M. K. Tursunov, Х. A. Matniyozov, sh. M. Mansurova issiqlik ta’minoti tizimlari

Oxirgi yakuniy hisob 
YAkuniy hisobda uchastkalar bo‘yicha ketma-ketlik bilan eng yuqori aniqlikda 
uzellarda bosim va haroratni aniqlaydi. 
1. (VI-15), (VI-16) formulalar yordamida Ri, Wi, P
eri 
- qiymatlar aniqlanadi. 

---

76 
2. Ekvivalent uzunlik bo‘yicha joyning o‘zidagi qarshiliklar aniqlanadi. 
3. Oxirgi uchastkadagi bug‘ bosimini aniqlaydi. 
4. (VI-21) formula orqali 18 nomogramma yoki jadval orqali q
oi 
va Q
oi
aniqlanadi. 
5. (VI-20) formula orqali oxirgi uchastkadagi bug‘ harorati t 
Ki
va 
ti

- 
haroratlar aniqlanadi. 
Oxirgi uchastkadagi bug‘ harorati to‘yingan bug‘ haroratidan kam bo‘lmasligi 
kerak, shunda bug‘ kondensatiga teng bo‘ladi. Bu qaraladigan uchastkadagi quvur 
hisobga olinmaydi. Bunday ketma-ketlik hisob hamma ketma-ketlik uchastkalar 
uchun bajariladi. 
Bug‘ning ruxsat etilgan tezligi 
Quvurlarning diametri, mm 
Eng yuqori tezlik m/s 
qizigan bug‘ 
to‘yingan bug‘ 
Shungacha 200 
Yuqori bo‘lganda 200 dan. 
50 
80 
35 
60 

---

77 
VI. 6. Kondensatli issiqlik tashuvchilarning maxsus hisoblash. 
Istemoldan qaytadigan bug‘ni kondensatlib issiqlik manbaga qaytarishga katta 
qiyinchiliklar hosil qiladi. Uzlovoy nuqtalar bosim erni grafik past balandligiga 
bog‘liq bo‘ladi. istemolchida esa kamdan-kam farq qiladi. Bundan tashqari uzulikli 
ish rejimi uzelli nuqtalarda bosimning bog‘lanadi. Uzulish hosil qiladi (buziladi) 
kondensatlarni gidravlik hisobini qiyinlashtiradi. 
SHuning uchun ham uzlavoy nuqtalarda kondensatlangan bug‘larni bosimini 
bog‘lab turish uchun klapinlar quyilgan bo‘lib katinlar avtomatik ravishda bosimlarni 
tartibga soladi. 
Ikqilamchi qaynashning hisobga olmagan hoeb kondensatoprovodlarda bosim 
tashinlansa kondensataprovodlarni hisoblash, suvli issiqlik tarmoqlariga o‘xshash 
bo‘ladi. Issiqlik almashinish apparatlarida (suv qizdirgichlarda, kolorifirlarda, isitish 
qurilmalarida) ma’lum bosimda bug‘ kondensatlanadi. Kondensatning haqiqiy 
harorati asta-sekin pasaysa, tuyingan bug‘ harorati bosimi ham pasayib boradi, 
bunday holda kondensat ikkinchi qaynash hosil bo‘ladi va suv bug‘i bilan almashadi. 
Suv bug‘i emulsiyasi hosil qiladi. 
Bundan kondinsatli uzatgichlarga ikki fazali kondensatlar deb ataladi.suv bug‘i 
emulsiyasining zichligi kondensatning zichligidan past bo‘ladi. 
(VI - 4) formuladagi 

- ni (VI - 9) formulaga quygandan so‘ng ushbu formulani 
quyidagicha yozish mumkin:
cu
cu
cu
dcM
p
d
G
R
25
,
5
2
6
10
9
,
6



К
К
К
dК
p
d
G
R
25
,
5
2
6
10
9
,
6



Bu erda R
l su
, R
l,k 
ikki fazali va bosimli kondensatlarda solishtirma bosimning 
pasayishi. G
su
, G
K 
kondensatdagi suv bug‘ining sarf bo‘ladigan suv miqdori T/soat.
d
cu
, d
K 
ikki fazali va bosimli kondensatlarni uzatuvchi quvurlarning diametiri 
kg/m
3
. 

---

78 
R
l.su 
q R
l,K 
va G
cu
q G
K 
qiymatlarni solishtirish suv bug‘i emulsiyada bir xil 
qiymatda qo‘yib yuborishi (VI - 23) va (VI - 24) formulalarini solishtirib ikki fazali 
kondensatli uzatishda quvur diametrlari quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi.



25
,
115
)
(
cu
К
К
cu
P
P
d
d
К
cu
d
d


Bu erda 

- to‘ldiruvchi koeffitsient (qiymat). 
Issiqlik tarmoqlarini loyihalash va ularni ishlatishda pezometrik grafikdan keng 
foydalaniladi. Bu grafikda binolarning joylashish balandliklari, tarmoqdagi siquv 
(bosim)ning qiymati va quvur o‘tkazilgan er yuzining tuzilishi (relefi), ya’ni past-
balandligi ma’lum masshtabda ko‘rsatiladi: bu grafikdan tarmoqning har bir 
nuqtasidagi siquvning qiymati oson aniqlanadi. 
Pezometrik grafiklari qishli va yozli hisobiy sharoitlar uchun quriladi. Ochiq 
issiqlik ta’minoti tizimlarini loyihalashda isitish mavsumi uchun alohida uzatish va 
qaytish quvurlaridan maksimal suv iste’molini hisobga olgan holda pezometrik 
grafiklarni qurish lozim. 
CHiziqli o‘lchamlarda ifodalangan bosim siquv yoki pezometrik siquv deyiladi. 
Issiqlik ta’minoti tizimlarida pezometrik grafiklar ortiqcha bosimga mos bo‘lgan 
siquvlarni belgilaydi, shuning uchun ular oddiy manometr yordamida o‘lchanib, 
olingan natijalar esa metrlarga aylantiriladi. 

---

79