Махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик-технология

V- БОБ. БИЗНЕС ТУЗИЛМАВИЙ ЛОЙИҲАЛАР (БИЗНЕС - СТРУКТУРАВИЙ
ЛОЙИҲАЛАР)

1. 
   Принсиплар, методлар ва режалаштириш тизими
   

Ишлаб чиқаришни режалаштириш иш режаларини тайёрлаш, маблағларни аниқлаш, уларни амалга ошириш учун зарур бўлган меҳнат ва моддий ресурсларни, шунингдек режаларни амалга оширишни мониторинг қилишда ифодаланади. Корхона даражасида прогнозлар миқёси, прогнозлаш вақти ва мақсад бўйича таснифланади. Турли хил ташкилий шакллардаги корхоналарда вазирликлар даражасида минтақавий ва тармоқ прогнозлари билан боғлиқ бўлган микроиқтисодий башоратлар амалга оширилади. Прогноз даврида таснифлаш узоқ муддатли (5-15 йил), ўрта муддатли (1-5 йил), қисқа муддатли (ойдан йилгача) ва оператсион (ойгача) прогнозларни ажратишга имкон беради. Мақсадга мувофиқ тартибга солиш ва қидириш башоратлари ажратилади: биринчи ҳолда, стандартлар ёрдамида қишлоқ хўжалигининг объекти келажакдаги ҳолати прогноз қилинади, иккинчидан, объектнинг ҳолати ишлаб чиқариш жараёнининг мавжуд омилларини инобатга олган ҳолда белгиланади. Бевосита ривожланишнинг асосий принсиплари мунтазам, изчил, ўзгарувчан, доимо узлуксиз, аниқлик, рентабеллик ёки қайтаришдир. Корхоналарнинг турли ташкилий шакллари учун прогнозлаш усуллари иккита катта гуруҳга бўлинади: интуитив ва расмийлаштирилган. Ўз навбатида, оператсия принсипи ва ахборот олиш усулига кўра интуитив башоратлар алоҳида ва жамоавий экспертизага бўлинади. Биринчиси интервюлар, таҳлилий ёзувлар, иккинчиси - фермер хўжаликлари мутахассислари томонидан олиб борилган экспертизадир. Формаллаштирилган предметлар экстраполатсия, иқтисодий ва математик моделлаштириш усулларини ўз ичига олади. Керакли прогнозлар асосида корхоналар учун режалар ишлаб чиқилади. Прогнозлардан фарқли ўлароқ, режа қатъий аниқланган мақсад ва обектнинг аниқ фаолият муддати аниқланганлиги тўғрисида аниқ тасаввурни ифодалашдир.
Бозор иқтисодиётида режалаштиришнинг тўртта асосий тамойиллари бўлади: оптималлаштириш, мослашувчанлик, режани амалга оширишда мослашув ва ишончлилик. Оптималлик иқтисодий-математик ва бошқа усуллардан фойдаланган ҳолда тизимли ёндошишни ўз ичига олади. Режада ишлаб чиқаришнинг нисбатан мослашувчанлигини, бозорга олдиндан белгиланган захиралар ёрдамида мослашувчанлигини, ташқи ва ички омилларнинг таъсирини таъминлайдиган техник ва иқтисодий кўрсаткичлар бўлиши керак. Ишончлилиги мослашувчанлик хусусиятларини, иқтисодий тизимнинг мақбуллигини ва техник-иқтисодий кўрсаткичларнинг барқарорлигини бирлаштиради.
Корхоналарда режаларни ишлаб чиқиш учун махсус қоидалар, методлар ва усуллар мажмуи режалаштириш методологиясидир.
Асосий режалаштириш усуллари - баланс услуби, вариантуслуби, дастур-мақсадли услуби, иқтисодий-математик ва норматив ресурс услубидир.
Баланс усули табиий ва қадриятлар мувозанатининг ривожланишини ўз ичига олади, шу жумладан меҳнат, моддий, ер, энергетик балансларини ажратиш лозим.
Вариант усулининг асоси - техник ва иқтисодий коеффитсиентларнинг турли хил вариантларини, моддий-пул харажатларни, тармоқларнинг баланс алоқаларини ривожлантиришдир.
Дастур- мақсадли услуби фаолиятнинг аниқ мақсадини танлаш ва унинг бир неча имкониятлари, корхонанинг ўзаро боғлиқ иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш дастурларини ишлаб чиқишга асосланган.
Иқтисодий ва математик усуллар режалаштиришда кенг қўлланилади, ундан математик статистика усулларини, иқтисодий ва математик моделларни ва оммавий хизмат назариясини ажратиб олиш керак.
Норматив-ресурс услубини қўллаш режалаштириш - ишлаб чиқариш жараёнининг асосий омиллари бўйича иқтисодиётнинг ишлаб чиқариш салоҳиятини иқтисодий баҳолашга асосланган. Ишлаб чиқариш салоҳиятига кўра, қишлоқ хўжалиги корхонасининг барча ресурсларининг миқдори, муносабати ва оптимал нисбати тушунилади.

2. 
   Бизнес-режанинг мазмуни
   

Бизнесни режалаштириш потенсиал инвесторлар ва бошқа манфаатдор томонларга лойиҳанинг тижорат жозибадорлигини тақдим этишнинг асосий шакли ҳисобланади.
Лойиҳанинг бизнес режаси лойиҳанинг асосий жиҳатларини келажакдаги тижорат корхонаси сифатида тасвирлайдиган ҳужжатдир: лойиҳанинг қандай муаммоларга дуч келиши ва уларни қандай ҳал қилиш мумкинлиги.
Бизнес-режа инвесторга тақдим этилаётган инвеститсиявий лойиҳанинг асосий ҳужжати бўлиб, унда лойиҳанинг моҳияти, асосий хусусиятлари, молиявий натижалари ва иқтисодий самарадорлиги қисқача шаклда ва умуман қабул қилинган тартибда белгиланади.
Лойиҳанинг бизнес-режасини тайёрлаш лойиҳа қатнашчиларининг кенг доирасини қамраб олади. Унинг мазмуни қурилишнинг мантиғини ва лойиҳанинг асосий бўлимлари мазмунини акс эттиради.
Бизнес режалари турли хил бўлиши мумкин. Уларнинг таркибига киритилган энг типик бўлимлар қуйидагилардир:

• 
  хулоса;
  
• 
  лойиҳа ғоясининг тавсифи;
  
• 
  маркетинг тадқиқотлари ва маркетинг режаси;
  
• 
  ишлаб чиқариш (техник ёки қурилиш режаси);
  
• 
  ташкилий ва / ёки ҳуқуқий режа;
  
• 
  лойиҳанинг молиявий асослари;
  
• 
  самарадорлик (инвеститсион жозибадорлик) ва хавфни баҳолаш.
  

Кўпгина ҳолларда бизнес-режалар муайян вақт (одатда бир йил) учун тузилади, асосий саволга жавоб беради: қайси йўналишда, қайси соҳада пул, куч ва пул сармояларини инвеститсия қилиш ёки бозорда ўз жойида қолиш ёки янги маҳсулотни сотиб олиш мақсадга мувофиқ. Ушбу режалар 3 ва 5 йилга тузилиши мумкин.
Бизнес-режа тузиш зарурати қуйидаги ҳолларда пайдо бўлади: корхонани ташкил этиш ёки қайта ташкил этиш; иқтисодиётнинг ҳуқуқий шаклини ўзгартириш; ишлаб чиқариш йўналишини ўзгартириш; ташқи бозорга чиқиш ва хорижий инвеститсияларни жалб қилиш.
Бизнес-режанинг асосий бўлимлари қуйидагилар: 1 - қурилишни ташкил қилиш имкониятлари, унинг қисқа таърифи; 2 - ишлаб чиқарилаётган қурилиш маҳсулотлари ва хизматларининг турлари, уларнинг қисқача тавсифи; 3 - бозорларнинг қисқача тавсифи; 4 - маркетинг режаси ва унинг стратегияси; 5 - ишлаб чиқариш режаси; 6 - корхонани ташкил этиш ва бошқариш; 7 - хавфни баҳолаш ва суғурта қилиш; 8 - меҳнат ресурслари ва ижтимоий муносабатларни режалаштириш; 9 - инвеститсия режаси; 10 молиявий режаси ва молиялаштириш стратегияси; 11 - бизнес режа лойиҳасини амалга оширишдан фойдалар.