Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi uslubiy

6.2. Tezkorlik va uni tarbiyalashning uslublari
Tezkorlik muhim jismoniy sifatlar qatoriga tegishli. 
Tezkorlik – insonning muayyan sharoitda minimal vaqt sarflash
bilan harakat faoliyatini bajarish qobiliyatidir.
Tezkorlikning namoyon bo‘lishi asosiy omillari quyidagilar:
a) harakatlantiruvchi ta’sirning yashirin davri (reaksiya);
b) ayrim harakatlar tezligi;
v) harakatlar chastotasi.
Tezkorlikning bu shakllari ro‘y berishi biri ikkinchisiga
bog‘liq emas. Harakatning yaxlit tezlikka egaligi uning muhim 
ahamiyatidir. Biroq u nafaqat tezkorlikning rivojlanishi
darajasiga, balki masalan, yugurishda qadamlarning uzunligi, 
itarilish kuchi va boshqa omillarga ham bog‘liq. Insonning
tezlik qobiliyati o‘ziga xos koordinatsion harakatlarga mansub 
bo‘ladi.
Tezkorlikni aniqlashning eng qulay modeli yugurishdir. 
Uni bajarish vaqtida barcha uchta komponent namoyon bo‘ladi.
Maksimal kuchlanish uslubining foydalanishi vaqtida
og‘irlashtirish miqdori 1-3 tm atrofida tebranib turadi. 
Harakatlarda tezlik darajasi yuqori emas, tezlik sekindan to

---

---

42
mo‘tadilgacha mashqlar va yondashuvlar o‘rtasidagi dam olish 

tanaffusi 2 daqiqadan kam emas.
Oxirgi kuchlanish bolalarning asab-ruhiy imkoniyatlariga 
katta talablar qo‘yadi. Shuning uchun bolalar bilan bu uslubdan
foydalanish vaqtida katta ehtiyotkorlik kerak va haftada 1-2 
martadan ortiq bo‘lmagan holda qo‘llash lozim.
Takroriy kuchlanish uslubi to‘rt va undan ko‘proq
takrorlashlar miqdori bilan kuch mashqlari bajarilishidan iborat.
Izokinetik taranglashish uslubi. Izometrik taranglashishning
bir yondashuvda muddati 6-8 s, bu mashqlarda zo‘r berish 
darajasi 70-100% atrofida tebranib turishi mumkin.
Kuch yuklamalarining ayrim seriyalari o‘rtasida dam 
olishning intervallari kiritiladi, ularning davom etishi yurak
qisqarishlari tezligining bir daqiqada 110-120 gacha zarb 
pasayish bilan aniqlanadi. Kuch yuklamalarini bajarish vaqtida
dam olish intervallarining davom etishi 1,5 dan to 3 daqiqagacha 
tebranib turadi.
Oddiy va murakkab harakatlantiruvchi reaksiyaning 
tezligini tarbiyalash muhim ahamiyatga ega.
Murakkab harakatlantiruvchi reaksiyaning namoyon bo‘lish 
zaruriyati vaqtida o‘quvchi ta’sir qiluvchiga qanday javob
berishni bilmaydi – murakkab vazifaning oldida turib qoladi. 
Masalan, gandbolchi darvozaga hujum qilayotib, koptokni
o‘ng va chap, yuqori va quyi burchagiga tashlashi mumkin. 
Darvozabon koptok qaysi burchakka, qanday tezlik bilan
va qaysi masofadan tashlanishini aniqlashi kerak, bularning 
hammasini hisobga olish bilan u harakatning optimal rejasini
tanlashi kerak.
Oddiy va murakkab harakatlantiruvchi ta’sirning yuqori
darajasi sport o‘yinlarida va yakkama-yakka kurashlarda yuqori 
natijalarga erishishning muhim shartlaridan biridir.

---

---

43