M mamajanov odam anatomiyasi va fiziologiasi

Oxirgi  miya  ikkita  yarim  sharlardan  iborat  bo’lib,  har  bir  yarim  shar 
tarkibida  uch  qism  -  plashch  yoki  oxirgi  miyani  po’stlogi,  xid  bilish  miyasi  va 
bazal  yadrolar  farqlanadi.  Qobiqlari  ajratilgan  yaxlit  bosh  miya  preparatida 
yakkol  chap  va  o’ng  yarim  sharlar  ko’rinadi.  Yarim  sharlar  bir  biridan  chuqur 
bo’ylama yoriq orqali bir biridan ajralgan. Chuqurroqda ikkita yarim sharni bir-
biri bilan bog’lovchi okish rangdagi kadoksimon tana ifodalanadi. Kadoksimon 
tana  ko’ndalang  joylashgan  tolalardan  iborat  bo’lib,  tolalar  lateral  tomonga 
yoysimon tarqalib, yarim sharlar ichiga kiradi. Oxirgi miyani bo’shligi sifatida, 
har  bir  yarim  shardagi  yen  qorinchalar  hisoblanadi.  Bosh  miyaning  sagittal 
kesmasida  kadoksimon  tanani  shaklini,  yon  qorinchani  medial  devorini,  tepa-
ensa egatini aniq ko’rishi mumkin. 
Plashch o’zining katta xajmi bilan va oxirgi miyaning hamma qismilarini 
sirtdan qoplaganligi uchun plashch deb nomlangan. Bosh miya yarim sharlarida 
uchta yuzasi: oldingi lateral, medial yoki ichki va ostki yuzasi bor. Bu yuzalarda 
eng  bo’rtib  chiqib  turgan  joylarini  ko’tblar  deyiladi.  Quyidagi  ko’tblar 
farqlanadi:  peshona  qutbi  -  oldiga  qarab  eng  bo’rtib  chiqqan  joy,  ensa  qutbi, 
orqadan  chiqib  turgan  qismi,  chakka  qutbi  -  chakka  pallasining  eng  bo’rtib 
chiqqan joyiga aytiladi. 
Har  bir  yarim  sharning  ustki  -  oldingi  lateral,  medial  va  ostki  yuzalarida 
ko’p  sonda  pushtalar  va  egatlar  aniqlanadi.  Uchta  asosiy  egat  har  bir  yarim 
sharni  palalarga  ajratadi.  Markaziy  egatdan  old  tomonda  peshona  palla,  orqa 
tomonida  esa  tepa  palla  joylashadi.  Lateral  (yon)  egat  ostida  chakka  palla  va 
tepa-  ensa  egat  ostida  ensa  palla  joylashadi.  Agar  lateral  egatni  tubi  ochilsa 
beshinchi  palla  -  orolchani  ham  ko’rish  mumkin.  Har  bir  pallaning  sathida 
o’ziga hos pushta va egatlar joylashgan. 
PESHONA PALLADA  markaziy  egat  bilan  markaziy  egat  oldi o’rtasida 
oldingi  markaziy  pushta  yotadi.  Gorizontal  holda  joylashgan  ustki  va  ostki 

---

 
155 
peshona egatlari ham yaxshi ko’rinadi. Bu ikkala egat tufayli yuqorigi, o’rta va 
ostki  peshona  pushtilar  bir  biridan  ajralgan.  Peshona  pallaning  pastki  yuzasida 
xid biluvchi egatni aniqlash mumkin. Bu yerda xid bilish piyozchasi, xid bilish 
yo’llari joylashadi 
CHAKKA PALLA yuzasida ikkita bo’ylama ketgan, ustki va o’rta chakka 
egatlar chakka pallasini yuqorigi, o’rta va ostki pushtilarga ajratadi.  
TEPA  PALLA  old  tomonidan  markaziy  egat,  orqa  tomondan  tepa-ensa 
egat  va  pastki  tomondan  yon  egat  vositasida  qolgan  pallalardan  chegaralanib 
turadi.  Tepa  pallaning  markaziy  orqa  egati  markaziy  egatning  orqa  tomonida 
joylashadi.  Markaziy  orqa  egat  ko’ndalang  yo’nalgan  ichki  tepa  egat  bilan 
qo’shilib,  tepa  pallani  uchta  pushtaga:  orqa  markaziy  pushta,  usti  tepa  pushta, 
osti tepa pushtaga bo’ladi. 
ENSA  PALLANING  tashqi  yuzasidagi  egatlar  bilan  pushtalar  soni  va 
yo’nalishi doimiy emas. Egatlardan doimiysi ko’ndalang ensa egatidir. 
OROLCHALI  PALLA  lateral  egatning  tubida  joylashgan.  Chuqur 
aylanma egat orolchani boshqa qismlardan ajratib turadi. 
 Yarim  sharlarning  ichki  (medial)  yuzasi  hosil  bo’lish  da  yarim 
sharlaning  orolchadan  tashqari  qolgan  hamma  pallalari  ishtirok  etadi. 
Kadoksimon  tana  ustidagi  egat  kadok  tanani  ustidan  aylanib  o’tib,  uni  belbog 
pushtadan  ajratadi,  so’ng  pastga  yo’nalib  dengiz  oti  egati  (gippokamp)  nomini 
oladi.  Belbog  pushti  ustidan  belbog  egati  o’tadi.  Belbog  egati  kadoksimon 
tananing oldingi tomondan boshlanib, kadoksimon tana ustidagi egatga parallel 
holda joylashadi. Kadoksimon tananing tizzasidan belbog egatidan chetki shoxi 
tarmoqlanib  chiqadi  va  markaziy  egat  orqasidan  yarim  shar  qirg’og’icha 
ko’tariladi.  Belbog  egatning  o’zi  esa  tepa  osti  egatiga  davom  etadi.  Belbog 
egatining  ustida  peshona  pushtasi  joylashadi.  Belbog  pushtasi,  dengiz  oti 
pushtasi  va  ularning  orasidagi  toraygan  qism  birlashib,  gumbaz  shakliga  kiradi 
va bularni kushib, gumbaz pushtasi deyiladi. 
 Yarim sharlarning ostki yuzasi 
 murakkab  sathni  hosil  qiladi.  Old 
tomondan  peshona  pallasining  ostki  yuzasi,  undan  orqada  -  chakka  qutbi  va 
chakka bilan ensa pallalarni ostki yuzalari joylashgan. Peshona pallasining ostki 
sathida, uzunasiga ketgan yoriqka parallel holda xidlov egati o’tadi. Unda xidlov 
piyozchasi  (sugoni)  va  xidlov  yo’li  joylashgan  bo’lib,  bu  yo’lning  davomi 
xidlov uchburchakda tugaydi. Uzunasiga ketgan yoriq bilan xidlov egati orasida