Маҳаллий газконденсатларнинг таркиби ва хусусиятларини тадқиқ қилиш

1.2-jadval.O'zbekistondagi qator gaz konlari gazokondensatlari tavsifi

Gaz koni	Qazib chiqarish hajmi 1998 y, ming.t	Fizik– kimyoviy xosslar		Uglevodorodlar tarkibi, %
			, g/sm^3	Aromatik	Naftenli	Parafinli
Muborak (shimoliy)	510	1,4274	0,728	8,8	29,1	62,1
Muborak (janubiy)	210	1,4281	0,735	10	32	58
Ko’kdumaloq	1910	1,4392	0,768	12	15	73
Uchqir	140	1,4486	0,787	24,2	36,7	39,1
Gazli	60	1,4460	0,765	32	23	45
Sho’rtan	930	1,4417	0,762	29	22	49
Jami	3760

Hozirgi vaqtda ishlab turgan gaz konlari gazokondensatlari o'ziga xos xususiyatlari 1.2-jadvalda keltirilgan. Jadvaldan ko'rinib turibdiki, turli konlardan olinadigan gazokondensatlar fizik-kimyoviy xossalari va uglevodorodlar tarkibi ham sifati ham chiqimi bo'yicha farq qiladi. Hamma kondensatlar quyilish harorati pastligi (-60⁰C kam) va alangalanish harorati (-25⁰C) bilan tavsiflanadi, hamda gazokondensatlar fraktsion tarkibi bilan farq qiladi. Gazkondensatlarning uglevodorodlar tarkibini o'rganib, ularni ikki guruhga bo'lish mumkin:

- aromatik uglevodorodlarga boy kondensatlar (Gazli, Uchqir);
- yuqori parafinli aromatik uglevodorodlari kam bo'lgan kondensatlar (Janubiy Muborak).
Gaz kondensati tabiiy gazni qayta ishlash natijasida ogʻir uglevodorodlarni ajratib olish natijasida hosil boʻlgan mahsulot boʻlib hisoblanadi. Uning oʻrtacha zichligi 0,715 - 0,735 g/sm³ ni tashkil qiladi. Gaz kondensatining sifati TSt 39.0-02:2004 tarmoq standarti talablariga asosan nazorat qilinadi. Gaz kondensati neftni qayta ishlash zavodlariga joʻnatiladi.
Engil gaz kondensatlari Muborak, Gazli, Uchqir va boshqa konlardan olinadi. Ular benzinlarga nisbatan past haroratda qaynay boshlaydi, bu o’z navbatida ichki yonuv dvigatellarini ta’minlash tizimida bor tiqinlarni paydo bo’lishiga moyillikni kuchaytiradi. Biroq maxsus tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, zamonaviy ichki yonuv dvigatellarining ta’minlash tizimida bor tiqinlari hosil bo’ladigan harorat mashinalarning O’rta Osiyo sharoitlarida ishlaganida yuzaga keluvchi odatdagi qiymatdan biroz yuqori bo’lar ekan.
Gaz kondensatlari uncha yuqori bo’lmagan antidetonastion xususiyatlarga ega bo’lib, ularning oktan soni 54-58 oralig’ida bo’ladi. Gaz kondensatlarini yuqori oktanli benzinlar bilan aralashtirib, ularning detonastiyaga chidamliligini zamonaviy IYoD lar talab qilinadigan darajagacha oshirish mumkin. Bu holda gaz kondensatlaridan foydalanish sof benzinga bo’lgan talabni 50-60% kamaytiradi.
Gaz kondensatlarining qovushqoqligi benzinlarnikiga yaqin bo’lganligi uchun ichki yonuv dvigatellarini ta’minlash tizimini konstruktiv jihatdan o’zgartirish talab qilinadi. Maxsus tajribalar engil gaz kondensatlarining etarli darajada barqaror ekanligini hamda ularni saqlash paytida yo’qotishlar yuqori ekanligini ko’rsatdi.quyidagi jadvalda gaz kondensatlarining ba’zi xossalari keltirilgan.