M. S. Muxitdinova chdpu "Musiqa ta`limi kafedrasi"o`qituvchisi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI


SAN`ATSHUNOSLIK FAKULTETI
Musiqa ta`limi yo`nalishi

Bolalar musiqa adabiyoti fanidan

MUSTAQIL ISH

Mavzu: P.I.Chaykovskiyning bolalar uchun fortepiano pyesalari

	Ilmiy rahbar: M.S. Muxitdinova CHDPU “Musiqa ta`limi kafedrasi”o`qituvchisi Bajardi: To’lanboyeva Gulchehra MUT s-18/1 -guruh talabasi

CHIRCHIQ- 2023
REJA:

1. 
   P.I.Chaykovskiyning hayot faoliyati
   
2. 
   P.I.Chaykovskiyning musiqa ijodi
   
3. 
   “Bolalar albomi” turkumi tavsifi
   

1. P.I.Chaykovskiyning hayot faoliyati
"Kelajakning adolatli sudiga bo'lgan ishonchim shubhasizdir. Men oldindan, hayotimda, men rus san'ati tarixi bilan menga beradigan shon-sharafni baham ko'rishdan zavqlanaman" (P.I.Chaykovskiy)
Jahon musiqa madaniyatida Rus mumtoz musiqasi o’zining keng ko’lami, jahon xalqlari musiqasiga ijobiy ta’siri bilan alohida mavqega egadir. M.I.Glinka, P.I.Chaykovskiy va ular qatorida turuvchi ko’plab kompazitorlar tomonidan yaratilgan musiqa asarlari chuqur mazmun va murakkab tuzilishga ega bo’lsa - da, ammo badiiy yetukligi tufayli oson idrok etiladi. Ular shunday bir boy xazinaki, ulardagi musiqiy matnni tinglagansari yana tinglaging kelaveradi, har bir qayta tinglanganda esa uning yangi - yangi badiiy qirralari kashf etiladi. XIX asrning yirik kompozitorlari orasida Petr Ilich Chaykovskiy o‘zining isteododi bilan alohida ajralib turadi. U kompozitor, dirijyor, musiqiy tanqidchi, jamoat arbobi bo‘lib, M.I.Glinka va A.S.Dargomo`jskiy an’analarining davomchisi sifatida rus klassik kompozitorlari qatoridan munosib joy olgan.
Chaykovskiy, ehtimol butun dunyodagi eng ko'p ijro etilgan bastakor. Uning musiqasi sayyoramizning har bir burchagida yangraydi. Chaykovskiy nafaqat iste'dodli bastakor, balki u dahodir, uning ilohiy iste'dodi so'nmas ijodiy energiya bilan muvaffaqiyatli birlashtirilgan. Uni qayta-qayta odamlarga murojaat qilishga majbur qilgan ayol edi. U ular bilan o'lmas musiqasi tilida gaplashishni afzal ko'rdi. Bir asrdan ko'proq vaqt o'tgach, bugungi kunda ko'p odamlar uning kuylarini yoddan bilishadi. 11 ta opera, 3 ta balet, teatrlashtirilgan tomoshalar uchun 9 ta musiqa, 7 ta simfoniya, 5 ta suita, 11 ta konsert, ko'plab orkestr asarlari va opuslari - va bu uning asarlari to'liq bo'lmagan ro'yxati. Ko'pchilik Chaykovskiy uzoq umr ko'rgan degan taassurot qoldiradi.Hatto buyuk bastakorning tug'ilgan kunini aniq biladigan musiqa muassasalari talabalari ham 1840-1920 yillarda yoki hatto 1930 yilda o'qituvchilari tomonidan berilgan savolga "P. Chaykovskiyning umr ko'rgan yillarini ko'rsatib bering" deb javob berishadi. Hech kim buyuk bastakorning umri qisqa bo'lgan deb o'ylamaydi. Taniqli rus bastakori Pyotr Ilyich Chaykovskiy 1840 yilda may oyida uzoq Uraldagi Votkinsk shahrida tug'ilgan. Uning otasi Ilya Petrovich kon muhandisi bo'lgan. Otalik tarafdagi buyuk musiqachining ajdodlari Ukrainadan bo'lganligi haqida ma'lumotlar mavjud. Chaykovskiylar oilasi o'z familiyasining kelib chiqishi haqidagi afsonani avloddan avlodga etkazgan. Uning ajdodlaridan biri, kazak Emelyan musiqa uchun juda yaxshi quloq bilan ajralib turardi va qushlarning ovoziga taqlid qila olgan. U kemada suzib yurganida, u chayqalar ovoziga taqlid qildi va tez orada butun bir suruv kemaning ortidan ergashdi va bo'ronlar paytida bu qushlar kemaga xavfsiz tarzda suzishga yordam berishdi. Aynan shuning uchun "butun oila" ning nomiga aylangan "Chagal" laqabini oldi. Ilya Petrovichning oilasida ettita bola bor edi, ulardan beshtasi o'g'il va 2 qiz edi. Chaykovskiylar to'liq farovonlikda yashagan, chunki oilaning otasi juda boy odam va eng yirik rus metallurglaridan biri bo'lgan. Shu bilan birga, u san'atning ashaddiy muxlisi bo'lgan, tez-tez teatrlarga tashrif buyurgan, raqsga tushishni yaxshi ko'rgan va hatto xushchaqchaq naychada o'ynagan. Oilaning onasi A.A. Assier, tug'ilganidan Franko-German edi. U 19-asr o'rtalarida dunyoviy ayolning haqiqiy namunasini namoyish etdi. Aleksandra Andreevna, eri singari, san'atga befarq bo'lmagan. Ba'zan kechqurun u pianino chalib, o'z qo'shig'ining sadolari ostida kuylardi. Xulosa qilib aytganda, Pyotr Chaykovskiy hayotining dastlabki yillari musiqiy ibodat muhitida o'tgan. Ularning uyida onaning sevimli pianinosidan tashqari orkestr ham bor edi. U bastakorning birinchi jiddiy musiqiy taassurotlariga hissa qo'shdi. Bundan tashqari, mahalliy ziyolilar orkestr tinglash, raqsga tushish va musiqa ijro etish uchun tez-tez uylariga kelishardi. Shunday qilib, tez orada Chaykovskiyning uyi Votkinsk ziyolilarining markazi deb hisoblana boshladi va P. Chaykovskiy hayotining dastlabki yillari musiqaga qo'shilish muhitida o'tdi.
Chaykovskiy allaqachon bastakor bo'lib, bolaligini eslab, sukutda ham musiqa eshitganini tan oldi. U doimo uning boshida jaranglaydi. Avvaliga unga uni ta'qib qilayotgandek tuyuldi va uni sal tortishdi. Boshida yangragan ohanglarni yozib ololmagani uchun bola umidsizlanib yig'lay boshladi. Tabiiyki, bu uning ota-onasini juda tashvishga solgan. Kichkina Petya har qanday silliq materialda pianino chalishni taqlid qila boshladi. Bir marta u shisha yuzasida "o'ynagan", barmoqlarining zarbasi shunchalik kuchliki ediki, shisha sinib ketdi va qo'lida chuqur kesik paydo bo'ldi ... Tez orada ota-onasi Pyotrning uyiga kulgili ismli Palchikova bilan fortepiano o'qituvchisini taklif qilishga qaror qildi. U sobiq serf va o'z-o'zini o'rgatgan. Bola tez orada ustoziga yetib oldi va asbobni ustalik bilan chalishni boshladi. O'zini o'zi o'rgatadigan serf talabasi bo'lgan kichik Petya tez orada butun mumtoz musiqa tarixidagi taniqli bastakorlardan biriga aylanadi va tez orada butun dunyo uning ismini - Pyotr Ilyich Chaykovskiyni bilishini kim tasavvur qilgan edi. Uning hayoti yillari, ayniqsa dastlabki davrlari musiqiy taassurotlarga to'la edi, ehtimol bu uning bastakor sifatida shakllanishiga hissa qo'shgan.
U juda yosh bolaligida u musiqa yaratishga harakat qildi. Chaykovskiyning bizgacha etib kelgan birinchi asari - bu kichik ustozi Anastasiya uchun bag'ishlagan "Anastasiya-vals" pianino valsi. U ushbu asarni o'n to'rt yoshida bastalagan.Bola o'z oilasiga musiqa olami bilan shug'ullanganligini isbotlash uchun qo'lidan kelganicha harakat qilganiga qaramay, ota-onasi uni yuridik diplomini olishiga qaror qilishdi. Ammo bu, albatta, uning bastakor bo'lishiga to'sqinlik qilmadi va dunyo Chaykovskiy kimligini bilar edi. Bastakorning yoshligidagi hayot yillari uning fe'l-atvorida ma'lum bir muhr qoldirdi. 1850 yilda u o'z uyidan chiqib, Sankt-Peterburgga o'qishga borishi kerak bo'lganida, u o'zgacha mehr bilan sevgan onasidan uyi va erlaridan ajralib qolishidan juda xavotirda edi. To'rt yil o'tgach, u yanada dahshatli shokka duch keldi: onasi vabo tufayli vafot etdi. Va bu uning qalbida butun umri davomida katta iz qoldirdi. Hayotining so'nggi yillarida, ayniqsa o'limidan oldin, Chaykovskiy ko'pincha onasini eslardi. Ko'rinishidan, bu juda qiyin taqdir edi, chunki Pyotr Ilyich, ota-onasi singari, vabo kasalligidan vafot etdi.
Pyotr Ilyich juda g'ayratli talaba edi, lekin u juda ishtiyoqsiz o'qidi, lekin uning musiqaga bo'lgan tortishishi u yashagan har kuni bilan o'zini namoyon qildi. Shu bilan birga o'g'lining taqdiriga befarq bo'lmagan juda sezgir inson bo'lgan otasi, shunga qaramay Butrusga musiqiy doiralarda taniqli o'qituvchi - Küningerni yollashga qaror qildi. Va bu, ehtimol, bugungi kunda sayyoramizning barcha burchaklarida tanilgan bastakor yulduzi tug'ilishi uchun birinchi qadam edi. Darhaqiqat, bugun Pyotr Chaykovskiy kimligini kim bilmaydi !? Uning Sankt-Peterburgda o'tgan yoshlik yillari boy va yorqin edi, bu ham uning boshida ko'plab taassurotlarning to'planishiga hissa qo'shdi. Kelajakda ularning barchasi uning yorqin asarlarida aks etishi kerak edi.