Махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

8.5. “Давр харажатлари, жами”кўрсаткич ва унинг таркиби
Навбатдаги кўрсаткич корхонанинг “Давр харажатлари, жами” (D) моддаси бўлиб ҳисобланади. Бу кўрсаткич ҳисоботнинг 040-сатрида ифодаланади. У ўз ичига 050, 060, 070, 080-сатрларда ифодаланган харажатларни олади ва унда якуний жами харажатлар суммаси акс эттирилади.
D = d₁ + d₂ + d₁ + . . . + d_n ;
Бу ерда: d₁ + d₂ + d₁ + . . . + d_n – давр харажатларининг алоҳида турлари.
Давр харажатларига қуйидаги харажатлар киради:
“Реализация харажатлари” (050-сатр);
“Маъмурий харажатлар” (060-сатр);
“Бошқа операцион харажатлар” (070-сатр);
"Ҳисобот даврининг солиқ солинадиган фойдадан келгусида чегириладиган харажатлари" (080-сатр) кабилар.
Реализация харажатлари моддасида “Реализация харажатлари” номли 9410-ҳисобварағида юритиладиган: маҳсулотни реализация қилиш харажатлари, яъни маҳсулотни истеъмолчига етказиш, транспорт воситаларига ортиш билан боғлиқ харажатлар, маркетинг билан шуғулланадиган бўлимлар ва ходимларнинг харажатлари каби сотиш билан боғлиқ бўлган барча харажатлар акс эттирилади.
Ушбу харажатлар гуруҳига “Маъмурий харажатлар” моддаси ҳам киради. Ушбу сумма “Маъмурий харажатлар” 9420-ҳисобварағида юритиладиган: корхонани бошқариш харажатлари, бошқарув ходимлари меҳнатига ҳақ тўлаш харажатлари, умуммаъмурий мақсаддаги асосий воситаларни таъмирлаш харажатлари, умумхўжалик мақсадидаги хоналарнинг ижара ҳақи ва бошқа маъмурий харажатлар акс эттирилади. Айрим ҳолларда хизмат машинасининг эксплуатацияси билан боғлиқ харажатлар ҳам шу гуруҳда ўз ифодасини топади.
Мазкур харажатлар гуруҳига кирадиган “Бошқа операцион харажатлар” моддасидаги сумма “Бошқа операцион харажатлар” 9430-ҳисобварағида юритиладиган: кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш харажатлари, ахборий, аудиторлик ва маслаҳат хизматларига ҳақ тўлаш харажатлари, компенсациялайдиган ва рағбатлантирадиган хусусиятдаги тўловлар, иш ҳақини ҳисоблаб ёзишда ҳисобга олинмайдиган тўловлар ва харажатлар, банк ва депозитарий хизматларига ҳақ, зарарлар, жарималар, пенялар ва операцион фаолият жараёнида юзага келадиган, ишлаб чиқариш жараёни, молиявий фаолият билан боғланмаган ва харажатларнинг фавқулодда моддалари сифатларига эга бўлмаган бошқа харажатлар акс эттирилади.
"Ҳисобот даврининг солиқ солинадиган фойдадан келгусида чегириладиган харажатлари" моддаси ҳам ушбу гуруҳ харажатларга киради. Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2007 йил 52(I)-сон) 146-моддасига кўра келгусида солиқ солинадиган фойдадан чегириб ташланадиган ҳисобот даври харажатлари акс эттирилади ва "Келгусида солиқ солинадиган базадан чиқариладиган ҳисобот даври харажатлари" 9440-ҳисобварағида умумлаштирилган ҳисоб маълумотлари бўйича тўлдирилади.
Одатда асосий фаолият харажатлари билан даромадлари ҳам ўз ифодасини топади. “Асосий фаолиятдан бошқа даромадлар” моддаси бўйича (090-сатр) ҳисоби асосий фаолиятдан бошқа даромадларни ҳисобга олиш 9300-ҳисобварақларида юритилади. Буларга қуйидаги даромадлар киради: асосий воситалар ва бошқа активларнинг чиқиб кетишидан фойда, ундирилган жарима ва пенялар, ўтган йиллар фойдаси, оператив ижарадан даромадлар, кредиторлик ва депонентлик қарзини ҳисобдан чиқаришдан даромадлар, хизмат кўрсатувчи хўжаликларнинг даромадлари, текин молиявий ёрдам ва бошқа операцион даромадлар. Ушбу кўрсатилган даромадлар асосий фаолият фойдасининг суммасининг шаклланишида бевосита иштирок этади.