M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

Nonce 44401007
yaratilgan blokning sarlavhasiga qo‘shilib, Bits formatida yozilgan nol bitlarning sonidan boshlab xesh - kodni berdi:
Bib 18018d30
bu berilgan Difficulty katta soniga kichik (<) yoki teng (=) ga teng keladigan xeshni olish:
DifFkuLty 708659466230.332
Boshqacha qilib aytganda, hosil bo‘lgan blokka shunday qisqa Nonce ma’lumotlarini qo‘shish kerak, shunda blokning xesh

• 
  kodi bir nechta noldan boshlanadi:
  

• 
  Y ^j
  

Ushbu masalani faqat ko‘p sonli turli xil Nonce parametrlarini qayta ko‘rib chiqish orqali hal qilish mumkin. Bu juda mehnatkash va katta hisoblash quvvatini talab qiladi. Ushbu masalani birinchi bo‘lib bajarganmayner kriptovalyutani oladi.
Ushbu kriptografik masalaning yechimining to‘g‘riligini tekshirish oddiy - topilgan Nonce parametri qo‘shilgan blokning xesh- kodini hisoblash uchun SHA-256 xesh- funktsiyasini hisoblash algoritmidan foydalanish kerak.
Shunday qilib, Bitcoin tarmog‘idagi tugunlar o‘rtasida konsensusga erishiladi va blokcheynga yangi blok yoziladi.
Kriptovalyutani ishlash uchun mayning fermalaridan foydalaniladi (4.4.1-rasm):


Manba: cryptonews.su
4.4.1-rasm. Kriptovalyutani ishlash uchun mayning fermasi



Mayning fermasi - bu o‘zaro bog‘liq va virtual valyutani ishlab oluvchi qismlar to‘plami.
Mayning fermalar butunlay boshqa tarkibiy qismlardan iborat bo‘lishi mumkin: video kartalar, protsessorlar, qattiq disklar, faqat qazib olish uchun yaratilgan maxsus uskunalar.
Xozirgi kunda, ko‘pchilik maynerlar, bir-biriga bog‘langan bir nechta video kartalar mayning fermasi tushunchasini anglatadi. Shunday mayning fermalari faqat bitta vazifani bajarishi mumkin

• 
  uning hisoblash kuchidan foydalangan holda kriptoval- yutaniishlab olish.
  

Mayning fermani ishi mayninning qaysi turini tanlashiga bog‘liq. Birinchi mayninglar statsionar kompyuterlarda amalga oshirildi, ularda kriptografik vazifalarni hal qiladigan maxsus dasturlar o‘rnatildi.
Tarmoq ishtirokchilari sonining ko‘payishi bilan bitta kompyuterning quvvatii yetarli emas edi. Faqat mayning uchun mo‘ljallangan mikrosxemalar (chiplar) mavjud edi, ular qo‘shimcha ravishda tizim blokiga o‘rnatildi.
Keyinchalik, faqat bitta vazifani - kriptovalyuta mayningni hisoblash uchun ASIC chipi ishlatildi.
Vaqt o‘tishi bilan boshqa mayning usullari paydo bo‘ldi.
Eng ommabop va hali ham mavjud video kartalarda mayningi (GPU - mayning). Mayning uchun fermalar - bu quyidagilarni o‘z ichiga oladigan tizimdir.

• 
  4 - 6 ta video kartalar. Video kartaning turi ferma yaratiladigan kriptovalyutaga bog‘liq. Hisoblash algoritmiga qarab, ba’zi hollarda NVIDIA video kartasi tezroq ishlaydi, boshqalarida - AMD. Dual -mayninga (bir vaqtning o‘zida ikkita kriptovalyutaniishlab olish) imkon beradigan video kartalar mavjud (Ethereum va boshqa kriptovalyutalarni ishlash);
  
• 
  har bir ferma va server uchun quvvat bloki;
  
• 
  asosiy karta (motherboard);
  
• 
  kriptovalyutalarni saqlanadigan qattiq disk;
  
• 
  ventilyatorlar (kulerlar);
  

Mayning fermasi kunu tun ishlaydi. Bir fermada o‘rtacha elektr energiyasi 1 kVt / soatni tashkil qiladi.
Kriptovalyuat ishlab olish taxminan har 10 daqiqada sodir bo‘ladi. Bu vaqt ichida mavjud bo‘lgan barcha tarmoq 12,5 bitkoindan ko‘p bo‘lmagan pul ishlay oladi.
2009-yilda Bitcoinni mayningi boshlanganida, blokni to‘ldirish uchun mukofot 50 Bitcoinsni tashkil etdi; 2012-yilda mukofot 25 tangaga, 2016 yilda esa 12,5 taga tushirildi. Bunday ikki baravar kamchiliklar muntazam ravishda ro‘y beradi; keyingisi taxminan 2020-yilga rejalashtirilgan - undan keyin mukofot hajmi 6,25 Bitkoinga tushiriladi.
Mayning bilan bir qatorda, kriptovalyutani ishlash mumkin bo‘lgan boshqa ko‘plab sodda usullar ham mavjud. Ulardan ba’zilarini ko‘rib chiqaylik:
Kranlar - Kichik vazifalarni bajarish uchun Bitcoin va Boshqa tangalarni tarqatish xizmatlari: masalan, tizim foydala- nuvchisi kimligini aniqlash uchun ishlatiladigan kompyuter testi: odam yoki kompyuter (captch), web-serfing va boshqalar.
Baunti - bu yangi ICO loyihalarini (kriptovalyutalar yordamida investitsiyalarni jalb qilish shakli) joylashtirish (posting), reposting, pul o‘tkazish orqali reklama qilish jarayoni. Birinchidan, tokenlarni (foydalanuvchining axborot xavfsizligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan qurilma) bepul olasiz, bu yaqin orada to‘liq huquqli kriptovalyuta bo‘ladi.
Bitcoin va boshqa muqobil kriptovalyutalar (altcoins) ni osongina sotib olish mumkin. Onlayn versiyada, bu kriptovalyuta birjalari, valyuta almashish shaxobchalar yoki hatto to‘g‘ridan- to‘g‘ri amalga oshiriladi. VISA, Mastercardda yoki ba’zi elektron hisobvaraqlarda mablag ‘bo‘lsa kifoya. Naqd pulni kriptomatlarda olish mumkin. Ular an’anaviy terminallar bilan bir xil tamoyil asosida ishlaydi.

4. 
   Kriptovalyutalar turlari va xususiyatlari
   

Kriptovalyutalarni har birining kapitallashishini kuzatishga imkon beradigan CoinMarketCap xizmati [36] ma’lumotlariga ko‘ra, hozirgi vaqtda dunyoda bugungi kunda 1607 dan ortiq raqamli pul turlari mavjud. 2019-yil uchun kriptovalyuta
290
bozorining umumiy kapitallashuvi - 194 839 570 114 dollarni tashkil etdi.

2. 
   jadvalda bozor kapitallashuvi bo‘yicha eng yaxshi 20 kriptovalyuta berilgan [31].
   

4.4.2-jadval
Bozor kapitallashuvi bo‘yicha kriptovalyutalar reytingi

№	Nomi	Bozor kapitallashuvi	Narxi
1	OBitcoin	$136 105 069 616	$7 522,84
2	^Ethereum	$16 309 633 049	$149,83
3	XXRP	$9 870 579 977	$0,228033
4	^Tether	$4 114 267 548	$1,00
5	Bitcoin Cash	$3 867 091 990	$212,98
6	©Litecoin	$2 903 018 360	$45,50
7	&EOS	$2 575 365 114	$2,73
8	Binance Coin	$2 434 892 051	$15,65
9	OBitcoin SV	$1 734 811 633	$96,01
10	^Stellar	$1 117 259 603	$0,055710
11	Tezos	$1 060 449 306	$1,61
12	Cardano	$992 605 936	$0,038285
13	^TRON	$969 483 653	$0,014539
14	^Monero	$935 158 825	$53,91
15	©UNUS SED LEO	$912 355 831	$0,912813
16	OCosmos	$739 163 445	$3,88
17	OChainlink	$721 086 740	$2,06
18	Huobi Token	$682 227 614	$2,83
19	NEO	$633 598 884	$8,98
20	IOTA	$578 086 795	$0,207980

Eng mashhur va ishonchli kriptovalyuta xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz.
Bitcoin
B itcoin eng mashhur kriptovalyutasi. Tashqi ko‘rinishi bilan Bitcoin boshqa barcha shunga o‘xshash valyutalarning rivojlanishiga asos yaratdi.
Bitcoinni yaratuvchi o‘zlarini Satoshi Nakamoto deb atay- digan anonym dasturchilar guruhidir. Shuni ta’kidlash kerakki, Bitcoin yaratuvchilari boshqa mutaxassislarga shu asosda yangi turdagi kriptovalyutalarni yaratishga imkon beradigan o‘zlarining ochiq kodlarini qoldirdilar.
Uning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat.

• 
  Bitcoin P2P texnologiyasidan foydalanadi;
  
• 
  Bitcoin hech qanday nazorat organi yoki markaziy banksiz ishlaydi;
  
• 
  tranzaktsiyalarni qayta ishlash va emissiya tarmoq ishtirokchilari tomonidan birgalikda amalga oshiriladi;
  
• 
  Bitcoin ochiq manba;
  
• 
  uning arxitekturasi butun dunyoda tanilgan, hech kim Bitcoinga egalik qilmaydi va boshqarmaydi. Har kim tarmoq a’zosi bo‘lishi mumkin. O‘zining noyob xususiyatlari tufayli Bitcoin mashhur to‘lov vositasiga aylandi.
  

B itcoinni emissiyasi 21 million dollar bilan cheklangan.
Ethereum
Ethereum markazlashtirilmagan dasturlarning blokcheyniga asoslangan va aqlli kontraktlar asosida ishlaydigan markazlash­tirilmagan onlayn xizmatlarni yaratish uchun platforma. Yagona markazlashtirilmagan virtual mashina sifatida amalga oshiriladi. Bu Bitcoin Magazine jurnali asoschisi Vitaliy Buterin tomonidan 2013-yil oxirida taklif qilingan.
Ochiq platforma sifatida Ethereum blokcheyn texnolo- giyasini joriy qilishni sezilarli darajada osonlashtiradi, bu Microsoft, IBM va Acronis kabi yirik dasturiy ta’minot ishlab
chiqaruvchilarining qiziqishini ochib beradi. Ethereum o‘rtasidagi asosiy farqlardan biri uning ochiqligi. Ethereumni yaratish uchun ishlatiladigan til har qanday dasturni yozish uchun va mavjud dasturlash tillaridan istalganidan foydalanish uchun ishlatilishi mumkin.
Boshqa kriptovalyutaladan farqli o‘laroq, Ethereum nafaqat to‘lovlar bilan cheklanib qolmay, balki, masalan, aqlli kontrakt- lardan foydalangan holda resurslarni almashish yoki aktivlar bilan bitimlarni ro‘yxatdan o‘tkazish vositasi sifatida ishlatiladi. Qo‘l- lash tuzilmasining mustahkamligi tufayli uni eng muhim sector- larda - transport yoki sog‘liqni saqlash sohasida qo‘llash mumkin.
© Litecoin
Ushbu valyutani ilgari Googleda ishlagan dasturchi Charli Li yaratgan. Litecoin 2011-yilda ishga tushirilgan. Kriptovalyutani yaratishning asosiy g‘oyasi Bitcoin oltin bilan taqqoslanishiga o‘xshab raqamli moliya bozorida kumush bilan taqqoslash o‘ziga xos analogga aylantirish edi.