Mahsulot hajmiga mehnat omillarining ta’sirini tahlili

Ishlab chiqarishning natural o‘lchovlari kon sanoati va bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi ishlab chiqarishdarda qo‘llanildi. Bir turdagi mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlab chiqarishning bir necha markasi yoki navi shartli-natural birliklarda o‘lchanishi mumkin. Domna sexlarda mahsulot shartli ravishda qayta ishlangan chugun hisobidagi og‘irlikka, marten sexlarida – oddiy uglerodli po‘latga, sement zavodlarida – shartli portlandtsementga keltiriladi va hokazo. 86 Buning uchun mutanosib ayirboshlash koeffitsiyentlari qo‘llaniladi. Ishlab chiqarishni bunday o‘lchash aniq va obyektiv tuyulsa-da, lekin bir turdagi mahsulot bo‘lsa ham (masalan, ko‘mir yonuvchanligi) turli sifati tufayli mehnat unumdorligining haqiqiy darajasini aks ettirmaydi. Shuningdek, bir turdagi korxonalarda mehnat sarfi bir xil emasligi uchun undan qiyosiy tahlilda foydalanib bo‘lmaydi. Ishlab chiqarishni aniqlash uchun qo‘llaniladigan o‘lchovlarning uchinchi turi mehnat o‘lchovidir.

Ishlab chiqarishning natural o‘lchovlari kon sanoati va bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi ishlab chiqarishdarda qo‘llanildi. Bir turdagi mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlab chiqarishning bir necha markasi yoki navi shartli-natural birliklarda o‘lchanishi mumkin. Domna sexlarda mahsulot shartli ravishda qayta ishlangan chugun hisobidagi og‘irlikka, marten sexlarida – oddiy uglerodli po‘latga, sement zavodlarida – shartli portlandtsementga keltiriladi va hokazo. 86 Buning uchun mutanosib ayirboshlash koeffitsiyentlari qo‘llaniladi. Ishlab chiqarishni bunday o‘lchash aniq va obyektiv tuyulsa-da, lekin bir turdagi mahsulot bo‘lsa ham (masalan, ko‘mir yonuvchanligi) turli sifati tufayli mehnat unumdorligining haqiqiy darajasini aks ettirmaydi. Shuningdek, bir turdagi korxonalarda mehnat sarfi bir xil emasligi uchun undan qiyosiy tahlilda foydalanib bo‘lmaydi. Ishlab chiqarishni aniqlash uchun qo‘llaniladigan o‘lchovlarning uchinchi turi mehnat o‘lchovidir.

Mehnat o‘lchovi real mehnat sarflarini yanada to‘liq aniqlash imkonini beradi. Mehnat o‘lchovlari sex, uchastka bo‘yicha xodimlarning ishlab chiqarishini alohida operatsiyalarja yoki smena uchun har bir xodimga, turli-tuman mahsulot ishlab chiqarishda oy uchun hisoblashda qo‘llaniladi. Ishlab chiqarishni aniqlash uchun me’yorlashtirilgan ish vaqti – norma-soatdan foydalaniladi. O‘zgarmas (barqaror) me’yorlarda norma-soatlarda o‘lchangan ishlab chiqarish ishlab chiqarishning alohida uchastkalarida mehnat unumdorligi o‘zgarishini yetarlicha to‘liq tavsiflaydi. Umuman korxona bo‘yicha mehnat unumdorligini baholash uchun, mahsuldorlik ko‘rsatkichi o‘sishini tahlil qilishda norma-soatlarda o‘lchangan ishlab chiqarish, odatda, qo‘llanilmaydi. Axir ko‘plab korxonalarda ishlab chiqarish me’yorlari faqatgina baylashib ishlovchilar mehnat sarfini o‘ziga qamrab oladi va vaqtincha ishlovchilar, ustiga-ustak boshqa toifadagi xodimlar mehnat sarfini tavsiflamaydi.

•