Maden tetkik ve arama genel müDÜRLÜĞÜ mta doğal kaynaklar ve ekonomi BÜlteni yil: 2012 sayi: 13 ocak haziran
Download 0.99 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Çizelge 2- devam ı BİLGİ DAĞARCIĞI 33
- Çizelge 2- devam ı BİLGİ DAĞARCIĞI 34
- BİLGİ DAĞARCIĞI 35
|
BİLGİ DAĞARCIĞI 32 YER
RADARI (M-12)
Bir verici ile yer alt ına elektromanyetik dalga gönderilir . Y er
alt ında ilerleyen elektromanyetik dalgalar farkl ı jeolojik ortam
sı nı rlar
ından geri yans ır ve bu yans ımalar kaydedilir . Dalga-
nı n seyahat süresi göz önüne al ınarak yans ıma yüzeyinin
geometrisi yorumlan ır. Yüzeyde kil, tuzlu su ya da ince daneli k ırı nt
lar ın bulun- mas ı elektromanyetik dalgan ın emilmesine yol açar ve
dalgalar h ızla sönümlenir , derine ula şamaz. V eriler yüzey- den enine kesit format ında toplan ır (zaman/uzakl ık) ve hat
do
ıya dik seçilmemi ş ise yan ılt ıc
yaller kaydedilebilir . Zaman ekseni, yakla şı k bir h
ız fonk- siyonu kullan ılarak derinli ğe dönü
ştürülür . Ham veri, üze- rinde önemli oranda veri i şleme yap ılmadan kullan ılamaz.
KONUM BEL İRLEY
İC İ- LER (M-13) Bir k ıza
ğa monte edilmi ş al
ıc ı ve vericiden olu şur . Y
er rada- rı na göre çok daha dü şük frekans aral ığ ında ve yüzeyden belirli bir yükseklikte, paralel ve kesi şen hatlar üzerinde yer
alt ındaki elektromanyetik de ği şimlerin kaydedilmesi ve gö- mülü nesnelerden kaynaklanan etkilerin belirlenerek, belirli
derinlikler için elektromanyetik de ği şim haritalar ı olu şturulma- sı esas
ına dayan ır.
Yer alt ındaki gömülü nesne yo ğunlu ğu çok say ıda dene- me yap
ılmas ına neden olabilir . Plastik (PVC) ya da fiberg- las nesnelere duyarl ı de ğildir
. KUYU JEOF İZ İĞİ
(M- 14)
Kuyu içinde amaca uygun 50’den fazla log üretilebilir (akus- tik, elektrik, radyometrik, gravite, manyetik, yo ğunluk, poro- ziye, v
.b.). En önemli sorun, kuyu cidar ın ın borulanmadan, a şı rı
sökülme olmadan, ölçüme uygun halde bir süre tutula- bilmesi, aletlerin kalibrasyonu ve deneyimli teknik ekip
taraf
ından uygulanmas ıd ır. Operasyon esnas ındaki ola- sı prob s
ık ış malar ı nedeniyle yüksek kapasiteli kurtarma
ekipman ın ın haz
ır tutulmas ı gerekir . TERMAL GRADYENT (M-15)
Günlük s ıcakl
ık de ği şim aral ığ ın ın alt ındaki s ıcakl
ıklara ula- şan bir kuyu aç ılı r. Bir borunun içi su doldurularak kuyuya yerle
ştirilir ve kuyu kapat ılı
r. Stabilizasyon sa ğland
ığ ında, ka- libre edilmi ş bir prob bu boru içinde hareket ettirilerek derinlik/ sı cakl
ık fonksiyonu hesaplan ır.
Probun yüksek s ıcakl
ıklara (150-200 o C) kalibre edilmesi genellikle çok zordur . Su giri şimi, sondaj sorunlar ı, kuyu
şanabilir . A
yr ıca, jeolojik
medya içindeki konveksiyon da sorun olabilir . GRA
V İTE
(M-6) Yer yüzeyindeki yer çekim alan ı, yer alt ındaki yo ğunluk de- ği şimlerine duyarl ıd ır.
Y anal yöndeki yo ğunluk de ği şimleri ölçülür ve yorumlan ır. Bu de
ği şimler
, jeolojik yap ı aç
ıs ından
modellenir . Ham ölçüler do ğrudan kullan ılamaz, çok say ıda ve ayr ın-
tıl ı düzeltme i şlemlerinin uygulanmas ı gerekir . MANYET
İK (M-1
1) Yer manyetik alan ı, demir minerallerinin bol oldu ğu ortamlar- da ikinci bir manyetik alan ın olu
şumunu sa ğlar
. Y er alt
ındaki
her türlü jeolojik ortam, süseptibilite de ğerlerine ba ğl ı olarak bu de
ği şimleri yans ıtı r ancak, demir mineralinin bol oldu ğu kesimlerde bu de ği şim kolayl ıkla saptanacak kadar şiddet-
lidir . Yer manyetik alan ındaki manyetik f ırt
ınalar , indüklenen
ikincil manyetik alanlarda h ızl ı de
ği şimlere neden olabi- lir . Çevrede bulunan her türlü manyetik özellik gösteren cisimden etkilenir . Ölçümleme an ı ve lokasyonu ile ilgili
düzeltmeler uygulanmadan ham veri kullan ılamaz. Çizelge 2- devam ı BİLGİ DAĞARCIĞI 33 S İSM İK Y ANSIMA (M-2) Yer yüzeyindeki (ya da kuyu içindeki) bir enerji kayna ğı ndan üretilen şok dalgas ı yer alt ında yay ılı
r. Akustik özdirenç fark ı belirli bir oran ın üzerindeki jeolojik yüzeylerden yans ıyan bu
dalga, yer yüzeyindeki bir jeofon dizisi taraf ından tekrar kay- dedilir
. Al ınan bu kay ıtlar ın veri i şlemi sonucunda söz konusu
jeolojik ara yüzeylerin ve bu ara yüzeyler aras ında kalan jeo- lojik ortam ın uzamsal konumlar ı ve fiziksel özellikleri belirlenir . Bu yolla yer alt ın ın yap
ısal ve stratigrafik modeli yorumlan ır.
Yüzeyden itibaren ilk birkaç yüz metrelik derinlikler için
yüksek çözme gücüne sahip sismik kesitler üretmek zordur
. Bu kesim, ortam gürültüsünden çok etkilenir . Bu
nedenle, jeolojik ortamdan kaynaklanmayan sinyallerin,
saç
ılmalar ın ve katlanmalar ın veriden ay ıklanmas
ı büyük
bir dikkat gerektirir . KUYU
İÇ İ S
İSM İĞİ
(M-7)
Özel olarak aç ılm
ış iki adet kuyudan birine üç bile şenli jeo- fon dizisi indirilir , di ğerine ise enerji kayna ğı indirilir . İki kuyu
aras
ında kalan formasyonun P ve S dalga h ızlar
ı iki yönde
de kaydedilerek bu jeolojik ortam ın sismik kesiti elde edilir ve
yorumlan ır.
Kuyunun e ğimli olmas ı ve bu e ğimin bilinmemesi, bu
tekni ği anlams ız k
ılabilir . Kuyuda tak ım kesilmesi, kuyu
cidar ın ın sökülmesi, formasyonun y ıkanmas ı gibi sorun- lar veri kalitesini önemli ölçüde etkiler . Kuyular aras ı me- safenin fazla oldu ğu durumlarda, iyi tabakal ı yüksek h ız zonlar
ı, as ıl ilgilenilen dü şük h ız zonlar ın ı maskeleyebilir . S
İK KIRILMA (M-1) Bir
enerji kayna
ğı ndan üretilen şok dalgalar ı yer alt ında ilerler
ve belirli jeolojik yüzeylerde (ortam ın yo ğunlu
ğu de ği şti ğin- den) yay
ılma h ız ı de ği şir
. Bu ara yüzeyden itibaren dalgan ın
bir k ısm
ı ilerleyerek yay ılmaya devam eder , bir k ısm
ı da ge- riye yans ır. Böylelikle söz konusu ara yüzeyin derinlik bilgisi ile bu yüzeyin üstünde kalan jeolojik ortam ın sismik h ız bilgisi
kaydedilir . Yöntem, derinlik artt ıkça yo
ğunlu ğun da artaca ğı
ır. Yüksek h
ızl ı bir seviyeden sonraki veya bu seviyenin için- deki dü şük h
ız zonlar ın ın saptanmas ı zordur . KESME DALGASI (S-W
A VE) S
İSM İK KI-
RILMA (M-8) Bu yöntem, M-1 yöntemi ile ayn ı ilkeye dayan ır ancak bura- da ölçülen, yer yüzeyine paralel yay ılan S dalgas ıd ır.
Bu ne- denle, hem enerji kayna ğı hem de al ıc ılar
, bu düzene uygun
olarak dizayn edilir . Yüksek h
ız zonu içindeki dü şük h
ız tabakalar ı saptana- maz. Bu dalgalar suda yay ılmad
ığ ı için Y
AS ara şt ırmala- rı nda kullan ılamaz. YÜZEY DALGA ANA- Lİ Z İ (SASW ya da MASW) (M-9) Bie enerji kayna ğı ile üretilen enerji, okyanus dalgalar ına
benzer şekilde yer yüzeyinde ilerler . Birkaç al ıc ı ile bu dalga- lar ın faz h
ızlar ı ve frekanslar ı ölçülerek enerji düzeyleri sap- tan
ır. Ölçüm noktas ın ın alt
ında kalan jeolojik ortam ın derinli ği ile mekanik özellikleri. (s- dalga h ızlar ı) ölçümlenir . E ğer iki
boyutlu veri elde etmek gerekiyorsa aktif jeofonlar yüzeyde
kayd
ır ılarak s- dalga h ız ı sismik h ız kesiti elde edilir . İlgilenilen derinli ğe ba ğl ı olarak yanal yöndeki de ği şim-
lere son derece duyarl ıd ır. H ızlar
ın seçilmesinde yap ılar
göz ard
ı edildi ğinden yorumlamada baz ı bo şluklar olabilir . Yüksek h
ızl ı sinyallerde giri şimler olabilir . UZUN SÜREL İ S İSM
İK İZLEME (Monitoring)
(M-17)
Sürekli sismik kay ıt alan sismik istasyonlar kurulur . Her türlü
etkiden kaynaklanan sismik izler (deprem, patlatma, vibras- yon, v .b.) analiz edilir . En önemli dezavantaj, küçük sars ınt ılar
ın kaç ır ılmadan kaydedilebilece ği yo ğunlukta istasyon a ğı olu
şturma güç- lü ğü ya da bu istasyonlar ın bak ımlar
ın ın aksamas ıd ır.
*M1-17 kodlar ı, Microgeo şirketinin i ş paketi kodlar ıd ında konu ba şl ıklar ına kolayca ula şı m sa ğlar .
ı BİLGİ DAĞARCIĞI 34 Çizelge 3- Jeolojik probleme uygun jeofiziksel yöntemin belirlenmesi (Kaynak: www .microgeo.com) Jeolojik Problem Problemin tan ım ı Önerilen jeofizik ara şt ırma yöntemi A çı klama Temel kaya derinli ği Ana kayan ın yüzeyden derinli ği ne ka- dard ır? Bu ana kayaya kadar olan zonun elektriksel özellikleri nelerdir? Y AS tabla- sı derinli ği nedir? A yr ış ma zonu veya fay
zonu kal ınl ığ ı ne kadard ır?
İyi Yöntem: Jeolojik yap ıya yönelik
elektromanyetik (M-4); DC-Rezistivite (M-3) En İyi Yöntem: Sismik k ırı lma (M-1)* Destekleyici yöntem: Gravite (M-6) Plaser yataklar veya ayr ış ma
zonu kal ınl
ığ ı ara
şt ırmalar
ı aç ı- sı ndan önemlidir . Elastik özellikler Elastiklik sabiti ya da Y oung Modülü, kes- me modülü, bulk modülü ve Poisson oran ı- nı
ğeri nedir? Alüvyon’un daya- nı m ı nedir? Kayan ın dayan
ım ı nedir? Y er
ındaki herhangi bir tabakan ın S-dalga ve
P-dalga h ızlar ı nedir? S ıv ıla
şma tehlikesi
var m ıd ır?
İyi Yöntem: Yüzey dalga Analizi (M-9) Daha
İyi Yöntem: P ve S dalga K ırı
lım (M-2) En iyi yöntem: Kuyu içi sismi ği (M-7) Porfiri sistemlerde veya a ğsal
, k ır ık- çatlak-fay kontrollü yataklanmalarda ortam ın yo ğun-
lu ğu ile kayan ın elastik özellikleri
aras ında ili şki vard
ır. Litolojik T an ımlama
Yer alt ında örtülü bulunan kayac ın cinsi ne- dir? Bu kayaçlar yanal yönde nas ıl de ği
sunmaktad ır? Maden İş letmesini nereye konu
şland ırmal
ıy ım?
İyi Yöntem: IP (M-16) Daha
İyi Yöntem: Sismik yans ıma (M-2) En İyi Yöntem: Kuyu Loglamas ı (M-14)** Destek Yöntemleri: DC-Rezistivite (M-3) ve
Sismik k
ırı lma (M-1) Maden yata ğı nı n içinde bulundu- ğu kaya do ğrudan belirlenemi- yorsa bu seviyenin, alt ında ya da
üstünde bulunan litolojilerin yanal kontrolü dolayl ı bir kontrol sa ğla-
yabilir . Stratigrafi Jeolojik yap ı nedir? T abaka e ğimi ne yöne- dir? Kuyu lokasyonunu nereye vermeliyim?
Formasyon s ın ırlar
ı hangi derinliklerdedir?
Faylar ın konumu nedir? K ıvr
ım yap ılar
ın ın
konumlar ı nedir? Petrol nerede aranmal ı- dı
İyi Yöntem: DC-Rezistivite (M-3) Daha İyi Yöntem: Sismik k ırı lma (M-1) En İyi Yöntem: Sismik yans ıma (M-2) Destek Yöntemi: Y er Radar ı (GPR) (M-12) Özellikle stratigrafik kontrollü ma- den yataklar ın ın ara
şt ır ılmas ında
belirli k ılavuz seviyelerinin belirle- nip haritalanmas ın ı kolayla şt ır ır. Yo ğunluk de ği şimleri
Kayac ın yo
ğunlu ğu nedir? Stratigrafideki
yo
ği şimleri, dü şük/yüksek yo- ğunluklu kesimler nerededir? Y oğ unluk de- ği şiminin da ğı lım
ı nas ıld
ır? Faylar ın veya
kapanm
ış maden galerilerilerinin havalan- dı rma bacalar ın ın konumlar ı nerededir?
Çökme yap ılar ı veya yer alt ı bo şluklar
ın ı nas ıl saptayabilirim? Kuyudaki gaz nere- dedir?
İyi Yöntem: Y er Radar
ı (M-12) Daha
İyi Yöntem: Sismik k ırı
lma (M-1) En
İyi Yöntem: Gravite (M-6) Dissemine ve stokwork yap ılı ında cevherle şme
olan/olmayan kesimler ile cevher
tenörü de ği şimleri kayac ın yo ğun-
lu ğunda de
ği şimlere yol açar . Bu
ği şimler
, belirli duyarl ılı
k aral ık-
lar ı için saptanabilir ve haritalana- bilir .
BİLGİ DAĞARCIĞI 35 Yer alt
ı s ıcakl
ığ ı S ıcakl ığ ın derinlikle de ği şimi nedir? Y er
ındaki ıs ı ak ıs ı yüzeyde nas ıl da ğı
Jeotermal kaynak nerededir? Kuyuyu ve
enerji santral ın ı nereye planlamal ıy ım?
İyi Yöntem: DC-Rezistivite (M-3) En
İyi Yöntem: T ermal Gradyent (M-15) Gerek jeotermal amaçl ı ara
şt ır-
malarda gerekse genç volkanik
sahalardaki hidrotermal aktivite- nin bulundu ğu zonlar ın belirlen- mesinde önemlidir . Permeabilite de ği şimleri Kayac
ın permeabilitesi nedir? Y er alt
ı su- yunun hareket yönü (hidrolik e ğimi) nedir?
Y AS üretim kuyusunu nereye açmal ıy ım? Y AS üretimi aç ıs ından verimli seviyeler
hangileridir? İyi Yöntem: DC-Rezistivite (M-3) En
İyi Yöntem: Kuyu Logu Yöntemleri (M- 14)***
Maden i şletmelerinde Y AS so- runlar
ın ın boyutland ır ılmas
ında,
de şarj parametrelerinin belirlen- mesinde önemli olabilir . Kaz
ılabilirlik Ana kayan ın dayan ım ı nedir? Riperleme ya da dinamit kullanmam gereken kesimler
neresidir? İyi Yöntem: Y er Radar ı (M-12)
Daha İyi Yöntem: Kuyu içi sismi ği (M-6) En
İyi Yöntem: Sismik K ırı
lma (M-1) Destek yöntemi: Sismik yans ıma (M-2) Aç ık ocak i şletmecili ğinde deka- paj ya da kaz ı ile üretilecek cev- her zonunun belirlenmesi önem- lidir
. Faylar
Fay var m ıd ır? V arsa nerededir? At ım yönü
nedir? Fay zonu geni şli ği ne kadard ır? Bu
fay hangisidir? İyi Yöntem: DC-Rezistivite (M-3) Daha
İyi Yöntem: Sismik yans ıma (M-2) En İyi Yöntem: Sismik K ırı lma (M-1) Ya pı
ın- da cevherli zonu etkileyen, kesen
ve öteleyen fay yap ılar ın ın ve ge- ometrilerinin belirlenmesi aç ıs ın- dan önemlidir . Ma ğaralar , Y
er alt ı Bo şluklar ı Ma ğara nerededir? Enjeksiyon dolgu y ı- kanm ış m ıd ır? Y er alt
ı bo şlu
ğunu nas ıl sap-
tar ım? Binalar neden çöküyor? İyi Yöntem: DC-Rezistivite (M-3) Daha
İyi Yöntem: Kuyu içi sismi ği (M-7)
En İyi Yöntem: Y er Radar ı (M-12)
Destek Yöntemleri: SP (M-10) ve Gravite
(M-6) Karstik olu şumlu maden yatak- lar ında karstla şma bölgeleri ile
karstlar ın dolgulu/bo ş olma du- rumlar ın
ıs ından
önemlidir . Masif Sülfit Ara
şt ırmalar
ı Maden yata ğı nı
hedefleri nerelerdedir ve bunlar ın öncelik
sı ras ı nedir? Maden yata ğı nı
ı ve
şekli nedir? Birden kesilen cevher gövdesi nerededir? İyi Yöntem: Manyetik (M-1 1) Daha İyi Yöntem: DC Rezistivite (M-3) En
İyi Yöntem: Jeolojik yap ıya yönelik elekt- romanyetik (M-4) Destek Yöntem: Gravite (M-6) Özellikle örtülü alanlarda yürütü- len prospeksiyonlarda zaman ve
ekonomi sa ğlar , jeolojik yap ın ın
ve cevherle şmenin modellenme- si daha k ısa sürede ve daha sa ğ- lıkl
ı olarak yap ılabilir
. Dissemine Sülfitler Maden yata ğı nerededir? Piritçe zengin kesimler nerededir? V erimsiz zonlar ın ko-
numlar ı nedir? Sülfitçe en zengin kesimler
nerededir? Bu maden yata ğı ekono
ımik
midir? İyi Yöntem: DC-Rezistivite (M-3) En
İyi Yöntem: IP (M-16) Destek Yöntemler: Gravite (M-6) ve Manye- tik (M-1 1) Mineralizasyon zonlar ın ın hari-
talanmas ı ve do
ğru sondaj he- deflerinin belirlenmesini olanakl ı kı
. Download 0.99 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|