bolalardan biri yaralanadi. Politsiya Pinokkioni qo`lga oladi. Pinokkioni baliq deb o`ylab tovada qovurmoqchi bo`ladilar. Pinokkio Parining uyiga qaytadi. Pari unga ertadan boshlab Yog`och bola emas, haqiqiy o`g`l bola bo`lasan, deb so`z beradi. Bu muhim voqea sharafiga uyushtirilmoqchi katta ziyofatga do`stlarini aytib kelish uchun borib, yana kasofatga yo`liqadi. Pinokkio haqiqiy bola bo`lish o`rniga do`sti Pilik bilan Tarallabedod mamlakatiga jo`naydi. Pinokkio besh oy muttasil beg`amlik bilan baxtiyor yashaganidan so`ng boshidan bir juft eshakquloq o`sib chiqadi. Keyin u haqiqiy eshakka aylanib hangray boshlaydi. Pinokkio haqiqiy eshakka aylanib qolganidan so`ng, uni sotgani bozorga olib boradilar. Eshakni sotib olgan sirk direktori uni raqs tushishga, gardishdan sakrab o`tishga o`rgatadi. Lekin, bir kun kechqurun tomosha paytida Pinokkioning oyog`I lat yeb oqsoqlanib qoladi. Uni boshqa bir xaridorga sotib yuboradilar. Lekin bu xaridor Pinokkioning terisidan baraban yasamooqchi bo`ladi. Dengizda Pinokkioni baliqlar yeb ketadi, oqibat u yana avvalgidek Yog`och bolaga aylanib qoladi. Lekin xaridordan jon saqlab, suvda suzib ketayotganida uni dahshatli akula yutib yuboradi. Pinokkio bu yerda ikki yildan beri yashab kelayotgan qari Jepetto otasini uchratadi va o`zi bilan birga akula og`zidan dengizga otadi. Ularning qirg`oqqa chiqishida keksa tunes balig`I yordamlashadi. Nihoyat u otasini bir kulbaga boshlab kiradi va besh oy sut bijlan parvarish qijladi. Bu uchun Janjoning tegirmonini aylantirish, turli hunarlarni o`rganib, pul ishlashga majbur bo`ladi. Eshakka aylangan do`sti Pilikni ham shu yerda uchratib, uning o`likmiga guvoh bo`ladi. Barcha azoblari, mehnatni bo`yniga olgani, xususan oqko`ngilligi va rahmdilligi uchun Yog`och bola- Pinokkio haqiqiy o`g`il bolaga aylanadi.
Aslida Pinokkioning boshidan o`tgan bu savdolar har bir bolaga saboq bo`lmog`I lozim. Boshdayoq Qora Chigirtka Yog`och bolaga shunday degan edi: “Ota-onalarini mensimay, axmoqlik qilib, o`z tug`ilib o`sgan uyidan bosh olib chiqib ketgan bolalarning holiga voy. Unday bolalarning hayoti juda yomon bo`ladi, ular o`zlarining bemulohaza qilmishlari uchun ming-ming afsus yeydilar.” Ammo Pinokkio bu gaplarga quloq solmagan edi. Aksincha, men bu yerda qolsam, boshimga boshqa bolalarning kuni tushadi; hamma bolalarga o`xshab yuragim ziq bo`lib yashayman, meni maktabga yuborishadi, o`qish-yozishni o`rganishga majbur qilishadi. Lekin maktabda o`qishga sirayam xohishim yo`q. Kapalaklarni quvlab, daraxtga chiqib, qushlarning uyasidan poloponlarini o`g`irlashning gashti boshqacha bo`ladi, deya kerilgan edi. Qora chigirtka o`z navbatida bunday bolalar g`irt eshakning o`ziga aylanib qolishi, bir chaqalik qadri bo`lmasligini tushuntirishga uringandi. Bunga e’tibor qilmagan Pinokkio esa boshidan shu uqubatlarning barchasini kechiradi va keksa Chigirtka hamda Pariga quloq solmaganidan qattiq pushaymon bo`lad. Hechdan ko`ra kech degandek, o`z xatolarini tuzatishga, chunonchi, maktab boorish, kishilarga yaxshilik qilish, mehhnatdakn bo`yin tovlamaslikka urinib ko`radi. Oqibat esa yaxshilik bimlan ijntiho topadi. U Yog`och boladan haqiqiy mard o`g`il bolaga aylanadi…